بررسی دیدگاه کانت و غزالی در اثبات وجود خداوند
محورهای موضوعی : کلام اسلامیفریده حکیمی 1 , مهدی دهباشی 2 *
1 - دانشگاه خوراسگان اصفهان
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان
کلید واژه: غزالی, کانت, فطرت, برهان, خداوند,
چکیده مقاله :
کانت در نقد عقل نظری خود معتقد است که کلیه براهین اثبات وجود خداوند مبنی بر برهان وجودی است یعنی برهانی که نفی آن ناممکن است. او نقدهای بسیاری بر این برهان روا می‌دارد، از این رو به بیان برهان در قالب برهان فطرت رو می‌آورد. فطرت از نگاه کانت در واقع به معنای نوعی استعداد است که فرد کسب می‌کند. بنابراین کانت فطرت را به عنوان راه جایگزینی برای اثبات وجود خداوند به کار می‌برد. غزالی نیز پس از بیان برهان حدوث، در دور دوم حیات خویش به بحث فطرت رو می‌آورد و فطرت را در معانی مختلفی مانند غریزه و عقل به کار می‌برد. او همچنین فطرت را امری نمی‌داند که از طریق استدلال منطقی به دست آید بلکه به باور او، باور به وجود خداوند از ابتدای خلقت در فطرت ماست. در حالی که کانت معتقد است ما باور به وجود خداوند را در طی حیات خویش کسب می‌کنیم نه این که از روز اول این باور در قالب تصورات در ما وجود داشته باشد.
In his critique of theoretical reason, Kant holds that all the arguments are proof of the existence of God as an existential argument. He criticizes this argument a lot, so he expresses it in the form of an innate argument. Kant's sense of nature actually means the kind of talent that one acquires. Al-Ghazali, after expressing the proof of hadith, in the second round of his life, discusses the nature of nature and uses it in various meanings such as instinct and reason. He also does not consider nature to be achieved by rational reasoning. Ghazali believes that God exists in our nature, while Kant believes that we gain it throughout our lives, not that it exists in our imagination from day one.
ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین(1390)، منطق و معرفت در نظر غزالی، چاپ چهارم، انتشارات امیرکبیر، تهران
طباطبایی، محمدحسین(1386)، نهایه‌الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، چاپ هفتم، موسسه بوستان کتاب، قم
غرویان، محسن(1386)،سیری در ادله اثبات وجود خدا، بوستان کتاب، قم
غزالی، امام محمد(2008)، تهافت‌الفلاسفه، تحقیق احمد شمس‌الدین، چاپ سوم، دارالکتب‌العلمیه، بیروت
غزالی،امام محمد( 1393)، تهافت الفلاسفه(تناقض گویی فیلسوفان)، ارجمه علی اصغر حلبی، چاپ دوم، نشر جامی، تهران
غزالی، ابوحامدمحمد(1421)، احیاءالعلوم‌الدین، ج 1، دارالفکر، بیروت
غزالی، محمدبن محمد (1365) ، احیاء علوم‌الدین، ترجمه‌ی حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگیT تهران
غزالی،امام محمد(1389)،مشکاه‌الانوار، سیدناصر طباطبایی، چاپ دوم، نشرمولی، تهران
غزالی، امام محمد(1386)، الاقتصاد فی الاعتقاد(میانه روی در عقیده)، پرویز رحمانی، نشر حدیث امروز، تهران
غزالی،امام محمد(بی‌تا)، اعترافات(المنقذمن الضلال)،زین‌الدین کیائی نژاد، بی‌جا
غزالی، محمدبن محمد(1373) ، المحک النظر، دارالفکر اللبنانی، بیروت
فخری، ماجد و داود حیدری(1383)، براهین سنتی متکلمان بر وجود خداوند، مجله الهیات و حقوق، شماره12
فخری، ماجد(1389)، سیر فلسفه در جهان اسلام، چاپ چهارم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
کانت، ایمانوئل(1389)، نقد عقل محض، بهروز نظری، باغ نی، کرمانشاه
کورنر، استفان(1367)، فلسفه کانت، ترجمه عزت‌الل...فولادوند، چاپ اول
گیسلر، نرمن(1384)، فلسفه دین، حمیدرضا آیت‌اللهی، حکمت، تهران
مطهری، مرتضی(1390)، فلسفه اخلاق، چاپ سی و پنجم، نشر صدرا، تهران
مقداد، فاضل(بی‌تا)، اللوامع‌الالهیه فی‌المباحث‌الکلامیه، نشر مجمع‌الفکرالاسلامی، قم
هارتناک،یوستوس،علی حقی(1387)،نظریه شناخت کانت،چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران
Kant, A.C (1967), A Short commentary on Kant's critique of pure reason, the university of Chicago press, Chicago.
Kant, Immanuel (1964), critique of pure reason, Trans by Kemp smith, Macmillan, New York: st Martin's press, Norman London.
Kant, Immanuel, (1996), critique of practical reason, in practical philosophy, Cambridge university press, Cambridge.
Kant, Immanuel (1997), critique of pure reason, Paul Guyer & Allen w.wood (Trans). Cambridge university press.
Ewing, A. C (1967). A Short Commentary on Kant's Critique of Pure Reason, the University of
Chicago, USA.
Kant, Immanuel (2001), Lectures on the philosophical doctrine of religion, Trans by wood Allen