قرآن، حکمت الهی و تکالیف شاقّه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
عبدالعلی پاکزاد
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، بندرگز)
کلید واژه: حکمت الهی, قرآن, وسع, حرج, طاقت, تکالیف شاقه,
چکیده مقاله :
انسان موجودی مکلف،و تکالیف جعل شده برای آدمی از جانب خداوند، سکوی کمال،تضمین کننده حقوق بشر و سبب نیل به پاداش های اخروی می باشد. در برخی از آیات قرآن سخن از تکالیف دشواربرای قوم یهود(بقره/54-نساء/160) آمده و در سوره بقره/286 پیامبر اسلام از خدا می خواهد که تکالیف سخت را بردارد؛در مقابل آیاتی وجود دارد که سخن از آسانی تکلیف(بقره/185) و به اندازه وسع{کمتر از طاقت}(بقره/286)و در دین حرجی (حج/78)برای مکلف نیست، می باشد. مقاله حاضر با تکیه بر آیات کریمه به روش کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی تحلیلی در پی تبیین نگاه قرآن در مساله تکلیف و تعارض دو دسته آیات و سبب وضع تکالیف سخت می باشد. از یافته های این نوشتار آن است که تکالیف الهی به دو قسم ابتدایی و کیفری وضع شده است.دستورات نخستین خدا به بشر ،سهل و مقدور و بلکه کمتر از طاقت بشر می باشد و ابن سنت الهی در همه ادیان می باشد و اختصاص به امت پیامبر اسلام ندارد.اگر بشر سر ناسازگاری با تکالیف ابتدایی را ساز بزند و از حدود خدا تجاوز کند،خدا تکالیف کیفری را به جهت برگشت بشر به سوی خدا، نشان دادن بندگی، زدودن پرده ها، کدورتهای های روحی و عبرت دیگران وضع می نماید.
Man is an obligated being, and the forged duties for man by God are the platform of perfection, the guarantor of human rights, and the cause of attaining the rewards of the Hereafter. In some verses of the Qur'an, difficult tasks are mentioned for the Jewish people (Baqarah / 54-Nisa '/ 160) and in Surah Al-Baqarah / 286, the Prophet of Islam asks God to remove the difficult tasks; in contrast, there are verses that speak of the ease of the task ( Baqarah / 185) and it is not obligatory for a large extent (less than the endurance) (Baqarah / 286) and in the Haraji religion (Hajj / 78). Relying on the verses of the Qur'an in a library method and with an analytical descriptive approach, this article seeks to explain the view of the Qur'an on the issue of duty and the conflict between the two categories of verses and causes difficult tasks. One of the findings of this article is that the divine duties are divided into two types: primary and criminal. The Prophet of Islam does not have it. If man inconsistencies with basic duties and transgresses God's limits, God will impose criminal duties on human beings to return to God, show servitude, remove the veils, spiritual turmoil and the example of others.
قرآن
إبن بابویه (شیخ صدوق)،محمد بن علی،التوحید،ارمغان طوبی،تهران،1384ش.
إبن فارس زکریا،ابی الحسین احمد ،معجم مقائیس اللغة،دار الفکر،بیروت،1399ق.
إبن کثیرالقرشی الدمشقی،أابی الفداء اسماعیل،تفسیر القرآن العظیم،المکتبة العصریه لطّباعة و النشر،بیروت،1417ق.
إبن عاشور،محمد الطاهر،التحریر و التنویر،دار سحنون للنشر و التوزیع،بی جا،بی تا.
علامه حلی(إبن مطهر)،حسن بن یوسف،کشف المراد فی تجرید الإعتقاد،تحقیق حسن حسن زاده آملی،موسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعه المدرسین،قم،1415ق.
علامه حلی(إبن مطهر)،حسن بن یوسف،مناهج الیقین فی اصول الدین،بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،مشهد،1430ق.
إبن منظور،محمد بن مکرم،لسان العرب،نشر ادب حوزه،قم،1363ش.
إبن مسعود،أبی محمد الحسین،تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل،دار المعرفة،بیروت،1400ق
أبو زهره،محمد،زهرة التفاسیر،دار الفکر العربی،بیروت،بی تا.
آلوسی البغدادی،سید محمود،روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی،دارالفکر،بیروت،1398ق.
بحرانی،سید هاشم،البرهان فی تفسیر القرآن،موسسه دار المجتبیللمطبوعات،قم،1428ق.
بلاغی، محمد جواد،آلا الرحمن فی تفسیر القرآن،مکتبه الوجدانی،قم،بی تا.
الثعلبی،أبی إسحاق احمد بن إبراهیم،الکشف و البیان فی تفسیر القرآن، دار الکتب العلمیه،بیروت،1425ق
جوادی آملی،عبدالله،تفسیر تسنیم،مرکز نشر اسراء،قم،1381ش
جوادی آملی،عبدالله،حق و تکلیف در اسلام،مرکز نشر اسراء،قم،1390ش
حوی،سعید،الأساس فی التفسیر،دارالسلام لطباعة،قاهره،1991ق.
حویزی،عبد علی عروسی،نور الثقلین،مترجمین گروهی از فضلائ حوزه تفسیر،انتشارات نوید اسلام،قم،1389ش.
رشید رضا،محمد،تفسیرالقرآنالکریم(معروف به المنار)دارالمعرفة،بیروت،1313ق.....
زمخشری،محمود بن عمر بن محمد،الکشاف عن حقائق التنزیل،ترجمه مسعود انصاری،ققنوس،تهران،1389ش.
سبحانی،جعفر،محاضرات فی الإلهیات،تلخیص علی ربانی گلپایکانی،موسسة النشر الإسلامی،قم،13416ق.
سبزواری،سید عبدالأعلی،مواهب الرحمان،موسسة المنار،بی جا،چاپ اول،1418ق...
شریف مرتضی علم الهدی(سید مرتضی)،علی بن الحسین،الذخیره فی علم الکلام،تحقیق احمد حسینی،موسسة النشر الاسلامی،قم،1411ق.
شریف لاهیجی،محمد بن شیخ علی،تفسیر شریف لاهیجی،ناشر علی اکبر علمی،بی جا،1363ش.
شیبانی،محمد بن الحسن،تفسیر نهج البیان عن کشف معانی القرآن،نشر الهادی،قم،1377ش.
شرتونی اللبنانی،سعید الخوری،اقرب الموارد،منشورات مکتب مرعشی نجفی،قم،1402ق
طالقانی،سید محمد،پرتوی از قرآن،شرکت سهامی انتشارات،تهران،1350ش.
طباطبایی،سید محمد حسین،المیزان،بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی،بی جا،1370ش.
طبرسی،ابوالفضل بن الحسن،مجمع البیان،موسسه الهدی للنشر و التوزیع،تهران،1417ق.
طریحی،فخر الدین،مجمع البحرین،تحیق:احمد حسینی،دفتر نشر اسلامی،قم،1408ق
طوسی،محمد بن حسن،التبیان فی تفسیر القرآن،تحقیق:احمد حبیب قیصر عاملی،دار إحیاء التراث العربی،بی جا،بی تا.
عبدالمنعم الجمال،محمد،التفسیر الفرید للقرآن المجید،بی جا،بی تا.
غیاثی کرمانی،سید محمد رضا،پژوهش های قرآنی علامه شعرانی،بوستان کتاب قم،قم،1385ش.
عسگری،ابوهلال،الفروق اللغویه،انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم ،قم،1412ق.
فیض کاشانی،محسن،الاصفی فی تفسیر القرآن،بوستان کتاب،قم،1387ش.
قرشی،سید علی اکبر،قاموس قرآن،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1387ش.
قمی المشهدی،محمد بن محمد رضا،تفسیر کنز الدقائق و بحرالغرائب،موسسة الطبع و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی،تهران،1356ش.
کاشانی،مولی فتح الله،منهج الصادقین وی الزام المخالفین،ترجمه عقیقی بخشایشی، انتشارات نوید اسلام،قم،1386ش.
لجنة من العلماء،التفسیر الوسیط،الهیئةالعامةلشئون المطبعة الأمیریه،قاهره،1393ق.
مصباح یزدی،محمد تقی،صهبای حضور،موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره،قم،1391ش
مصباح یزدی،محمد تقی،نظریه حقوقی اسلام،موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره،قم،1381ش
مصباح یزدی،محمد تقی،تفسیر قرآن کریم،دو فصلنامه قرآن شناخت،موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره،قم،1391ش مغنیه،محمد جواد،کاشف،ترجمه موسی دانش،بوستان کتاب،قم،1385ش
مدرسی،سید محمد تقی،تفسیر هدایت،ترجمه احمد آرام،بنیاد پژوهشهای اسلامی،بی جا،1377ش
مطهری:مرتضی،بیست گفتار،انتشارات صدرا،تهران،1387ش.
مکارم شیرازی،ناصر،تفسیر نمونه،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1372ش.
ملکی المیانجی، محمد باقر،مناهج البیان فی تفسیر القرآن،وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی،تهران،1418ق.