بررسی تطبیقی راه‌های شناخت خداوند در دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا و تأثیر عقاید ابن‌عربی بر ملاصدرا
محورهای موضوعی : کلام اسلامیسوریه گراوند 1 , محمد کاظم رضازاده جودی 2 * , نفیسه فیاض بخش 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: ملاصدرا, ابن‌عربی, شناخت خدا, عقل, خودشناسی, معرفت قلبی و شهودی, معرفت نظری و برهانی.,
چکیده مقاله :
عقاید عرفانی و فلسفی ابن عربی در شناخت خداوند از جمله نقش خودشناسی و عقل و معرفت قلبی و شهودی و ... بر عقاید سایر عرفا و فیلسوفان از جمله ملاصدرا تأثیرگذار بوده است. این پژوهش بر آن است که با رویکردی تحلیلی به بررسی دیدگاه‌های این دو حکیم و فیلسوف اسلامی یعنی ابن‌عربی و ملاصدرا در خصوص راه‌های کسب معرفت الله بپردازد و تأثیر عرفان ابن‌عربی بر دیدگاه ملاصدرا در شناخت خدا را تبیین نماید. دیدگاه‌های این دو حکیم بیانگر آن است که با اینکه ملاصدرا در بسیاری از موضوعات پیرو بی‌چون و چرای ابن‌عربی نبوده اما هر دو معتقد به معرفت حق‌تعالی در سه مرتبة ذات و صفات و افعال هستند و بر این باورند که عقل و ظرفیت‌های وجودی بشر قابلیت و توانایی درک ذات خداوند را ندارد. ملاصدرا هم به تأثیر از ابن‌عربی برای عقل در شناخت حق تعالی و اسماء و صفاتش حد و مرزی قائل است. ابن عربی و ملاصدرا هر دو خودشناسی را راهی برای شناخت خداوند دارای اهمیت بسیاری می‌دانند و از این نظر تفاوتی بین دو حکیم وجود ندارد؛ ابن عربی نیز مانند ملاصدرا معرفت به خداوند را امری تشکیکی می‌داند لذا هر کس بنابر علم و توان معرفتی خود قادر به شناخت خداوند است.
Ibn Arabi's mystical and philosophical beliefs in knowing God, including the role of self-knowledge, intellect, heart and intuitive knowledge, etc., have influenced the beliefs of other mystics and philosophers, including Mulla Sadra. This research aims to examine the views of these two Islamic sages and philosophers, namely Ibn Arabi and Mullah Sadra, regarding the ways of acquiring the knowledge of God, and to explain the influence of Ibn Arabi's mysticism on Mullah Sadra's view of knowing God. The views of these two sages show that although Mulla Sadra was not an unequivocal follower of Ibn Arabi in many matters, they both believe in the knowledge of the Supreme Being in the three levels of nature, attributes, and actions, and they believe that human intelligence and existential capacities are abilities and capabilities. He does not understand the nature of God. Mulla Sadra, under the influence of Ibn Arabi, considers limits and boundaries for the intellect in knowing the Almighty and His Names and Attributes. Both Ibn Arabi and Mulla Sadra consider self-knowledge to be a very important way to know God, and in this regard, there is no difference between the two sages; Like Mulla Sadra, Ibn Arabi considers knowledge of God to be a matter of doubt, therefore, everyone is capable of knowing God according to his knowledge and cognitive ability.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1370). فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلا عقیقی، تهران: انتشارات الزهراء.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1388). فتوحات مکیه، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1367). حقیقه الحقایق(ده رساله فارسی)، تهران: مولی.
ابن عربی، محی الدین محمد. (1418). الفتوحات المکیه فی معرفه الاسرار المالکیه و الملکیه، بیروت: داراحیاء التراث العربیه.
جوادی آملی، عبدالله. (1387). تفسیر موضوعی(توحید در قرآن)، جلد 2، قم: اسراء.
چیتیک، ویلیام .(1390). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه دکتر مهدی نجفی افرا، تهران: انتشارات جامی.
حسین‌زاده، محمد .(1385). «علم حضوری (ویژگی‌ها، اقسام و گستره)»، مجله معرفت فلسفی، سال چهارم، شماره 14، صص 105- 146.
رجبی، ابوذر. (1392). « تحلیل تطبیقی نقش خودشناسی در معرفت به خدا از دیدگاه ملاصدرا و ابن‌عربی»، نشریه انسان پژوهی دینی، دوره 10، شماره 30 ، شماره پیاپی 30، صص 89-113.
رحیمیان، سعید .(1384). «ارتباط خودشناسی با خداشناسی در عرفان ابن‌عربی»، فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، سال اول، شماره سوم، صص 44-11.
رضازاده جودی، محمدکاظم .(1397). «معرفت حصولی به واجب تعالی از منظر ملاصدرا»، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های معرفت‌شناختی، دوره 7، شماره 15، صص 144-117.
سراج، شمس‌الله؛ منفرد، سمیه. (1395). « نفس‌شناسی به منزلۀ مبنایی برای خداشناسی در نظام اندیشۀ ابن‌عربی و صدرالمتألهین»، معرفت فلسفی، شماره 53، صص 57-78.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1360). المبداء و المعاد، مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1360). شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1422). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، جلد1، بیروت: داراحیاء التراث العربیه.
فرامرزقراملکی، احد. (1388). روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
کریم نژاد، وحیدرضا. (1392). قلمرو عقل و قلب در شناخت حق تعالی از دیدگاه ملاصدرا، پایاننامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، قم: دانشگاه معارف اسلامی .
گرامی، غلامحسین. (1392). توصیف و تحلیل چگونگی کاربست عقل، نقل و شهود، پایاننامه دکتری، قم: دانشکده معارف اسلامی.
مرتضایی، بهزاد. (1390). «مقایسه دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا در مسئله حدود و قلمروعقل در شناخت حق تعالی»، نشریه آینه معرفت، شماره27، صص 37-21.
میناگر، غلامرضا. (1392). روش‌شناسی صدرالمتألهین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.