تأثیر موقعیت سیاسی و شاخصه های دینی ـ اجتماعی جامعه ایرانی در همگرایی با اسماعیلیه
محورهای موضوعی : کلام اسلامیسید احسان فیاضی 1 , فیاض زاهد 2 * , محمود سید 3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران
2 - استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران
3 - استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران . ایران
کلید واژه: اسماعیلیه, نزاریان جامعه ایرانی, حسن صباح, دعوت اسماعیلی, همگرایی.,
چکیده مقاله :
دعوتش را در سراسر عالم اسلام علنی کرد و شبکه گسترده ای از داعیان را سازماندهی کرد. یکی از مقاصد دعوت اسماعیلیه از همان دوران دعوت مخفیانه، ایران و خراسان بزرگ و ماوراء النهر بود که اتفاقا شبکه داعیان اسماعیلی توفیقات فراوانی در دعوت مردم و بزرگان این بخش از جهان اسلام به کیش اسماعیلیه به دست آوردند و توانستند شمار زیادی از افراد سرشناس و دانشمندان این سرزمین ها را به کیش اسماعیلیه درآورند. عوامل گرایش و تمایل بخش بزرگی از جامعه ایرانی به کیش و عقاید اسماعیلیه مسأله ای درخور پژوهش و مطالعه است، از این رو پرسشی که در اینجا مطرح می شود آن است که چه عواملی باعث گرایش بیشتر ایرانیان به نهضت اسماعیلی شد؟ چنین به نظر می رسد که مجموعه ای از عوامل سیاسی ـ عقیدتی و اجتماعی مانند حاکمیت خلافت تسنن عباسی در کنار حاکمیت بیگانه سلجوقیان به همراه عقل گرایی و رواداری مذهبی اسماعیلیانبه همراه نوعی ایرانگرایی و شعوبیگری معتدل اسماعیلیه در گرایش و رغبت ایرانیان به دعوت اسماعیلیه نقش اساسی داشته است. روش پژوهش در این مقاله روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات در آن شیوه کتابخانه ای است.
After the Ismaili movement was able to establish the Fatimid government in North Africa, it ended its secret da'wah and piety and made its da'wah public throughout the Islamic world and organized a wide network of supplicants. One of the destinations of the Ismaili da'wah from the same time as the secret da'wah was Iran and Great Khorasan, and by the way, the network of Ismaili preachers achieved great success in inviting the people and elders of this part of the Islamic world to the Ismaili cult and were able to convert a large number of famous people and Scholars should convert these lands to the Ismaili cult. The factors of tendency and desire of a large part of the Iranian society towards the Ismaili religion and beliefs is an issue worthy of research and study, hence the question that is raised here is what factors caused the tendency of most Iranians to the Ismaili movement? It seems that a set of political-ideological and social factors such as the rule of the Abbasid Sunan caliphate along with the alien rule of the Seljuks along with the rationalism and religious tolerance of the Ismailis along with a kind of Iranism and moderate populism of the Ismailis play a fundamental role in the tendency and willingness of Iranians to call on Ismailism. had. The research method in this article is the descriptive-analytical research method and the method of collecting information is the library method.
ایزدی، حسین(1385) فعالیت داعیان اسماعیلیه در ایران، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 51، پاییز، 11-28
استرویوا، اودمیلا ولادیمیرونا (1371) تاریخ اسماعیلیان در ایران (ترجمه: دکتر پروین منزوی) تهران: نشر اشاره .
بنداری، فتح بن علی (1356) زبده النصره و نخبه العصره (ترجمه محمد حسین جلیلی) تهران: انتشارات امیرکبیر
بویل، جی ا (1385) تاریخ ایران کمبریج (جلد پنچم، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان) (ترجمه حسن انوشه) تهران: انتشارات امیرکبیر .
پطروشفسکی، ایلیاپاولویچ (1363) اسلام در ایران (ترجمه: کریم کشاورز) تهران: انتشارات پیام .
چلونگر، محمد علی (1386) روابط و مناسبات فاطمیان مغرب و عباسیان، پژوهشنامه تاریخ پژوهان . شماره 11 .
حلمی، احمد کمال الدین (1387) دولت سلجوقیان (ترجمه عبدالله ناصری ظاهری) قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
خطیب بغدادی، احمد بن علی، (1358) تاریخ بغداد، مجلدات 3، 6، 12، ناشر دارالکتب العلمية.
خواجه نظام الملک طوسی (1387) سیر الملوک (اهتمام هیوبرت دارک) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی .
خواجه رشیدالدین فضل الله وزیر همدانی (1385) فصلی از جامع التواریخ، تهران: نشر خجسته .
دفتری، فرهاد (1390) تاریخ و اندیشه های اسماعیلی در سده های میانه (ترجمه فریدون بدره ای) تهران: نشر فرزان روز .
دفتری، فرهاد (1388) مختصری در تاریخ اسماعیلیه سنت های یک جماعت مسلمان (ترجمه: فریدون بدره ای) تهران: نشر فرزان روز .
دفتری، فرهاد(1399) اسماعیلیه و ایران(مجموعه مقالات) ترجمه فریدون بدره ای، تهران: موسسه نشر فرزان روز.
رضازاده مقدم، عباس (1389) خواجه نظام الملک توسی و شیعیان، فصلنامه تخصصی فقه و تمدن اسلامی، شماره 25،
روحانی، سیدکاظم (1366) اصناف و پیشه وران در تاریخ ایران، کیهان اندیشه، شماره 11.
سقراط، سید علی رضا(1391) بررسی زمینه ها و عوامل گرایش ایرانیان به دعوت اسماعیلیه، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ تشیع، دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم انسانی، مرکز تهران جنوب.
شهرستانی، ابی فتح محمدبن عبدالکریم، (1404) الملل و النحل، ج1، تحقیق محمد سید گیلانی، دارالمعرفه بیروت .
الشیبی، کامل مصطفی (1385)، تشیع و تصوف (ترجنه علیرضا ذکاوتی قراگزلو) تهران: انتشارات امیرکبیر.
صیقل، ناصر (1386) عباسیان و اسماعیلیان، برخوردها و تضادها، فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن ، شماره 14 .
طباطبایی، جواد (1375) خواجه نظام الملک، تهران: نشر ظرح نو .
قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل (1358) نقض (تصحیح میرجلال الدین محدث) تهران: انتشارات انجمن آثار ملی .
لوئیس، برنارد (1362) تاریخ اسماعیلیان (ترجمه فریدون بدره ای) تهران: انتشارات توس .
مشکور، محمد جواد، (1372) فرهنگ فِرَق اسلامی، ، چاپ دوم، مشهد: انتشارات قدس رضوی.
مقدسی، امیر عبدالله محمد بن احمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم (ترجمه علینقی منزوی) تهران: نشر شرکت مولفان و مترجمان
نوبختی، حسن بن موسی (1386) فرق الشیعه (ترجمه: محمد جواد مشکور) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نیشابوری، ظهیرالدین (1390) سلجوقنامه (تصحیح میرزا اسماعیل افشار " حمید الملک " و محمد رمضانی)، تهران: نشر اساطیر .
هاجسن، مارشال کودوین سیمز(1387) فرقه اسماعیلیه (ترجمه: فریدون بلغاری) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
هالیستر، جان نورمن (1373) تشیع در هند (ترجمه: آذرمیدخت مشایخ فریدونی) تهران: نشر مرکز دانشگاهی .
یوسفی فر، شهرام (1387) تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان . تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور .
Jiwa , sh(1992) Fatimid – Buyid Diplomacy During the reign of Al-Aziz Billah . Journal of Islamic Studies, 3, 10.