تحلیل عدالت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی

چکیده مقاله :

تحلیل و بررسی مفهوم بنیادین عدالت در اندیشه هر اندیشمندی از اهمیت بسزایی برخوردار است. خواجه نصیرالدین طوسی یکی از اندیشمندانی است که درباره عدالت با رویکردی تلفیقی از اندیشه های فلاسفه یونان  و آموزه های فلسفی و کلامی، توانسته است با ابزار عقل و نقل، ابعاد مغفول مانده کلامی عدالت را روشن و رویکرد اسلام به مقوله عدالت را به درستی تبیین نماید. مفهوم بنیادین عدالت، در تفکر هر اندیشمند سیاسى در خور اهتمامى والاست؛ زیرا بررسى این مقوله، مى‏تواند ما را با زوایاى متعددى از آراى آنها آشناسازد. در حقیقت، مفهوم کانونى عدالت، داراى اهمیتى کم نظیر در عرصه‏هاى نظرى و عملى سیاست و اجتماع است. پژوهش حاضر به هدف بررسی نظریه جامع عدالت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی انجام شده است. از شیوه تحلیلی و توصیفی به بررسی پژوهش پرداخته شده و ابزار گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه‌ای بوده است.  نتایج پژوهش بیانگر این بوده است که از ديدگاه خواجه نصير، نه تنها سعادت انسان به زندگي در جامعه‌اي كـه بـر اسـاس اصول عدالت اداره شود، وابسته است كه عدالت اجتماعي در مقايسه بـا سـاير خيـرات اجتماعي در مقام نخست به عنوان بالاترین فضیلت اجتماعی قـرار مـي‌گيـرد. يك جامعة سعادتمند و يك زندگي خوب اجتماعي علاوه بر عدالت بايد از ارزش‌هاي اخلاقي زير نيز بهره مند باشد: امنيت، عدالت، كمك متقابل، وفاي به عهد، طهارت روحي فردي.

چکیده انگلیسی :

Analyzing and examining the fundamental concept of justice is very important in the thought of every thinker. Khwaja Nasiruddin Tusi is one of the thinkers who has been able to clarify the neglected theological aspects of justice and correctly explain the approach of Islam to the category of justice with the help of reason and narration. to do The fundamental concept of justice is worthy of great attention in the thinking of every political thinker; Because the examination of this category can introduce us to many angles of their opinions. In fact, the central concept of justice has a unique importance in the theoretical and practical fields of politics and society. The present study was conducted with the aim of investigating the comprehensive theory of justice from the perspective of Khwaja Nasiruddin Tusi. Analytical and descriptive methods were used to investigate the research, and the means of collecting information was using library sources. The results of the research have shown that from Khwaja Naseer's point of view, not only human happiness depends on living in a society governed by the principles of justice, but social justice is considered the highest social virtue in comparison with other social virtues. A prosperous society and a good social life, in addition to justice, should also benefit from the following moral values: security, justice, mutual aid, keeping promises, personal spiritual purity.

منابع و مأخذ:

1- نهج البلاغه
2- قران کریم
3- ابن‌ منظور، محمد بن‌ مکرم، (١٤١٠ ق) لسان العرب، بیروت لبنان، انتشارات دارالفکر.
4- اشتراوس، لئو (1387). فلسفهي سياسي چيست؟ ترجمه: فرهنگ رجايي. تهران: انتشارات علمي وفرهنگي (چ سوم)
5- اصیل، حجت الله، آرمان شهر در اندیشه ایرانی، تهران: نشر نی، 1371.1389.
6- امین‌، حسن‌، (١٣٨٢)، اسماعیلیان و مغول و خواجه‌ نصیر الدین‌ طوسـی‌، قـم‌، دایـره المعـارف فقـه‌ اسلامی‌، چاپ اول.
7- آملی، سیدحیدر.(1384). جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح و مقدمه هانري کربن و عثمان یحیی، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشـارات علمی و فرهنگی،
8- بهروزلك، غلامرضا (1385). جهانيشدن و سرانجام نزاع گفتمانها؛ نقد و بررسي تحليل گفتماني جهانيشدن. فصلنامه علوم سياسي، سال نهم، ش.36 .
9- تاجيك، محمدرضا (1379). گفتمان و تحليل گفتماني. تهران: نشر فرهنگ گفتمان.
10- ترکه، صائن الدین.(1387). تمهید القواعد، مقدمه و تصحیح و تعلیق سیدجلال الدین آشتیانی، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.
11- جمشیدی، محمد حسین.(1377). اندیشه سیاسی شهید رابع امام سید محمد باقر صدر، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
12- جوادی آملی ،حسن.(1371). زن در آیینه جلال و جمال، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
13- جوادي آملي، عبداالله (1391). منزلت عقل در هندسه معرفت ديني. قم: نشر اسراء (چ ششم)
14- حسينيزاده، محمدعلي (1383). نظريه گفتمان و تحليل سياسي. فصلنامه علوم سياسي، سال هفتم، ش 28.
15- حقيقت، صادق (1394). روششناسي علوم سياسي (ويراست سوم). قم: نشر دانشگاه مفيد .
16- حلبی، علی اصغر.(1377). تاریخ اندیشه های سیاسی در ایران و جهان اسلامی ، تهران: بهبهانی.
17- حلبی‌، علی‌ اصغر، (١٣٧٢)، تاریخ‌ اندیشه‌ هاي سیاسی‌ در ایران و جهان اسـلامی‌، تهـران، انتشـارات بهبهانی‌، چاپ اول.
18- حلی، حسن بن یوسف.( 1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و مقدمه و تعلیق حسن حسن زاده آملی، چاپ چهارم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
19- خوادیان دامغانی‌، (١٣٨٢.)، رمضان، سیماي عدالت‌ در قرآن و حدیث‌، تهـران، لـوح محفـوظ، چـاپ اول.
20- دفتري، فرهاد (1391). نصيرالدين طوسي و اسماعيليان دورهي الموت. ترجمه: فاطمه رحيمي. كتاب استاد بشر گزينش حسين معصومي همداني و محمد جواد انواري. تهران: مركز پژوهش ميراث مكتوب
21- رازي، فخرالدین.(1407ق). المطالب العالیۀ من العلم الالهی، تحقیق حجازي سقا، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
22- راغب‌ اصفهانی‌، حسین‌ بن‌ محمد، (١٣٦٢)، مفردات الفاظ القرآن، بی‌جا: کتابفروشی‌ مرتضوي، چاپ دوم.
23- زریاب، عباس.(1367). «اباقاخان»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوي بجنوردي، تهران: مرکز دائره المعـارف بـزرگ اسلامی.
24- سبزواري، ملاهادي.(1383). اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضی، چاپ اول، قم: مطبوعات دینی.
25- سجادی، جعفر.(1377). ترجمه حکت اشراق سهروردی-انتشارات دانشگاه تهران.
26- سید رضی‌، نهج‌ البلاغه‌، (١٣٨٨)، ترجمه‌ محمد دشتی‌، تهران، انتشارات وجدانی‌.
27- صفدی، صلاح الدین.(1361). الوافی بالوفیات، تحقیق محمد یوسف نجم، بیروت: دارصادر،
28- صلیبا، جمیل.(1951).من افلاطون الی ابن سینا-بیروت: دارالاندلس.
29- طباطبائی، سید جواد.(1373). زوال اندیشه سیاسی در ایران ، تهران: کویر.
30- طوسی، خواجه نصیرالدین .(1362). اوصاف الاشراف، تصحیح سیدنصراالله تقوي، ترجمه به عربی: رکنالدین محمدبن‌علی جرجانی، تهران:بوذرجمهر.
31- آغاز و انجام، مقدمه و تعلیق حسن حسنزاده آملی،(1384). چاپ چهارم، تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
32- اخلاق محتشمی وسه رساله دیگر او ، دیباچه و مقدمه و تصحیح ، محمد تقی دانش پژوه، (1339). تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
33- اجوبۀ المسائل النصیریۀ، به اهتمـام عبـداالله نـورانی،(1383). چـاپ اول، تهـران: پژوهشـگاه علـوم انسـانی و مطالعات فرهنگی.
34- اخلاق ناصری،(1373). تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ پنجم، تهران: خوارزمی.
35- اخلاق ناصري،(1373). تصحيح و مقدمه: مجتبي مينوي و عليرضا حيدري، تهران: انتشارات خوارزمي.
36- بیطرفان, محمد. (1402). بسط مفهوم برابری در ادبیات سیاسی-اجتماعی انقلاب مشروطه ایران با تکیه بر مطالعه جراید. مجله تاریخ ایران, 16(1), 131-148. doi: 10.48308/irhj.2023.103186
37- «تجرید الاعتقاد»، در کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، حسن‌بن‌یوسف، (1413ق). تصحیح و مقدمه و تعلیق حسـن حسـن زاده آملی، چاپ چهارم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی .
38-
39- جالینوسی, احمد, & نجف پور, سارا. (1386). مفهوم عدالت در اسلام و غرب. دانش سیاسی, 3(1), -. doi: 10.30497/pk.2007.53
40- عبدالسلام بن عبدالعالی.(1357). الفسلفه السیاسیه عند الفارابی، بیروت: دارالطبیعه.
41- عثمان عبدالکریم.(1408). شرح اصول خمسه- قاهره:مکته وهبه .
42- عنایت،حمید.(1379). بنیاد فلسفه سیاسی در غرب از هراکلیت تا هابز،تهران: زمستان.
43- فاخوری ،حنا.(1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: شرکت انتشارات علمی – فرهنگی .
44- فارابی،، ابونصر.(1403). تحصیل السعاده ، تحقیق جعفر آل یاسین، بیروت: دارالاندلس.
45- فارابی،ابونصر.(1382). فصول منتزعه، ،ترجمه وشرح دکترحسن ملکشاهی-انتشارات سرو چاپ اول.
46- فارابي ،محمد.(1961). فصول المدني، به كوشش دانلوپ، كمبريج: انتشارات دانشگاه كمبريج.
47- فروغی، محمدعلی.(1379). کتاب سیر حکمت در اروپا از زمان باستان تا مائه هفتم، تهران: زوار.
48- لیثی‌ واسطی‌، علی‌ بن‌ محمد، (١٣٧٦)، عیون الحکم‌ و المواعظ‌(للیثـی‌)، محقـق‌ / مصـحح‌: حسـنی‌ بیرجندي، حسین‌، قم‌، دار الحدیث‌، چاپ اول.
49- مدرسی زنجانی، محمد.(1363). سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: امیرکبیر.
50- مدرسی‌ زنجانی‌، محمد، (١٣٦٣)، سرگذشت‌ و عقاید فلسفی‌ طوسی‌، تهران انتشارات امیر کبیر. ٩. معین‌، محمد، (١٣٦٢)فرهنگ‌ فارسی‌ معین‌، تهران، مؤسسه‌ امیرکبیر.
51- مدرسي زنجاني، محمد (1335). سرگذشت و عقايد فلسفي خواجه نصيرالدين طوسي بهانضمام بعضي از رسائل و مكاتبات وي. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
52- مطهری، مرتضی.( 1403ق.) بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: حکمت.
53- مطهری،مرتضی.(1361). عدل الهی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
54- مهاجرنيا، محسن (1380). انديشهي سياسي ابنمسكويه. قم: بوستان كتاب.
55- ناظرزاده کرمانی، فرناز.(1376). اصول و مبادی فلسفه سیاسی فارابی، تهران: دانشگاه الزهرا.
56- نانسی, نصرالدین. (1398). نظریه‌‌ عدالت به‌مثابه انصاف در اندیشه‌های خواجه‌نصیرالدین طوسی. فصلنامه علمی شیعه شناسی, 17(66), 7-36.
57- نراقی ،ملااحمد.(1383). معراج السعادت،تهران:بوستان توحید.
58- نصیرالدین‌ طوسی‌، محمدبن‌ محمد، (١٣٣٩)، اخلاق محتشـمی‌ و سـه‌ رسـاله‌ دیگـر او، دیباچـه‌ و مقدمه‌ و تصحیح‌ محمد تقی‌ دانش‌ پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
59- نصیرالدین‌ طوسی‌، محمدبن‌ محمد، (١٤١٣ق)، اخلاق ناصري، تهران، انتشـارات علمیـه‌ اسـلامیه‌، چاپ اول.
60- نعمه‌، عبداﷲ، (١٣٦٧)، فلاسفه‌ شیعه‌، سـید جعفـر غضـبان، تهـران، انتشـارات و آمـوزش انقـلاب اسلامی‌.
61- نعمه، عبدالله .(1373). فلاسفه شیعه، ترجمه جعفر غصبان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
لاتین
62- Aristotle (1984) 'Politics', in Barnes, Jonathan (ed.) The Complete Works of Aristotle, The Revised Oxford Translation. Vol. 2. Princeton: Princeton University Press.
63- Cicero (1928) Republic. Keyes, C. W. (trans.). Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
64- Clement, Grace (1998) Care, Autonomy, and Justice: Feminism and The Ethic of Care. Oxford: Westview Press.
65- Dworkin, Ronald (1983) ‘Comment of Narveson: In Defense of Equality’, Social Philosophy and Policy. Vol. 1. Issue 1 (Autumn).
66- Hartsock, Nancy C. M. (1983) Money, Sex, and Power. Boston: Northeastern University Press.
67- Hume, David (1975) Enquiries concerning the Human Understanding and concerning the Principles of Morals. SelbyBigge, L. A. (ed.). 3 rd edn. Oxford: Clarendon Press.
68- Hutchinson, D. S. (1995) ‘Ethics’, in Barnes, Jonathan (ed.) The Cambridge Companion to Aristotle. Cambridge: Cambridge University Press.
69- Rawls, John (1999) A Theory of Justice. 2 nd edn. Oxford: Oxford University Press. ١٥. Riley, Patrick (1988) Leibniz: Political Writings. 2 nd edn. Cambridge: Cambridge University Press