بررسی مولفه های اعتقادی در اشعار مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو از دریچه ی نظریه ی بینامتنیت
محورهای موضوعی : کلام اسلامیالهام بادلو 1 , ابوالقاسم امیراحمدی 2 , علی عشقی سردهی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار
کلید واژه: قرآن کریم, روایات دینی, نقد بینامتنیّتی, اخوان ثالث, شاملو,
چکیده مقاله :
بینامتنیّت مفهومي است كه بر وجود يك متن اصلي در عرصه‌ی ادبیّات، نقد يا علم در ارتباط با متون دلالت مي‌كند كه اين متون به تأثير مستقيم يا غيرمستقيم بر متن اصلي در گذر زمان مي‌پردازند. بینامتنیّت و به تعبیری نظریّه‌ی تعامل متن‌ها از جمله مباحث مهم و مورد توجّه پژوهش‌گران و ناقدین ادبی است و این دستاورد نوین در حوزه ی ادبیّات به بررسي شباهت‌ها، تفاوت ها و نیز تأثيرپذيري یک متن از متون دیگر، چه در حوزه‌ی شعر و چه در عرصه‌ی نثر مي‌پردازد، این پژوهش نیز تلاش دارد تا کلام شعریِ مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو را براساس پیونـدشان با آیات قرآنی و روایات، براساس نظریّه‌ی بینامتنی ناقدین این عرصه مورد بررسی قرار دهد تا وام گیری‌هایِ آگاهانه يا غیرمستقیم شاعران موردبحث و نیز چگونگیِ به‌کارگیری آن ها در استفاده از آیات و روایات، بر همگان مکشوف گردد. شیوه‌ی انجام پژوهش براساس روش تحلیلی- توصیفی و بر اصول کاربردی‌ست و مبانی نظریِ آن نیز بر پایه ی آراء نظریّه‌پردازان بینامتنی استوار می باشد تا افزون بر نشان‌دادن ساختار منسجم ابیات، مخاطب بداند که شاعران با چه ترفندهای ادبی‌ای، این مضامینِ وحیانی را در اشعار خویش گنجانده و برخلاف باور برخی از منتقـدین، سخن خود را رنگ‌وبویی قرآنی و دینی بخشیده اند. در پایان نیز این نتیجه حاصل می آید که با وجود نظر منتقدین پیرامون تفکّر حاکم بر اندیشه‌های شعری اخوان ثالث و به خصوص احمد شاملو، حقایق قرآنی و عقاید اسلامی و دینی به‌گونه‌ای مشهود در آثار ایشان هویداست.
intertextuality is a concept that implies the existence of a basic text in the field of literature, critique, or science in relation to texts, that these texts deal directly or indirectly with the original text over time. Intertextuality and, in a sense the theory of interacting texts, is an important topic of attention of scholars and literary critics, and this new achievement in the field of literature studies the similarities, differences and the impact of a text from other texts, both in poetry and prose. The current paper aims at examining the poetic words of Mehdi Akhavan Sales and Ahmad Shamlou based on their relationship with the Qur'anic verses and narratives based on the intertextual theory of the direct or indirect borrowings of the terms. This is an applied analytical-descriptive paper based on intertextual theorists theoretical foundations to revealing the coherent structure of the work, the audience understands how the poets, with what literary tricks, include these revelatory themes in their poems and contrary to the beliefs of some critics, they have given their words a Quranic and religious tinge. In the end, it is concluded that, in spite of the critics' opinion about the thinking governing the poetry of Mehdi Akhavan Sales and especially Ahmad Shamlou, the Qur'anic and Islamic and religious beliefs are evident in their works.
قرآن کریم. (1392). ترجمه¬ی محمّدمهدی فولادوند. تهران: هلیا.
ابن أبي¬زينب، محمّد بن-ابراهيم. (1397 ق. ). الغيبة للنعماني. به تصحیح علی اکبر غفّاری، تهران: صدوق.
اخوان ثالث، مهدی. (1348). زمستان. چاپ سوم. تهران: مروارید.
. (1357). زندگی می¬گوید: اما باید زیست، باید زیست، باید زیست! تهران: توکا.
. (1368). ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم. تهران: مروارید.
(1369). از این اوستا. چاپ هشتم. تهران: مروارید.
(1370). آخر شاهنامه. چاپ دهم. تهران: مروارید.
. (1393). سال دیگر، ای دوست، ای همسایه. تهران: زمستان.
(2536). ارغنون. چاپ چهارم. تهران: مروارید.
، (1357). دوزخ امّا سرد. تهران: توکا.
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیّت، ترجمهی پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
امام حسین -علیه السّلام-. (1383). دیوان اشعار، گرد¬آورنده محمّد عبدالرحیم، ترجمه¬ی امیر جابری، تهران: خورشید آفرین.
امامی، زهره. (1393). «بررسی بینامتنیّت قرآنی در اشعار دیک¬الجن الحمصی»، مجموعه مقالات همایش ملّی بینامتنیّت، جلد اوّل، به¬کوشش سیدمحمّدرضی مصطفوی¬نیا، قم: پویشگر.
اماني، رضا؛ محمّدنبي احمدي و يُسرا شادمان. (1392). «بررسي چگونگي ارتباط قرآن و شعر جاهلي با رويكرد بينامتنيت»، فصلنامهی¬ مطالعات ادبي - قرآني. دانشكدهی اصول دين قم، س1، ش1، صص 93-73.
بابا افضل کاشانی، حکیم افضل¬الدّین. (1363). رباعیّات بابا افضل، به کوشش سعید نفیسی، تهران: فارابی.
حافظ، شمس-الدّين محمّد. (1391). دیوان حافظ، به تصحیح مرحوم خانلری، چاپ سوم، تهران: زوّار.
حریری، محمّديوسف. (1384). فرهنگ اصطلاحات قرآنى، چاپ دوم، قم: هجرت.
خاقانی شروانی، افضلالدّین. (1378). دیوان خاقانی، به تصحیح دکتر میرجلال¬الدّین کزّازی، تهران: مرکز.
خواجوی کرمانی، ابوالعطاء کمال¬الدّین محمود بن علی. (1391). دیوان اشعار، به اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: سنایی.
دهلوی، امیر خسرو. (1380). دیوان امیر خسرو دهلوی، با مقدّمه محمّد روشن، تهران: نگاه.
دیلمى، حسن. (1412). إرشاد القلوب إلى الصواب، ترجمهی سیّدعبدالحسین رضایی، قم: شريف رضى.
راستگو، سیّد محمّد. (1381). «راز و رمز هنری – بلاغی گونه¬گون¬خوانی¬های قرآن». نشریهی مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد. س28. ش58. صص: 52-37.
رنجبر، جواد و سجّاد عربي. (1392). «بینامتنی قرآن و روایی در شعر ابن یمین فریومدی»، مجلّه شعر پژوهی (بوستان ادب)، دانشگاه شیراز، سال5، ش4، صص 108-91.
ساوجی، سلمان. (1382). کلّیّات سلمان ساوجی، به تصحیح عباس علی وفایی، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سنایی، ابوالمجد. (1388). دیوان سنایی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، چاپ هشتم، تهران: سنایی.
شاملو، احمد. (1371). باغ آینه. چاپ هفتم. تهران: مروارید.
. (1376). آیدا: درخت و خنجر و خاطره! چاپ پنجم. تهران: مروارید.
. (1379). حدیث بی¬قراریِ ماهان. چاپ دوم. تهران: مازیار.
. (2536). دشنه در دیس. تهران: مروارید.
. (1363). قطعنامه. چاپ سوم. تهران: مروارید.
شعيرى، تاج الدين. (1405 ق). جامع الأخبار، قم: رضى.
صافيان، محمّدجواد و مهدي غياثوند. (1390). «هرمونتيك گادامري و تأويل بينامتني»، نشريه¬ی ذهن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهی اسلامی، س22، ش48، صص 78-51.
صائب تبریزی. (1383). دیوان اشعار، تهران: علمی.
العامری، لیلا. (بی¬تا). مفهوم التّناص، الطبعةالاولی، لبنان: مکتبةالشامله.
العاني، شجاع مسلم. (1999 م.). قراآت في الأدب و النقد، الطبعةالاولی، دمشق: اتحاد الكتاب العرب.
عطّار، فرید¬الدّین محمّد. (1373). پند نامه، به تصحیح سیل وستر وساسی، ترجمه¬ی ع. روح¬بخشان، تهران: اساطیر.
عطّار، فرید¬الدّین محمّد. (1388). مصیبت¬نامه، با مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1379). متن کامل شاهنامهی فردوسی، تهران: پیمان.
مولوی، جلال¬الدّین. (1375). مثنوی، چاپ دوم، تهران: علمی.
ميرزايي، فرامرز و ماشاءالله واحدي. (1388). «روابط بينامتني قرآن با اشعار احمد مطر»، نشريه دانشكده ادبیّات و علوم انساني دانشگاه شهيد باهنر كرمان، س12، ش25، صص300-322.
نسیمی، عماد¬الدّین. (1382). زندگی و اشعار عمادالدّین نسیمی، به کوشش یدالله جلالی پنداری، چاپ دوم، تهران: نی.
نور علیشاه اصفهانی. (1349). دیوان اشعار، به کوشش جواد نوربخش، تهران: فردوسی.
وحشی بافقی، کمال¬الدّین. (1374). کلّیّات دیوان وحشی بافقی، تهران: نامک.
هاشمى خويى، ميرزا حبيب¬الله. (1400 ق.). منهاج¬البراعة في شرح نهجالبلاغة. با ترجمه¬ی حسن حسن¬زاده آملى و محمّد¬باقر كمره¬اى. تهران: مكتبة¬الإسلامية.