معرفي نشريه
علمی
این مجله با همکاری و مشارکت انجمن علمی معارف اسلامی طبق قرارداد منعقده منتشر میشود.
پژوهشهای اعتقادی کلامی که در نوع خود از مجلات خاص و بدیع میباشد.از همهی اندیشمندان و صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی درخواست همکاری دارد.
این نشریه از سال 1383 با نام علوم اسلامی و از سال ۱۳۹۱ با نام پژوهشهای اعتقادی-کلامی منتشر میگردد.
مطابق نامه شماره 3/210965 مورخ 1391/11/3 موفق به کسب رتبه علمی پژوهشی از کمیسیون نشریات علمی وزارت علوم در جلسه مورخ 1391/10/20 گردید و براساس آیین نامه جدید نشریات دارای درجه علمی (ب) میباشد.
اعضای هیئت تحریریه مجله از اساتید برجستهی دانشگاههای داخل و خارج با رتبه علمی استادی بوده
و کمیته ارزیابی و داوری مجله نیز از اساتید برجسته میباشند.
مجله در پایگاه Google Scholar قابل دسترسی است
به علاوه در پایگاههای ISC، Noormags، Magiran و SID نمایه و قابل رصد و دریافت میباشد.
Citation: 15 - H Index: 3
دریافت، کارشناسی، داوری و چاپ مقاله بدون هیچگونه هزینهای میباشد و صرفا جهت پردازش مقاله و دسترسی آزاد به آن مطابق بخشنامه وزارت علوم تحقیقات و فناوری حداکثر چهارصد هزار تومان هزینه دریافت میگردد.
شماره حساب مجله: 0108293453004 سیبا بانک ملی ساوه به نام دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
-
دسترسی آزاد مقاله
1 - واکاوی معنویتهای نوظهور در پرتو ایمان به وعدههای الهی
محمدعلی اخویان نجمه مولوی وردنجانی محمدرضا کریمی والا عزیز الله مولوی وردنجانیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401معنویت امری است که بشر همیشه به آن تمایل داشته و سرخوردگی انسان از دنیای جدید موجب تشدید آن شده است. با افزایش گرایش به معنویت جریان¬های معنویتگرایی بر اساس مبانی فکری و زیرساختهای نظری مدرنیته ظهور کردهاند که مدعی پاسخ به این نیاز و حل بحران¬های روانی آدمی برآمدهان چکیده کاملمعنویت امری است که بشر همیشه به آن تمایل داشته و سرخوردگی انسان از دنیای جدید موجب تشدید آن شده است. با افزایش گرایش به معنویت جریان¬های معنویتگرایی بر اساس مبانی فکری و زیرساختهای نظری مدرنیته ظهور کردهاند که مدعی پاسخ به این نیاز و حل بحران¬های روانی آدمی برآمدهاند، غافل از اینکه معنویت و کسب آرامش روحی عمیق و پایدار از لوازم اصلی خداباوری است که ریشه در ایمان به وعده¬های الهی دارد. این نوشتار بر اساس ضرورت واکاوی کلامی این معنویت¬ها به روش تحلیلی ـ توصیفی به دنبال کشف نقصان¬های کلامی و اعتقادی این فرقه¬هاست تا ثابت کند معنویتهای نوظهور علیرغم برخورداری از جذابیتهای فریبنده و ادبیاتی نیکو از مهم¬ترین بنیادهای فکری یک نظام اعتقادی یعنی ایمان به وعده¬های الهی خالی است و به همین جهت نه¬تنها در قلب و روان پیروان خود اطمینان و دلگرمی ایجاد نمی کنند که همواره بر تشویش روانی و اضطراب خاطر آنان می¬افزاید. بنابراین جریان¬های معنویت¬گرای نوظهور نمی¬توانند پاسخ مناسبی به هوش معنوی انسان باشند. جنبه نوآوری تحقیق پیشروی رویکرد انتقادی به دلالت¬های کلامی جریان¬های معنویت گرای نوظهور می¬باشد. برمبنای یافته¬های این پژوهش ریشه فقر کلامی معنویتهای نوپدید را باید پس از غفلت از ایمان به وعده¬های الهی در مؤلفه¬های فکری معنویت برخاسته از مدرنیته که عبارتاند از نگاه یکسویه به انسان، فقدان انسجام درونی، تحریف، عقل گریزی، بحرانزدگی مبلغان و سرمایهداری و مادهگرایی جستجو کرد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - بررسی اندیشۀ جبرگرایی عطار بر اساس توحید افعالی و قرب نوافل
ابوالفضل افشاری پور رضا حیدری نوری رضا فهیمیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401در بین موضوعات و مسائل مختلف فلسفی، کلامی و عرفانی، موضوع جبر و اختیار انسان از جمله موضوعاتی است که همواره از دیرباز مورد توجه ادیان و مذاهب گوناگون قرار گرفته است و در این موضوع فیلسوف و غیرفیلسوف شریکند این سؤال است که آیا اعمال و رفتاری که از انسان سر میزند یا آن چکیده کاملدر بین موضوعات و مسائل مختلف فلسفی، کلامی و عرفانی، موضوع جبر و اختیار انسان از جمله موضوعاتی است که همواره از دیرباز مورد توجه ادیان و مذاهب گوناگون قرار گرفته است و در این موضوع فیلسوف و غیرفیلسوف شریکند این سؤال است که آیا اعمال و رفتاری که از انسان سر میزند یا آنچه که برای وی رخ میدهد همه در ید قدرت خود انسان است یا تحت تأثیر عوامل و نیروهای دیگری است. اعتقاد به اینکه انسان موجودی مختار است یا مجبور همواره در بینش اجتماعی انسان تأثیر گذاشته است و اهمیت آن تا بدانجاست که بزرگان و هنرمندان و صاحبدلانی چون عطّار با تمام بینش علمی و فهم ذوقی و شهودی خویش در پی پاسخ به این سؤال و دستیابی به جوابی درخور درخصوص مسألۀ جبر و اختیار آدمی بودهاند. عطار در مشرب کلامی، اشعری و نیز از زمرۀ صوفیه است. اما برخلاف اشعریها و صوفیهای که جبرگرای مطلق هستند، دیدگاههای متفاوتی را در خصوص جبر و اختیار مطرح نموده است. عطار جبر کلامی و نکوهیده و ناپسند را قبول ندارد و در موارد بسیاری مراد او از جبر، دیدگاه عارفانه و توصیف صفت جبار بودن حضرت حق و تشریح و توضیح رضایت بنده در مقابل حق و توحید افعالی است از این رو دیدگاه توحید افعالی عطار که یکی از مراتب توحیدی است سبب شباهت اندیشۀ وی با عقاید کلامی اشاعره شده است. نتایج این پژوهش که به شیوۀ کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی و سندکاوی به دست آمده است نشان میدهد که عطار در عالم هستی بنابر اصل توحید فاعلی، تنها فاعل در عالم را حضرت حق میبیند و در بسیاری از اشعار وی به صراحت مسألۀ جبرگرایی با سلب هرگونه قدرت و اراده از انسان از منظر عرفانی مطرح میگردد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - خرافه گرایی و بدعت در فرقه «مکتبیون» از اهل حق
مهدی ایمانی مقدمشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401فرقه مکتبیون انشعابی ازاهل حق (یارسان) و از غالیان منتسب به تشیع است که علی رغم ادعای ایشان، هم در اصول اعتقادی و هم احکام و فروع دینی از شیعه و نیز از ضروریات اعتقادی و مناسکی اسلام منحرف گردیده است. هرچند از قرن دوم هجری گرایش به تصوف وجود داشته اما بنیانگذار فرقه چکیده کاملفرقه مکتبیون انشعابی ازاهل حق (یارسان) و از غالیان منتسب به تشیع است که علی رغم ادعای ایشان، هم در اصول اعتقادی و هم احکام و فروع دینی از شیعه و نیز از ضروریات اعتقادی و مناسکی اسلام منحرف گردیده است. هرچند از قرن دوم هجری گرایش به تصوف وجود داشته اما بنیانگذار فرقه اهل حق سلطان اسحاق برزنجه ای است که این آئین را به عنوان عصاره همه ادیان معرفی نمود و در نهایت فرقه را به هفت خاندانِ حقیقت تقسیم کرد و پس از وی چهار خاندان از جمله خاندان شاه حیاسی به آنها اضافه شد که در دوره معاصر قطب ایشان نورعلی الاهی(1357-1276 ش) بود گه با تغییراتی هم در مناسک و هم در روش و هم باورهای اهل حق، فرقه «مکتبیون» را بنا نهاد و بخاطر افشای عقاید«سرّ مگو» و نیز بدعت در ابداعات اهل حق مورد اعتراض برخی از اکابر اهل حق نیز قرار گرفت. تعارض های بسیارآموزه های مکتب با ادله و منابع عقلی و نقلی، بسیاری از تعالیم این فرقه را مصداق خرافه و بدعت و حتی ارتداد نموده است از جمله ادعای صریح به اتیان دین جدید و تفوق خود بر انبیاء و امامان(س)، اعتقاد به تحریف در قرآن، اعتقاد به دونادون ( قسمی ازتناسخ) و رجوع روح به ابدان سابقه، انکار تلویحی عصمت انبیاء و جانشین ساختن اقطاب برای اءمه(س) و حلول خدا در ایشان و در خود و ادعای علم غیب و اعجاز و تصریح به حقانیت همه ادیان موجود و به تبع آن اباحه گری در مناسک و درضروریات دینی ؛لذا نمی توان ایشان را در جرگه مسلمین قلمداد کرد. پژوهش حاضر با تتبع در آثار نورعلی الاهی و نقد عقلی و نقلی آن و بروش کتابخانه ای تالیف گردیده است. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - تبیین اندیشه هاي سیاسی- كلامي ابوسهل اسماعيل بن علي نوبختی و نقش او در تحکیم مبانی کلامی امامیه در عصر غیبت
جواد حقیر مددیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی یکی از مشاهر مذهب شعیه و معروف به شیخ المتکلمین امامیه در عصر غیبت است که خدمات ارزنده ای در جهت ساختار مندی کلام شیعه، و دفاع از مذهب امامیه برجای گذاشته است و بسیاری از علما و فقهای قرون بعدی با واسطه شاگرد ایشان بوده اند. نظر به شکل گیری چکیده کاملابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی یکی از مشاهر مذهب شعیه و معروف به شیخ المتکلمین امامیه در عصر غیبت است که خدمات ارزنده ای در جهت ساختار مندی کلام شیعه، و دفاع از مذهب امامیه برجای گذاشته است و بسیاری از علما و فقهای قرون بعدی با واسطه شاگرد ایشان بوده اند. نظر به شکل گیری منازعه در دو حوزه اندیشه و کلام قبل از ابوسهل و باز تولید این اندیشه های در علما و متکلمین اعصار بعد، بررسی این دوره حائز کمال اهمیت است. چه آنکه بسیاری از اصول و معتقدات شعیه در مورد امامت و عصر غیبت در این دوره شکل می گیرد.با این وجود خدمات ابوسهل نوبختی را می توان در دو سطح خدمات سیاسی و خدمات علمی به جامعه شیعه توضیح داد. این مقاله با روش منطق بازسازی شده و با استناد به منابع دست اول به بررسی آراء و اندیشه های سیاسی – کلامی ابوسهل در دوره غیبت صغری می پردازد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - بررسی تاثیر نفش مذهب بر نابرابری درآمدها
مصطفی حیری هراتمهشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر نقش مذهب بر نابرابری درآمدها در نظر گرفته شده است. بدین منظور یک مدل ساده اقتصادی - سیاسی در نظر گرفته شد و با پیروی از مطالعه آذی و اهرنبرگ (1975)، ساختار پایه ملتزر - ریچارد با مدلسازی مذهبی¬بودن به عنوان شدت رضایت حاصل از کمک¬های خیریه چکیده کاملتحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر نقش مذهب بر نابرابری درآمدها در نظر گرفته شده است. بدین منظور یک مدل ساده اقتصادی - سیاسی در نظر گرفته شد و با پیروی از مطالعه آذی و اهرنبرگ (1975)، ساختار پایه ملتزر - ریچارد با مدلسازی مذهبی¬بودن به عنوان شدت رضایت حاصل از کمک¬های خیریه برای کالاهای عمومی، تکمیل و بسط داده شد که در آن هرچقدر افراد مذهبی¬تر باشند رضایتی که از اعانه¬های داوطلبانه کسب می¬کنند بیشتر است. بنابراین فرآیند سیاسی منجر به کاهش اندازه دولت در کشورهای مذهبی¬تر و به معنای سطوح پائین¬تر هزینه برای کالاهای عمومی و بازتوزیع بوده و بازتوزیع¬های مبتنی بر مالیات، توزیع درآمد را شکل داده که به معنای نابرابری بیشتر درآمد در کشورهای مذهبی¬تر است. شاخص" اعتقاد به زندگی پس از مرگ" معیار مذهبی بودن و ضریب جینی معیار نابرابری درآمد در نظر گرفته شد و در نهایت از الگوهای اقتصادسنج GMM ، FMIL و (2ls) IV جهت تخمین الگوها در دوره زمانی 15 ساله (1384 – 1398) استفاده شده است. نتایج نشان داد : الف) همبستگی مثبتی بین مذهبی¬بودن و نابرابری درآمد وجود دارد ب) ضریب متغیر اعتقاد به زندگی پس از مرگ در تمام مدل های رگرسیونی با وجود و عدم وجود متغیر کنترلی مثبت و معنادار است. به این معنا که کشورهای دارای سطوح بالاتر اعتقاد به زندگی پس از مرگ دارای نابرابری بیشتری می باشند . ج) ضریب متغیر GDP سرانه منفی و در تمام الگوها معنادار است و نشان می¬دهد که کشورهای دارای درآمدهای سرانه بالاتر گرایش به توزیع برابرتر درآمد دارند. شاید اولویت ذاتی مذهب ، دولت کوچکتر و هزینه¬های رفاهی کمتر در کشورهای مذهبی¬تر ، تنها نمود چشم¬انداز کلی¬تر تحقیق باشد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی امکان دانش فراحسی«انقذافی و موهبتی» الهی از منظر روایات اسلامی با عنایت به نقش ان در تعالی علوم انسانی
عباس خادمیانشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401همواره نخبگان بشریت دغدغه توسعه دانش های خود را داشته اند در این میان، ادراک های فراحسی و موهبتی که با تقوی و ایمان الهی رابطه جدی دارد، می تواند معرفتبخش و واقعنما باشند. هدف: بررسی امکان علوم فراحسی موهبتی الهی و نقش انها در تعالی علوم انسانی می باشد. روش: این نوشتا چکیده کاملهمواره نخبگان بشریت دغدغه توسعه دانش های خود را داشته اند در این میان، ادراک های فراحسی و موهبتی که با تقوی و ایمان الهی رابطه جدی دارد، می تواند معرفتبخش و واقعنما باشند. هدف: بررسی امکان علوم فراحسی موهبتی الهی و نقش انها در تعالی علوم انسانی می باشد. روش: این نوشتار خواهد کوشید با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی در پرتو نگرش استنتاجي از منابع دینی، به تبیین مفهوم، نقش و قابلیت های دانشهای موهبتی در باروری علوم انسانی بپردازد. يافته ها: بشر جدید با نفی بهره مندی دانش های انسانی از هرگونه اندیشه قدسی و متافیزیکی، در نظام شناختی خود در بحرانها و چالشهای عمیق و بنیادین همچون محدودیت ابزار شناختی، نگاه حداقلی، برای ابعاد زندگی انسان فرو رفته است. از سوی دیگر با عنایت به مبادي معرفت شناسی، هستي شناسي، انسان شناسي، اندیشه ایتایی الهی و با باور به فرونکاستن این اموزه ها در حد مسائل نمادین و همچنین امکان احاطة فراگیر آنها بر ساختار وجودي و نيازهاي حقيقي انسان، کمک به تدوين و ساختمند نمودن علوم ارزشمند انساني حداکثری، تاکید داشته است. نتیجه گیری: اندیشه های موهبتی، حاوی گزارههای، کاشف از احوال و واقعیت های انسان می باشد. نحو حضور این معارف در قلوب مستعد پاک، می تواند به صورت ایتایی و الهی، پدیدار گردد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - واکاوی جایگاه دلیل و علت در مسأله عصمت
فاطمه فاضل زاده علیرضا پارسا رضا رسولی شربیانیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401دلیل و علت که هر کدام از رابطه و ملازمه ی بین دو شیء یا دو امر با هم حکایت می کنند، مقولاتی بسیار نزدیک به هم هستند که گاه تفکیک آنها بسیار دشوار می شود و به این دلیل ممکن است حکم یکی به دیگری سرایت یابد؛ در هم آمیختن این مفاهیم و مغالطه ی خلط علت و دلیل موجب اشتباهات ب چکیده کاملدلیل و علت که هر کدام از رابطه و ملازمه ی بین دو شیء یا دو امر با هم حکایت می کنند، مقولاتی بسیار نزدیک به هم هستند که گاه تفکیک آنها بسیار دشوار می شود و به این دلیل ممکن است حکم یکی به دیگری سرایت یابد؛ در هم آمیختن این مفاهیم و مغالطه ی خلط علت و دلیل موجب اشتباهات بسیار می گردد و توجه به تمایز بین علت و دلیل راهگشای حل بسیاری از مسائل علوم انسانی( از جمله علوم اجتماعی، نحوی، کلامی، فلسفی و ... ) است. این نوشتار با تبیین جایگاه بحث علت و دلیل در مسأله عصمت و با توجه به این تمایز بسیار مهم و ارتباط آن با تمایز بین دو مقام ثبوت و اثبات درصدد بیان این مطلب است که نبوت و امامت، علت عصمت برگزیدگان الهی نیست، بلکه عصمت مطلق آنها از جمله علل برخورداری آنان از این مقامهای والا است. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - مکتب تفکیک و عدم اعتبار ظواهر قرآن
محمد حسن قدردان قراملکیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401در باره دلالت استقلالی و ذاتی ظواهر آیات اعتقادی اکثر تفکیکیان تردید بلکه منکر آن شدند و بر این باورند که آیات اعتقادی قرآن دلالت و ظهور ذاتی و استقلالی ندارد. آنان در مقام تعلیل عدم حجیت ظواهر قرآن به ادله ای چون: قرینه منفصله انگاری روایات، علم بشری انگاری علم مفسر قر چکیده کاملدر باره دلالت استقلالی و ذاتی ظواهر آیات اعتقادی اکثر تفکیکیان تردید بلکه منکر آن شدند و بر این باورند که آیات اعتقادی قرآن دلالت و ظهور ذاتی و استقلالی ندارد. آنان در مقام تعلیل عدم حجیت ظواهر قرآن به ادله ای چون: قرینه منفصله انگاری روایات، علم بشری انگاری علم مفسر قرآن، اختصاص فهم قرآن به معصومین« من خوطب به» تمسک کرده اند. نویسنده با سه رویکرد قرآنی، روایی و عقلی نشان خواهد داد که آیات و روایات متعددی بر ناطقیت آیات دلالت استقلالی ظواهر آیات دلالت می کنند. و بر انکار آن لوازم باطلی مثل: عدم اعتبار روایات، تعاررض با فلسفه نزول قرآن و بعثت، جاودانگی و خاتمیت، لغویت وحی مترتب می شود که هیچ متأله مسلمان نمی تواند بر آن ملتزم شود. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - بازتاب تعاملات یهودیان با مسیحیان صدر اسلام در قرآن کریم بر اساس منابع تاریخی
فاطمه محمدی جواد سخا بشری دلریش نصراله پورمحمدی املشیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401در این مقاله به بررسی و ارائه الگو از آن دسته از آیات قرآن کریم پرداخته میشود که به یهودیت و مسیحیت اشاره دارند. ایات قرانی در این مقاله از منظر کلامی و تفسیری موردبررسی قرار نمیگیرد، بلکه هدف صرفاً ارزیابی تاریخی- اجتماعی ایات قرانی است که به نظر میرسد بازتابی از روابط چکیده کاملدر این مقاله به بررسی و ارائه الگو از آن دسته از آیات قرآن کریم پرداخته میشود که به یهودیت و مسیحیت اشاره دارند. ایات قرانی در این مقاله از منظر کلامی و تفسیری موردبررسی قرار نمیگیرد، بلکه هدف صرفاً ارزیابی تاریخی- اجتماعی ایات قرانی است که به نظر میرسد بازتابی از روابط مسلمانان صدر اسلام با مسیحیان است. بر اساس فراوانی، هر آنچه آیات قرآنی مرتبط با مسیحیت و یهودیت بود، از قرآن استخراج شد و موردبررسی قرار گرفتند تا با مقایسه آنها، مشخص شود که این آیات بیشتر مرتبط با مسیحیت است یا یهودیت؟ بهمنظور بررسی این هدف، از روش پژوهش کتابخانهای و توصیفی- تحلیلی استفاده شد. یافتههای بهدستآمده در این مقاله، نشان میدهند که قرآن اصل خداشناسى یهودى را در آیات مختلف مورد تأیید قرار داده است و به نظر میرسد شخصیتهای مؤثر قوم یهود، در قرآن از عظمت بیشتری برخوردار هستند؛ اما قرآن، نقد بسیاری بر قوم یهود، اعتقادات و اعمال گذشتهشان و برخورد پیامبر (ص) و مسلمانان با یهود جزیرةالعرب دارد. بهاحتمالزیاد یهودیان معاصر که در زمان پیامبر در مدینه سکونت داشتند و نیز رفتارهایی که با پیامبر (ص) داشتند در ترسیم چهره یهودیت در آیات قرآن مؤثر بوده است. آیات بسیار زیادی در قرآن کریم نازلشده است و از طرف دیگر لحن قرآن نسبت به مسیحیت، لحنی بسیار آرام و به مسائلی اشاره دارد که همواره موردتوجه مسیحیت بوده است. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - رویکرد کلامی علامه حلی(726ق) (پیشینه، نوآوری و تحول آفرینی آن درکلام امامیه)
محمد حسن نادمشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401تاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکر چکیده کاملتاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکرد کلامی، در مدرسه قم و بغداد ، مدون و انتقال پیدا کرد. با افول قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از جهت جامعیت، تنوع ونو آوری از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود. مدرسه ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم اسلامی، خاستگاه تحولات عدیده با رویکردهای متفاوت دراندیشه کلامی شیعه گردید. در آن میان تنها رویکرد فلسفی کلامی بود که توسط محقق طوسی بیشتر مورد توجه قرار گرفت ، دیگر رویکردها در شعاع رویکرد غالب فلسفی کمتر به چشم آمدند. از این رو این جستار برآن است، با مروری بر تحولات کلامی مدرسه حله از پیشینه، نو آوری و روند شکل گیری یکی از رویکردهای کلامی که توسط علامه حلی بوجود آمد ودر نگاه به حله مورد توجه بایسته قرار نگرفت، سخن گوید و نقش آن در تحول آفرینی کلام امامیه را بیش از پیش بنمایاند. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - ظهور و خفای وجود در فلسفه ملاصدرا و هایدگر
فریبا هادوی عزیزاله افشار کرمانیشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401نحوه نگرش آدمی به مساله وجود محور افکار و اعمال آدمیان است. و غفلت از وجود سبب بی معنا شدن زندگی و جهان آدمی می شود. وجود محور نظام فلسفی صدراست و بر اساس آن رابطه آدمی با عالم واقع و مساله حقیقت تبیین می شود. هایدگر در جهان معاصر جزء نادر اندیشمندانی است که وجود را محو چکیده کاملنحوه نگرش آدمی به مساله وجود محور افکار و اعمال آدمیان است. و غفلت از وجود سبب بی معنا شدن زندگی و جهان آدمی می شود. وجود محور نظام فلسفی صدراست و بر اساس آن رابطه آدمی با عالم واقع و مساله حقیقت تبیین می شود. هایدگر در جهان معاصر جزء نادر اندیشمندانی است که وجود را محور اندیشه خود و درمان پوچ گرایی جهان معاصر را در کشف وجود و رابطه آدمی با آن می داند. در این نوشتار که به روش کتابخانه ای انجام شده است با تحلیل و مقایسه نظر این دو متفکر روشن می گردد که هر دو از اصالت ماهیت عبور می کنند به اصالت وجود می رسند و حقیقت را مبتنی بر ظهور وجود در آدمی می دانند و به ظهور و خفای وجود توام با هم معتقدند زیرا وجود همواره در جلوه ای خاص بر آدمی پدیدار می شود و هرگز وجود به طور کامل برای آدمی مکشوف نمی شود. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - کنکاشی در تعامل انسان و محیط زیست در اسلام با تأکید بر آموزه نظام احسن
مرتضی بیاتشماره 46 , دوره 12 , تابستان 1401تعامل انسان و محیط زیست، از جمله مباحثی است که امروزه از سوی دولتها و مردم بسیار مورد تأکید است. بررسی این تعامل از سوی ادیان بهخصوص دین اسلام ازجمله مسائلی است که میتواند برای پیروان این دین آسمانی اهمیت فراوانی داشته باشد. نکته مهمِ رویکرد اسلام آن است که این دین، چکیده کاملتعامل انسان و محیط زیست، از جمله مباحثی است که امروزه از سوی دولتها و مردم بسیار مورد تأکید است. بررسی این تعامل از سوی ادیان بهخصوص دین اسلام ازجمله مسائلی است که میتواند برای پیروان این دین آسمانی اهمیت فراوانی داشته باشد. نکته مهمِ رویکرد اسلام آن است که این دین، طبیعت را دارای نظام احسن به عنوان شریفترین و برترین نظام ممکن میداند که تحت حاکمیت خداوند است و هیچ نقص و بدی در آن وجود ندارد. پژوهشگران در این مقاله برآنند که با روش کتابخانهای پاسخی بر این سؤال بیابند که از دیدگاه اسلام چه تعاملی بین انسان و محیط زیست برقرار هست و باید باشد. پاسخی که به این پرسش داده شده است این است که براساس آموزه نظام احسن که اسلام تأکید فراوانی بر آن دارد، انسان حق تخریب سیر طبیعی محیط زیست را ندارد و اگر سعی کند که محیط زیست را به میل خویش تغییر دهد، باعث تأثیر شرّ در کل نظام خواهد بود. زیرا در نظام احسن انسان جزئی از نظام هستی و مهره ای از مهره های آن است و حق ندارید هر چه به حال او ملایم باشد خیر و هر چه به حال او ملایم نیست شرّ بداند. جزييات مقاله
-
دسترسی آزاد مقاله
1 - نقد و بررسی کارکرد اهتمام به تنزیل در تفسیر معارج التفکر و دقائق التدبر
مصطفی عطار آبکناری مهدی مهریزی محمد علی ایازی کاظم قاضی زادهشماره 36 , دوره 9 , زمستان 1398عبدالرحمان حنبکه میدانی از مفسران معاصر اهل سنت می¬باشد که در تفسیرش با نام معارج التفکر و دقائق التدبر، سوره¬هایقرآن را بر اساس ترتیب نزول تفسیر کرده است. با توجه به بررسی انجام شده بر روی تفسیر مذکور، مباحثي مرتبط با اهتمام وی به تنزیل، در مبانی و روش¬های تفسیری يافت چکیده کاملعبدالرحمان حنبکه میدانی از مفسران معاصر اهل سنت می¬باشد که در تفسیرش با نام معارج التفکر و دقائق التدبر، سوره¬هایقرآن را بر اساس ترتیب نزول تفسیر کرده است. با توجه به بررسی انجام شده بر روی تفسیر مذکور، مباحثي مرتبط با اهتمام وی به تنزیل، در مبانی و روش¬های تفسیری يافت شد. این پژوهش بعد از ارایه آن مبانی و روش¬ها، به نقد و بررسی آنها می¬پردازد. ضرورت بحث، تبیین صحت و اعتبار این سبک از تفسیر است. همچنین این پژوهش از حیث نقد و بررسی مبانی و روش¬های میدانی بر مبنای اهتمام به ترتیب نزول در تفسیر معارج التفکر تازگی دارد. در نهایت بعد از نقد و بررسی آن مبانی این نتیجه حاصل گردید که اکثر موارد در مبانی و روش¬های تنزیلی تفسیر، بدون توجه به تنزیل هم میتوان به فهم بهتری از آیات دست یافت و توجه به تنزیل در فهم آیات چندان کارگشا نیست. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - «جبر و اختیار» در قلمرو کلام اسلامی و بررسی تطبیقی آن با دیدگاه متکلمان یهودی و مسیحی
محمدرضا آرام عبدالرضا امینالدولهشماره 26 , دوره 7 , تابستان 1396این پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان میکند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پا چکیده کاملاین پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان میکند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پاسخگویی به آن است عبارت است از اینکه آیا خداوند متعال همواره انسان را مجبور آفریده، یا اورا مطلقاً رها گذاشته است؟ این مقاله، به تفکیک، به بررسی مسألۀ «جبر و اختیار» در هر سه شریعت پرداخته و نظریات متکلمان هرسه شریعت را جداگانه بیان میکند و سپس به تحلیل تطبیقی نظرات ادیان با یکدیگر و بیان تمایزات آنها پرداخته و نگاه کاملتر را از میان نظرات برمیگزیند. ابتدا دیدگاه کلامی اشعریون و معتزلیون و شیعیان امامیه در مکتب اسلام بیان شده؛ سپس به بررسی نظریات متکلّمان یهودی همچون سعدیا، ابراهیمبنعذرا و ابراهیمبنداود بر سر مسأله جبر و اختیار میپردازد و در ادامه، نظریات متکلمان مسیحی همچون آگوستین و پلاگیوس و طرفداران آنها مورد بررسی قرار میگیرد و پس از مقایسه تطبیقی مبانی تمامی نظریات، در انتها نتایج پژوهش، جمعبندی و ارائه میگردد جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - بررسی فلسفه نظری تاریخ در نهج البلاغه؛ مطالعه موردی جبر و اختیار
سید مهدی حسینی شیروانی سید علی اکبر ربیع نتاج محمد شریفیشماره 25 , دوره 7 , بهار 1396جبر و اختیار از مهم¬ترین و قدیمیترین مباحث فلسفه نظری تاریخ است. اهمیت و حساسیت این مسأله از بعد دینی و کلامی به این دلیل است که با مسائل اراده، استطاعت، قدرت، علم خداوند به افعال بندگان، مخصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و طلب و اراده، پیوندی تنگاتنگ دارد. سؤالی که در این چکیده کاملجبر و اختیار از مهم¬ترین و قدیمیترین مباحث فلسفه نظری تاریخ است. اهمیت و حساسیت این مسأله از بعد دینی و کلامی به این دلیل است که با مسائل اراده، استطاعت، قدرت، علم خداوند به افعال بندگان، مخصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و طلب و اراده، پیوندی تنگاتنگ دارد. سؤالی که در اینجا مطرح می¬شود این که آیا از دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه انسان مختار است یا مجبور و آیا این مختار بودن منافاتی با اراده الهی دارد؟ بر این اساس، یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که امام علی(ع) در نهج البلاغه به تصادف و جبر تاریخی اعتقادی ندارد و معتقد به رابطه علت و معلول در حوادث و رویدادهای تاریخ است. به طوری که انسان در بینش فلسفی امام علی(ع) یک قربانی بی¬اراده در مقابل خدای تاریخ نیست، بلکه خود، خود تاریخ و سازنده آن است و می¬تواند در پهنای قضا و قدر الهی، به راه خیر و سعادت رهنمون شود. در نگاه امام(ع) اراده انسان¬ها در طول اراده و سنت¬های الهی است و جبری بر تاریخ مسلط نیست. بر این اساس، مختار بودن، یکی از ویژگی¬های مهم انسان از نظر نهج البلاغه است. روش تحقیق پژوهش حاضر در مقام گردآوری کتابخانه¬ای- اسنادی و در مقام داوری توصیفی- تحلیلی می¬باشد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - سیر آفاقی در اندیشه عرفانی مولانا
رضا حیدری نوریشماره 27 , دوره 7 , پاییز 1396مکتب عرفان و تصوّف، متشکّل از آداب و اصولی است که شیوۀ سلوک رهپویان طریقت را تا نیل به سر منزل حقیقت، تبیین و آشکار میسازد. سیر و سلوک صوفیانه که شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی است، مُلهم از آیۀ شریفۀ "سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أنفسِهم حتّی یَتبیّنَ لهم أنُّه الحقُّ چکیده کاملمکتب عرفان و تصوّف، متشکّل از آداب و اصولی است که شیوۀ سلوک رهپویان طریقت را تا نیل به سر منزل حقیقت، تبیین و آشکار میسازد. سیر و سلوک صوفیانه که شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی است، مُلهم از آیۀ شریفۀ "سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أنفسِهم حتّی یَتبیّنَ لهم أنُّه الحقُّ" (فُصّلت/53)، و سایر آیات و احادیثی است که جزو منابع مهمّ در مشرب عرفان اسلامی به شمار میآیند. مولانا که در ادبیات عرفانی فارسی از جایگاه و منزلتی بی بدیل برخوردار است، در آثار منظوم و منثور خود به سیر آفاقی (عالم کبیر)، و سیر أنفسی (عالم صغیر)، توجّه داشته، و سیر آفاقی را که مطالعۀ صورت تفصیلی عالم است، بر سیر أنفسی مقدّم میدارد.در این پژوهش به صورت تحلیلی و توصیفی بیان شدهاست که مولوی از جمله عارفانی است که جهت شناخت حقیقت، به مجاز نیز عنایت داشته، و مخلوقات عالم را تجلّی گاه جلوه و جمال حق میشمارد. از نظر وی ـ که به حرکت جوهری المام دارد ـ تمامی اجزای کاینات به طور مستمرّ، در حرکت و تغییر اند، وسیر آفاقی وی، از مرحلۀ جماد، تا مراتب روح و جان، و تا ورود به قلمرو ملکوت ادامه دارد. مولانا در سیر آفاقی، با نگاه عمیق و نافذ – که خود، آن را «سبب سوراخ کن» نامیده – از حجابهای ظاهری موجودات، عبور نموده، و از مشاهدۀ مصنوع به صانع، و از فعل به صفت، و از صفت، به دیدار ذات نایل گردیده است. او در سلوک صوفیانه و سیر آفاقی خود، در ورای چهرۀ ظاهری عناصر هستی، و در آیینۀ ممکنات و اجزای عالم، به مشاهدۀ چهرۀ محبوب ازلی و ابدی پرداخته است. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - حیات برزخی و سماع موتی؛ مقایسه دیدگاه ابن¬تیمیه و ابن¬قیّم جوزی با دیدگاه وهابیت
محمدعلی اخویان امید امیدیانشماره 27 , دوره 7 , پاییز 1396مسئله حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن، با برخی سنتهای اسلامی همچون توسل و استغاثه از ارواح صالحین و زیارت¬ قبور، پیوند تنگاتنگی دارد. قاطبه مسلمین ضمن تأکید بر حیات¬برزخی اموات، سماع¬موتی را نیز پذیرفتهاند که زیر¬بنایی برای توسل و استغاثه از ارواح صالحین میباشد. اشترا چکیده کاملمسئله حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن، با برخی سنتهای اسلامی همچون توسل و استغاثه از ارواح صالحین و زیارت¬ قبور، پیوند تنگاتنگی دارد. قاطبه مسلمین ضمن تأکید بر حیات¬برزخی اموات، سماع¬موتی را نیز پذیرفتهاند که زیر¬بنایی برای توسل و استغاثه از ارواح صالحین میباشد. اشتراک نظر ابن¬تیمیه و وهابیت در مخالفت با توسل و استغاثه، تداعیگر اتفاقنظر وهابیت با اسلاف خویش در مبانی مسئله حیات¬برزخی میباشد؛ اما باواکاوی آراء ابن¬تیمیه و ابن¬قیّم از¬سویی و دیدگاههای وهابیت از¬سویی¬دیگر، شاهد اختلافنظر آشکاری در باب حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن همچون سماع¬موتی هستیم. ابن¬تیمیه بهطور اجمالی و ابن¬قیّم بهصورت تفصیلی معتقد به حیات¬برزخی و سماع¬موتی میباشند؛ حال¬اینکه وهابیت قائل به محدودیت حیات¬برزخی است و اصل اولی را عدم سماع¬موتی میداند. ازاینرو جای این سؤال باقی¬است که چگونه وهابیتِ مدعیِ پیروی از ابن¬تیمیه و ابن¬قیّم، در حیات¬برزخی و سماع¬موتی از اسلاف خود فراتر¬رفته و علاوه بر مخالفت با قاطبه مسلمین در این¬باب، با مشایخ خود¬ نیز به مخالفت بر¬خواستهاند جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - انسان شناسی از دیدگاه ابن سینا
معصومه الوندیان علی اله بداشتیشماره 33 , دوره 9 , بهار 1398تفکر انسان قدمتی به درازاي حیات بشر دارد. یکی از مسایل اصلی انسان از همان آغاز، پرسش از خود و شرایط پیرامونی بوده است. حکما و متکلمان دینی در دوره¬های گوناگون، از اقصی نقاط دنیا، در مورد ابعاد مختلف انسان، نظریه¬پردازی¬های بسیاری نموده¬اند. از این میان می¬توان ابن¬سینا چکیده کاملتفکر انسان قدمتی به درازاي حیات بشر دارد. یکی از مسایل اصلی انسان از همان آغاز، پرسش از خود و شرایط پیرامونی بوده است. حکما و متکلمان دینی در دوره¬های گوناگون، از اقصی نقاط دنیا، در مورد ابعاد مختلف انسان، نظریه¬پردازی¬های بسیاری نموده¬اند. از این میان می¬توان ابن¬سینا را نام برد که آرای فلسفی او تاثیر بسزایی در اندیشمندان دیگر داشته است. اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي، با مطالعه عمده مباحث شیخ الرئیس در علم-النفس، در کتب فلسفي¬اش همچون شفا، نجات و اشارات و تنبیهات در مراتب انسان¬شناسي، به تبيين و بررسي انديشه¬هاي او در باب انسان پرداخته و انسان¬شناسی را در دو مرتبه و دو مرحله بررسی می کند: مرحله اول، فلسفي و نظري محض است که در آن به انسان و ابعاد وجودي او، با دیدگاهی عقلي و فلسفي نگريسته می¬شود؛ مرحله دوم که نقطه اوج انسان-شناسي اوست، مرحله اشراقي و شهودي است. او در رسائل عرفاني خود همچون رساله حي ابن يقظان، رساله الطير و سلامان و ابسال، و در نمط¬هاي آخر اشارات و تنبيهات و خطوطی از کتاب مباحثات و کتاب شفا، با نگرشي اشراقي و عرفاني، به بحث از انسان پرداخته است. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - روششناسی شبههسازی وهابیت و نقد روشمند آن
عبدالهادی احمدی محمدتقی شاکرشماره 32 , دوره 8 , زمستان 1397واکاوی شبهات وهابیان و دستهبندی و قالبریزی آنها میتواند به استخراج گونه شناختی و آگاهی به روشِ ایجاد شبهه توسط آنان بینجامد. نگاشته پیش رو میکوشد افزون بر ارائه این روشها، به راهکار نقد روشمند هر یک از گونههای شبههسازی بپردازد. استقراء شبههها و دستهبندی آنها ن چکیده کاملواکاوی شبهات وهابیان و دستهبندی و قالبریزی آنها میتواند به استخراج گونه شناختی و آگاهی به روشِ ایجاد شبهه توسط آنان بینجامد. نگاشته پیش رو میکوشد افزون بر ارائه این روشها، به راهکار نقد روشمند هر یک از گونههای شبههسازی بپردازد. استقراء شبههها و دستهبندی آنها نمایان میسازد وهابیان بیشتر از چهار روش فراگیر برای ایجاد شبهه استفاده میکنند که عبارتند از: احیاء شبهات منسوخ گذشته، استوار کردن شبهه بر مبنای غلط اعتقادی، بهره بردن از مغالطه، استفاده از روشی غیر علمی همانند اتهام همراه با تبلیغ. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - عصمت پیامبران از گناه در قرآن با محوریت دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در المیزان
محمدحسین فاریاب حمید امامیفرشماره 26 , دوره 7 , تابستان 1396مسئلۀ عصمت پیامبران از گناه از مسائلی است که نقشی بهسزا در اثبات یا انکار دیگر عقاید دینی دارد؛ از اینرو، همواره یکی از دغدغههای فکری مسلمانان بوده وهست. نظر به اهمیت این مسئله، قرآن کریم نیز به آن پرداخته است. در این میان، برخی متفکران غیر مسلمان، آیات قرآن را دلیلی چکیده کاملمسئلۀ عصمت پیامبران از گناه از مسائلی است که نقشی بهسزا در اثبات یا انکار دیگر عقاید دینی دارد؛ از اینرو، همواره یکی از دغدغههای فکری مسلمانان بوده وهست. نظر به اهمیت این مسئله، قرآن کریم نیز به آن پرداخته است. در این میان، برخی متفکران غیر مسلمان، آیات قرآن را دلیلی بر انکار عصمت پیامبران پنداشتهاند؛ در حالیکه اغلب دانشمندان مسلمان آیات یادشده را توجیهی قابل قبول کردهاند. در این میان، برخی از عالمان مسلمان نیز با ارائۀ آیاتی چند از قرآن، به اثبات عصمت پیامبران از گناه همت گماشتهاند. ما در این نوشتار به دنبال بررسی مهمترین آیاتی هستیم که به آنها برای اثبات عصمت پیامبران از گناه استناد شده است. در این میان، از میان متفکران مسلمان، علامه طباطبایی با روش تفسیری قرآن به قرآن، به طور مستقل به اثبات عصمت پیامبران از گناه پرداخته است؛ از اینرو، محوریت این نوشتار، بررسی دیدگاه این متفکر بزرگ است، هرچند در مواردی نیز به دیدگاه دیگر متفکران استناد کردهایم. بر اساس مهمترین یافتههای این تحقیق، عصمت پیامبران از گناه، تنها بر اساس برخی آیات قرآن کریم، قابل اثبات است و اغلب آیات مورد استناد در این باره، توانایی اثبات چنین آموزهای را ندارند. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - واكاوي ديدگاه هاي تأويلي كلامي ديوان ناصر خسرو بر اساس آيات قرآني
شاهرخ حکمت ابوالفضل نیکعهدشماره 29 , دوره 8 , بهار 1397ناصر خسرو شاعري است منحصر بفرد، يكي از اين جهت كه در رديف معدود شاعراني است كه با تحقيق و تفحص را ه خود را- جدا از هر گونه تعصب و نگرشي – يافته و براي اثبات درست بودن راه خود از نظر منطقي بويژه متوسل شدن به كلام وحي از هر كوششي در اين راه فروگذاري نكرده است و در اين ارت چکیده کاملناصر خسرو شاعري است منحصر بفرد، يكي از اين جهت كه در رديف معدود شاعراني است كه با تحقيق و تفحص را ه خود را- جدا از هر گونه تعصب و نگرشي – يافته و براي اثبات درست بودن راه خود از نظر منطقي بويژه متوسل شدن به كلام وحي از هر كوششي در اين راه فروگذاري نكرده است و در اين ارتباط بيشتر به تأويل نظر دارد كه در نهايت اين تأويل را به خاندان عصمت و طهارت ارجاع مي دهد و با اين نگاه كه مأمور تبليغ راه خود نيز ميباشد تمام مباحث منطقي را براي دنبال كردن و به نتيجه رساندن راه خود طي كرده و هم از معاني و مفاهيم و هم از الفاظ و تركيبات قرآني در لابه لاي نوشتهها به ويژه در ديوان بهرهمند گرديده است. تحقيق حاضر به روش كتابخانهاي و به صورت داده هاي مطالعاتي و برداشت هاي استدلالي و به روش توصيفي و تحليلي به بسياري از سوالات و ابهامات در اين خصوص پاسخ مي دهد. جزييات مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - تبارشناسی مکتب تفکیک در اندیشه غزالی
عزیز جوانپور هرویشماره 25 , دوره 7 , بهار 1396مساله بنیادینی که این مقاله بدان پرداخته است، تبیین رابطه عقل و وحی یا خرد و دین به عنوان دو منبع معرفت شناختی و دو مرجع هستی شناختی در دو دستگاه فکری است. یکی اندیشۀ امام محمدغزالی در قرن پنچم هجری و دیگری یکی از رویکردهای عقل ستیز در تفکر اسلامی-ایرانی در قرن پانزدهم چکیده کاملمساله بنیادینی که این مقاله بدان پرداخته است، تبیین رابطه عقل و وحی یا خرد و دین به عنوان دو منبع معرفت شناختی و دو مرجع هستی شناختی در دو دستگاه فکری است. یکی اندیشۀ امام محمدغزالی در قرن پنچم هجری و دیگری یکی از رویکردهای عقل ستیز در تفکر اسلامی-ایرانی در قرن پانزدهم هجری که به مکتب تفکیک مشهور است. غایت قصوای این جستار، آن است که جدال پایان ناپذیر معرفت عقلی و معرفت دینی را در این دو مکتب به روشی تطبیقی گزارش و تحلیل نموده از قِبَل آن به اثبات مفروضات خود دست یابد. ماحصل اجمالی این پژوهش عبارت است از این که اولا منازعات کلامی یا رهیافت های الهیاتی، در طول تاریخ، در خلاء و در عالم انتزاع شکل نگرفته بلکه تحت تاثیر جریان های فکری و غیر فکری، منازعات سیاسی و حتی گاه خصلت های شخصی و... بوده است و ثانیا این افکار و نظریات در برخی موارد محصور در حوزه های فکری و نظری نمانده، تاثیرات خواسته و ناخواستۀ فراوانی بر آنها مترتّب می شود که بسا موجبات نزاع های بی حاصلی را فراهم می آورد که حل یا رفع آنها از عهده متألهان و نظریه پردازان دینی خارج است. فی المثل در این مقاله نشان داده شده که شاید خرد ستیزی های غزالی یا عقل گریزی های تفکیکیان زمینه ساز ظهور مکاتب سخت کیشی شده است که در تاریخ اسلام به سلفیّه مشهور و معروفند. جزييات مقاله