جستارهایی در انکار «ضروری مذهب» و آثار آن در فقه امامیه
محورهای موضوعی : کلام اسلامیبهنام عباسی 1 , حسین صابری 2 * , سید محمود میر نوربخش 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه
کلید واژه: ضروری مذهب, ارتداد, تصدیق اجمالی, مذهب, انکار. ,
چکیده مقاله :
انکار ضروری یا غیر ضروری از احکامی که معلوم الصدور از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) هستند با تصدیق اجمالی منافاتی ندارد و سبب سلب ایمان به خدا و رسول گرامی اسلام نبوده و موجب کفر نمی¬گردد. منکر ضروری اگر تنافی بین انکارش و تصدیق اجمالی داشته باشد، این از واضح ترین مصادیق کفر(کفر در برابر اسلام) است و در غیر این صورت کافر محسوب نمی¬شود. فقهای معاصر، اعتقادی به سببیّت مستقل برای انکار ضروری و حکم به خروج از دین یا مذهب ندارند. انکار ضروری مذهب به خودی خود موجب خروج از مذهب نیست، مگر به سبب انکار امام(ع) و از روی توجه و علم و التفات به موضوع باشد. منکر ضروریات مذهب شیعه، مسلمان غیر شیعی است ولی از همه حقوق اسلام برخوردار است و احکام مسلمانان بر او جاری بوده و در صورت رجوع به مذهب، عبادات او قبول و نیاز به اعاده ندارد. ولی احتمال فسق در او وجود دارد. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است.
The denial of Ḍarūrī (the essential component of religion) or Ghayr-i-Ḍarūrī (the non-essential component of religion) from among the rules which have certainly been issued by the Prophet of Islām and Imāms (peace upon them) is not incompatible with partial acceptance of religion and does not cause the loss of faith in Allāh and the Prophet of Islām and does not lead to disbelief. If there is mutual incompatibility between one’s denial of Ḍarūrī and his/her partial acceptance of religion (which is one of the clearest evidences of disbelief), he/she is considered to be an unbeliever; otherwise, he/she is not regarded so. Contemporary jurists do not believe in single-case causality for people’s denial of Ḍarūrī and issuing decree on their apostasy whether in terms of religion or of a particular religious school; one who rejects Ḍarūrī of Shi‘ite school is considered a non-Shi‘ite Muslim, and the commands of Muslims are carried out upon him/her. The method of research in this article is descriptive-analytical.
قرآن کریم.
آل راضي، محمّـد هادي (1428ق). ضروریات الدین و المذهب. مجله المنهاج. شماره46 . view/fa/articlepage/712734 https/:www.noormags.ir)
آشتيانى، محمّد حسن (1426ق). كتاب الزكاة. قم: انتشارات زهير – كنگره، چاپ اوّل.
ابن شهید ثانی، حسن بن زين الدين (1418ق). معالم الدين و ملاذ المجتهدين (قسم الفقه). قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، چاپ اوّل.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا يحضره الفقيه. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
ابن بابویه، محمدبن علی (1409ق). من لا يحضره الفقيه. ترجمه از علی اکبر غفاری و محمد غفاری، تهران: نشر صدوق، چاپ اول.
انصارى، مرتضى (1410ق). كتاب المكاسب (المحشّى). قم: مؤسسه مطبوعاتى دار الكتاب، چاپ سوم.
بحرانى، يوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اوّل.
بجنوردى، سيد حسن (1419 هـ ق). القواعد الفقهية (للبجنوردي، السيد حسن). 7 جلد، قم – ايران: نشر الهادي، چاپ اول.
بحرالعلوم، محمّد بن محمّد تقى (1403ق). بلغة الفقيه. تهران: منشورات مكتبة الصادق، چاپ چهارم.
تبريزى، جواد بن على (1427ق). المسائل المنتخبة. قم: دار الصديقة الشهيدة سلام الله عليها، چاپ پنجم.
بهبهانى، محمد باقر بن محمد (1424 ه ق). مصابيح الظلام. 11 جلد، قم – ايران: مؤسسة العلامة المجدد الوحيد البهبهاني، چاپ اول.
تهانوى، محمّدعلى بن على (1996م). كشّاف اصطلاحات الفنون. بيروت، چاپ اول.
حكيم، محسن (1416ق). مستمسك العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسير، چاپ اول.
خمينى، روح الله، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (1376ق). كتاب الطهارة (ط-قدیمه). قم: چاپخانه حكمت، چاپ اوّل.
خمينى، روح الله، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (1415ق). المكاسب المحرمة. قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس¬سره، چاپ اوّل.
خويى، ابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخوئي. قم: مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي ره، چاپ اوّل.
خويى، ابوالقاسم (1418ق). التنقيح في شرح العروة الوثقى. قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى، چاپ اول.
زين الدّين، محمّد امين (1413ق). كلمة التقوى. قم: سيّد جواد وداعى، چاپ سوم.
سبزوارى، سيّد عبد الأعلى (1413ق). مهذّب الأحكام. قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آية الله، چاپ چهارم.
سیفی، علي اكبر (1425ق). مباني الفقه الفعال في القواعد الفقهية الأساسية. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اوّل.
شبيرى زنجانى، موسى (1419ق). کتاب نكاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، چاپ اول.
شبيري زنجانی (1395). انكار ضروري دين. مجله مطالعات فقه معاصر. سال اول.
شيرازى، سيّد محمّد (1428ق). من فقه الزهراء عليها السلام. قم: رشيد، چاپ اوّل.
شهيد اوّل، محمّد بن مكى (1417ق). الدروس الشرعية في فقه الإمامية. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
شهيد اوّل، محمّد بن مكى (1414ق). غاية المراد في شرح نكت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامی، چاپ اول.
شیخی زازرانی، داود(زمستان1395). «بازشناختی تحلیلی از ضروری دین و مذهب». مجله صراط. پایگاه نور مگز. شماره14. ص241تا266
https://www.noormags.ir/ view/fa/articlepage/1327710
صاحب جواهر، محمّد حسن باقر (1404ق). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام. بيروت: دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم.
صاحب جواهر، محمّد حسن باقر (1421ق). جواهر الكلام في ثوبه الجديد. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، چاپ اوّل.
29)صافی گلپايگانى، علی (1427ق). ذخيرة العقبى في شرح العروة الوثقى. قم: گنج عرفان، چاپ اوّل.
طباطبايى، محمّد بن علی. كتاب المناهل. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اوّل.
طوسى، محمد بن حسن (1400ق). النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى. بيروت: دار الكتاب العربي، چاپ دوم.
طوسى، محمّد بن حسن (1387ق). المبسوط في فقه الإمامية. تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، چاپ سوم.
طيب، عبدالحسين (1378ق). اطيب البيان فى تفسير القرآن. تهران: ناشر اسلام، چاپ دوم.
علامه حلّى، حسن بن يوسف (1412ق). منتهى المطلب في تحقيق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامية، چاپ اول.
علامه حلّى، حسن بن يوسف (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
عميد زنجانى، عباس على (1421ق). فقه سياسى. تهران: انتشارات اميركبير، چاپ چهارم.
فاضل لنکرانی، محمّد جواد (1395ق). درس خارج فقه، کتاب الحج. جلسه 23، ۱۶ آبان.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1409ق). تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيلة - النجاسات و أحكامها. قم: مؤلف، چاپ اول.
فيومى، احمد بن محمد (بی تا). المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي. قم: منشورات دار الرضي، چاپ اول.
فيض كاشانى، محمّد محسن (بی تا). مفاتيح الشرائع. قم: انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، چاپ اوّل.
كاشانى، حبيب الله (1404ق). مستقصى مدارك القواعد. قم: چاپخانه علميه، چاپ اوّل.
كرمانشاهى، آقا محمّد على (1421ق). مقامع الفضل. قم: مؤسسه علامه مجدد وحيد بهبهانى، چاپ اوّل.
كلينى، محمد بن يعقوب (1407ق). الكافي. تهران: دار الكتب الإسلامية.
مجلسى، محمّد باقر (1404ق). مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الكتب الإسلامية، چاپ دوم.
محقق حلّى، جعفر بن حسن (1407ق). المعتبر في شرح المختصر. قم: مؤسسه سيد الشهداء عليه السلام، چاپ اوّل.
محمودی گلپایگانی، سید محمد؛ معیار شناسی ضروری دین در احکام کیفری. مقالات و بررسیها. دفتر 77(3)فقه/دوره 38، مگ ایران:www.magiran.com/magarchive.asp?mgID=5568 (1384).
مظفری، علی (1390). «بررسی انکار ضروری دین و مجازات آن در فقه امامیه و اهل سنّت». ایرانداک، کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه - دانشکده حقوق و معارف اسلامی. http://ganj.irandoc.ac.ir/articles/676741)
معرفت، محمّد هادى (بی تا). تعليق و تحقيق عن أمهات مسائل القضاء. قم: چاپخانه مهر، چاپ اوّل.
مكارم شيرازى، ناصر (1427ق). استفتاءات جديد. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، چاپ دوم.
مکارم شیرازی، ناصر. سایت www.makarem.ir (3/5/97) کد رهگیری سوال، 9805030079 سوال از دفتر آیت الله مکارم.
مفيد، محمّد بن محمد (1413ق). المقنعة. قم: كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
نراقى، احمد بن محمّد مهدى (1422ق). معتمد الشيعة في أحكام الشريعة. قم: كنگره بزرگداشت نراقى رحمه الله، چاپ اوّل.
نیکزاد، عباس (1385). جستاري در كفر آور بودن انكار ضروري دين. فصلنامه پژوهش هاي فقه و حقوق اسلامي، سال دوم، شماره 3 www.magiran.com/magarchive.asp?mgID=5568.
همدانى، رضا بن محمّد هادى (1416ق). مصباح الفقيه. قم: مؤسسة الجعفرية لإحياء التراث و مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ اول.
وکیل زاده، رحیم؛ اصغرپور طلوعی، عادل (بهار و تابستان1397). «استقلال در سببیت انکار ضروری دین و نقش علم در تحقق ارتداد». مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی. سال پنجاه و یکم. شمارۀ اول. صص ٢٦ـ٧ (https://jjfil.ut.ac.ir ).
پایگاه مرجعیت https://www.parsine.com/parsine.com/000BfZ [کد خبر: (21 مرداد 1390).