وحدت وجود عرفانی در سنجه فقه امامیه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد رسول آهنگران
1
(دانشگاه تهران - پردیس فارابی)
مهدی جلیلی خامنه
2
(دانشگاه تهران- پردیس فارابی)
کلید واژه: وحدت وجود , فقه , عرفان , تکفیر,
چکیده مقاله :
یکی از اعتقادات شکل گرفته در میان عده‌ای از مسلمین ، نظریه وحدت وجود عرفانی است که محل اختلاف عرفا و برخی از فقها واقع شده است؛ از سویی توحید ناب و از سویی کفر و الحاد قلمداد گردیده است. بنابراین روشن ساختن جوانب مساله از طریق تتبع و تحلیل سخنان فقها و نیز کلمات عرفا در این مساله جهت دستیابی به نظر صحیح امری لازم است. پس از بررسی و تامل در بیانات فقها و نیز سخنان عرفا در باب وحدت وجود مشخص گردید نزد فقها دو دیدگاه عمده در مساله وجود دارد که عبارتند از تکفیر مطلق و دیگر ، تفصیل در مساله که در نهایت می‌توان گفت که تکفیر قائلین به وحدت وجود ناظر به اعتقادات جاهلان صوفیه است که سخنانشان در فضای حلول و یا همه خدا انگاری موجودات است. و از جانب دیگر با توجه به عموماتی که اصل اولیه را اسلام افراد اقرار کننده به شهادتین می داند قائلین به وحدت وجود ، مسلمان و طاهرند و اساسا فقیه تا زمانی که موضوع شناسی مساله برای او واضح نشده است مجاز به تکفیر نخواهد بود. همچنین پیدایش فقهای عارف و عارفان فقیه و نوع نگاه آنان به مساله از باب خبره بسیار راهگشاست. در این مقاله از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای بهره برده شده است.
One of the beliefs formed among a number of muslims is a mystical unity of existence that is the place of the dispute between mystics and some jurists.it is considered as a pure oneness and at the other hand it is regarded as a disbelief. Therefore, it is necessary to clarify the aspects of the issue by study of the jurists” words of the mystics” words. After the survey of the jurists ' statements as well as the discourse on unity of existence, there are two main points of the question: first, excommunication absolutely and the second is conditional. It seems that it is possible to match the first point of view with sofia ignorants wich their words are obviously near to pantheism and solvent thought. انگاری of the . on the other hand , according to the fact that the primary principle is “ who confeses to islam orally is a muslim ” therefore blievers to the unity of existence are muslim and pure and essentially the jurisprudent , until the issue is not clear to him , it will not be permitted . Moreover, the emergence of mystic jurisprudent and the jurisprudent mystics and their viewpoint on the issue of knowledge is very helpful. In this paper, descriptive - analytical method and library data have been used.
قرآن کریم
آملى، ميرزا محمد تقى، (1380)، مصباح الهدى في شرح العروة الوثقى، تهران.
ابن‌عربى، محيى‌الدين، (بی تا)، الفتوحات المكية، دار الصادر، بيروت.
اشتهاردى، على‌پناه، (1417)، مدارك العروة (للإشتهاردي)،، دار الأسوة للطباعة و النشر، تهران.
اصغری، سید محمد، (1391 ش) عقل و عرفان ، اطلاعات، تهران.
امین، سید محسن، (1952)، کشف الارتیاب، منشورات مکتبۀ الحرمین، قم.
امینی‌نژاد، علی، (1394)، حکمت عرفانی، موسسه امام خمینی، قم.
------------، ( 1394 )، آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، حکمت عرفانی، موسسه امام خمینی، قم.
انصاری، خواجه عبد الله، (1417)، منازل السائرین، دار العلم.
بحر العلوم، محمد بن‌محمد تقى، (1403)، بلغة الفقيه،، منشورات مكتبة الصادق، تهران.
بحرانى، يوسف بن احمد، (1423)، الدرر النجفية من الملتقطات اليوسفية،، دار المصطفى لإحياء التراث، بيروت.
بحرانى، محمد سند، (1415)، سند العروة الوثقى - كتاب الطهارة،، انتشارات صحفى، قم.
بيارجمندى، يوسف آرام، (بی تا)، مدارك العروة، مطبعة النعمان، نجف.
تبريزى، جواد، (1426)، تنقيح مباني العروة - كتاب الطهارة،، دار الصديقة الشهيدة (س)، قم.
تهرانی، آقا بزرگ، (بی تا)، طبقات اعلام الشیعه ، انتشاراتی اسماعیلیان، قم.
جعفری، محمد عیسی، (1387 ش)، بررسی انتساب کتاب حدیقۀ الشیعه به مقدس اردبیلی، مجله معارف عقلی زمستان 1387 – شماره 12، قم.
چیتیک، ویلیام، (1393 ش)، ابن‌عربی وارث انبیا، نشر پیام امروز، تهران.
حكيم، سيد محسن، (1416)، مستمسك العروة الوثقى، مؤسسة دار التفسير، قم.
حلّى، محقق، جعفر بن‌حسن، (1408)، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعيليان، قم.
حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى، (1410)، إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
--------------------------------------، (1420)، تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية، مؤسسه امام صادق (ع)، قم.
-------------------------------------، (1414)، تذكرة الفقهاء، مؤسسه آل البيت (ع)، قم.
حلّى، جمال الدين، احمد بن محمد، (1409)، الرسائل العشر، انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، قم.
خسرو پناه، عبد الحسین، (1396 )، جستاری در عرفان نظری و عملی، بوستان کتاب، قم.
خمينى، روحالله، (1381 ) تقریرات فلسفه، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، تهران.
-------------، (بی تا) تعليقات على شرح «فصوص الحكم» و «مصباح الانس»، پاسدار اسلام، قم.
--------------، (1392 )، تفسیر سوره حمد، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، تهران.
-------------- ، (1380 )، شرح چهل حديث، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، قم.
--------------، (1374 )، شرح دعاء السحر، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، تهران.
--------------، (1421)، کتاب الطهارۀ، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، تهران.
خويى، سيد ابو القاسم، (1418)، التنقيح في شرح العروة الوثقى، قم.
------------------، (1418)، فقه الشيعة - كتاب الطهارة، مؤسسه آفاق، قم.
------------------، (1424)، محاضرات في المواريث، مؤسسة السبطين العالمية، قم.
زرینکوب، عبد الحسین، (1392 )، ارزش میراث صوفیه، انتشارات امیر کبیر، تهران.
سبحانی، جعفر، (1416)، الایمان و الکفر، موسسه امام صادق علیه السلام، قم.
سبزوارى، سيد عبد الأعلى، (1413)، مهذّب الأحكام، مؤسسه المنار، قم.
شبر، سيد على، (1383)، العمل الأبقى في شرح العروة الوثقى، مطبعة النجف، نجف.
-شیخ بهایی، (1403)، الكشكول (بهائى)، أعلمي.
--------- ---------، (1415)، مفتاح الفلاح فى عمل اليوم و الليله، مؤسسة النشر الإسلامي، قم.
شيخ صدوق، (1403)، الخصال، موسسه نشر اسلامی، قم.
شيرازى، سيد محمد حسينى، (بی تا)، إيصال الطالب إلى المكاسب، منشورات اعلمى، تهران.
-----------------------، (1428)، من فقه الزهراء (س)، رشيد، قم.
شيرازى، ناصر مكارم، (1427)، الفتاوى الجديدة (لمكارم)، انتشارات مدرسه امام على (ع)، قم.
44- ---------------، (1395)، مبانی تفسیر قرآن، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم.
صافى گلپايگانى، على، (1427)، ذخيرة العقبى في شرح العروة الوثقى، گنج عرفان، قم.
صافی گلپایگانی، لطف الله، (1397)، نگرشی بر فلسفه و عرفان، انتشارات دلیل ما، تهران.
صدر، سيد محمد باقر، (1408)، بحوث في شرح العروة الوثقى، مجمع الشهيد آية الله الصدر العلمي، قم.
صدر المتالهین، (1981)، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، دار احیاء التراث، بیروت.
طباطبایی، سید محمد حسین، (1434)، نهایۀ الحکمۀ، موسسه النشر الاسلامي ، قم.
عاملى، كركى، محقق ثانى، على بن حسين، (1414)، جامع المقاصد في شرح القواعد، مؤسسه آل البيت (ع)، قم.
عاملى، جمال الدين، حسن بن‌زين الدين، (1418)، معالم الدين و ملاذ المجتهدين، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، قم.
عاملى، حرّ، محمد بن‌حسن، (1418)، رسالة في الغناء، نشر مرصاد، قم. ----------------------، (1403 )، الفوائد الطوسية، چاپخانه علميه، قم.
عاملى، شهيد اول، محمد بن‌مكى، (1412)، البيان، محقق، قم. ---------------------------، (1419) ذكرى الشيعة في أحكام الشريعة، مؤسسه آل البيت (ع)، قم.
عاملى، شهيد ثانى، زين الدين بن‌على، (1410)، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، كتابفروشى داورى، قم.
------------------------------، (1420)، المقاصد العلية في شرح الرسالة الألفية،، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه، قم.
عاملى، محمد بن على موسوى، (1411)، مدارك الأحكام في شرح عبادات شرائع الإسلام، مؤسسه آل البيت (ع)، بيروت.
عراقى، عبد النبى نجفى، (1380)، المعالم الزلفى في شرح العروة الوثقى، المطبعة العلمية، قم.
عفیفی، ابوالعلاء، (بی تا)، شرح فصوص الحکم، دار الکتب العربیه، بیروت.
قزوينى، سيد على موسوى، (1424)، ينابيع الأحكام في معرفة الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
قطيفى، آل طوق، احمد بن صالح، (1422)، رسائل آل طوق القطيفي، دار المصطفى لإحياء التراث، بيروت.
قمّى، سيد تقى طباطبايى، (1423)، الأنوار البهية في القواعد الفقهية، انتشارات محلاتى، قم.
قیصری، داود بن‌محمود، (1386)، شرح فصوص الحکم به کوشش جلال الدین آشتیانی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
کاشانی، جمال الدین عبد الرزاق، (1380)، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانی،، میراث مکتوب، تهران.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1367)، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران
لارى، سيد عبد الحسين، (1418)، مجموعه مقالات، مؤسسة المعارف الإسلامية، قم.
-----------------، (1946)، فصوص الحكم، دار إحياء الكتب العربية - قاهره.
مقدس اردبيلى، (1419)، الحاشية على إلهيات الشرح الجديد للتجريد - قم.
موسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی، (1436)، موسوعۀ الفقه الاسلامی ج 32، نشر موسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی، قم.
موسوی، سید عبد الحسین شرف الدین، (1953)، اجوبۀ مسائل جار الله، مطبعۀ العرفان، صیداء
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، (1390)، سه رساله در نقد عرفان، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد.
نراقى، مولى محمد مهدى بن ابى ذر، (بی تا)، لوامع الأحكام في فقه شريعة الإسلام، قم.
نجفى، كاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالكى، (1422)، كشف الغطاء عن مبهمات الشريعة الغراء، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، قم.
نجفى، كاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، (1422)، أنوار الفقاهة - كتاب المكاسب، مؤسسه كاشف الغطاء، نجف.
نجفى، كاشف الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر، (بی تا)، شرح الدرة، مؤسسه كاشف الغطاء.
نجفى، كاشف الغطاء، محمد حسين بن على، (1426)، الفردوس الأعلى، دار أنوار الهدى، قم.
-----------------------------------، (بی تا)، مبادئ الإيمان، مؤسسه كاشف الغطاء، بی جا
نیکلسون، رینولد، (1372)، عرفان عارفان مسلمان، ترجمه اسد الله آزاد، با ویرایش و تعلیقات سید علی نقوی زاده، دانشگاه فردوسی، مشهد.
همدانی، عین القضات، (1373)، تمهیدات، تحقیق عفیف عسیران، انتشارات منوچهری، تهران.
یزدان پناه، سید یدالله ،(1395 )، فروغ معرفت، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س) (نشر عروج)، تهران.
-----------------، (1386)، مبانی و اصول عرفان نظری، موسسه امام خمینی، قم.
يزدى، سيد محمد كاظم، (1419)، العروة الوثقى (المحشّى)، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
---------------------، (بی تا)، العروة الوثقى مع تعليقات المنتظري
-------------- ------، (بی تا)، العروة الوثقى مع تعليقات الفاضل، مركز فقهى ائمه اطهار (ع)، قم.
---------------------، (1409)، العروة الوثقى، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت.
يزدى، مرتضى بن‌عبد الكريم حائرى، (1426)، شرح العروة الوثقى، دفتر انتشارات اسلامى، قم.