بررسی نظریات کلامی درباره رؤیت خداوند متعال
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمحمدهادی قندهاری 1 , فائزه درمان 2
1 - دانشگاه آزاد واحد تهران شمال
2 - دانشگاه آزاد تهران واحد جنوب
کلید واژه: رؤیت, جسمانیت, علامه طباطبایی, فخر رازی,
چکیده مقاله :
موضوع رؤيت حق تعالي در ديدگاه‌هاي تفسيري و كلامي شيعه، معتزله و اشاعره در دو نقطه متضاد با يكديگر قرار دارد. شيعه و معتزله به امتناع رؤيت معتقدند و اعتقاد خود را بر ادله عقلي و نقلی استوار مي‌سازند. اشاعره بر امكان رويت حق تعالي در دنيا و وقوع قطعي آن در آخرت باور دارند و آن را محصول ظاهر آيات و نصوص متواتر و عقيده سلف قلمداد مي‌كنند. به طور قطع، اين نزاع ديرينه برآيند مباني و پيش فرض‌هايي است كه سطوح پنهاني اين تقابل و نتايج آن را سامان مي‌دهد. اهميت بحث از موضوع «رويت حق تعالي» نيز در بررسي و ارزيابي همين مباني و پيش فرض‌هاي كلامي و تفسيري است. اين موضوع محمل تضارب آراء است و از رهگذر آن مي‌توان بيش از هر موضوع ديگري به مباني فرق اسلامي راه يافت و آنها را به محك نقد درآورد. در غير اين صورت، اگر از دغدغه شناخت و نقد تطبيقي مباني و ادله آن صرف‌نظر كنيم، بحث بر سر مسأله رؤيت دعوايي بي‌ثمر خواهد بود چه آن‌که بحث درباره حقيقت رؤيت حق تعالي جدالي بي‌ثمر و درازدامان است كه معتزله و معارضان آنان از مفسران و متكلمان اهل سنت را فرا گرفته است. چون آنان با معيارهاي زميني و مدارك محدود دنيايي و با عقل‌هايي در بند، به اين مسأله نگريسته‌اند. باید توجه داشت که مشاهده با چشم عبارت است از شعاع نوری که جسم مرئی را در مقابل چشم فرا می‌گیرد. پس صورت آن شئ به واسطه این شعاع نوری در ذهن نقش می‌بندد و این مشاهده در حق خداوند متعال محال است؛ چراکه لازمه این کار تجسيم مرئی است و محدود بودن و جهت‌دار بودنش و همه اینها در حق خداوند محال است و به حکم عقل و تصریح قرآن مردود می‌باشد.
The issue of visitation of God in views of theology and exegesis of Shia, Motazele and Ashaere are conflicting in two points with each other. Shiite and Motazele believe to refuse of vision and their belief is based on rational and textual. Ashaere believe to ability to meet God in this world and the occurrence of certain of it in hereafter and it is the result of the appearance of the verses and repeated texts and predecessor opinion. To be sure, this long-standing dispute is result of foundations and defaults that organize the hidden levels of the confrontation and its results. The importance of discussing from the topic "visitation of God" is checking and evaluation in the same principles and presuppositions of theology and interpretation. There are antithetical opinions in this topic and by this, could found about foundations of Islamic sects more than other topics and criticized them. Otherwise if ignore of the concerns of understanding and comparative criticism of principles and its reasons , the arguments about the visitation issue will be unfruitful and confirmed on the words of Seyyed Qotb: "Talk about the truth of God's vision is unfruitful and long-time discussion that Motazele and their opponents have overtaken from Sunni commentators and theologians. Because, they looked at this issue by land criteria and the worldly limited documents with the finite wistom. It should be noted that observed with the eye is the light rays that cover the visible object in front of the eye. So the image of the object role closed in mind and this view on the right of God is impossible; Because this requires is visible incarnation that limited and directed and all of these is impossible about the Lord and is rejected by the wisdom decree and affirmation of the Quran
۱. قرآن کریم.
۲. نهج البلاغه.
۳. صحیفه سجادیه.
۴. الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1364)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
۵. دائره المعارف تشیع (1386) نشر شهید سعید محبی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
۶. مجلسی، محمد باقر (1403ه ق)، بحار الانوار، داراحیاء التراث، چاپ سوم.
۷. ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری (1383ه ق)، النهایه فی غریب الحدیث، المکتبه الاسلامیه، قاهره.
۸. ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم (1405ه ق)، لسان العرب، ادب حوزه، قم.
۹. اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه، محمدبن علی (1362)، ال‍خ‍ص‍ال، قم، جامعه م‍درسین حوزه علمیه قم، م‍رک‍ز م‍ن‍ش‍ورات اسلامی.
۱۰. الکلینی (1376)، اصول کافی، دارالاسوه، چاپ اول.
۱۱. پورجوادي، نصرالله (1376)، رؤيت ماه در آسمان،تهران، مركز نشر دانشگاهي.
۱۲. تفسیر التحریر و التنویر.
۱۳. رازي، فخرالدين [فخر رازي] (۱۴۰۲ه ق)، التفسيرالكبير [مفاتيح الغيب]، دار الكتاب العربي، بيروت، چاپ سوم.
14. راغب اصفهاني، حسين بن محمد (۱۴۰۵ه ق)، مقدمه جامع التفاسير، تحقيق احمد حسن فرحات.
15. راغب اص‍ف‍ه‍انی، حسین‌ب‍ن محمد (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، با تحقیق غلام رضا خسروی حسینی، تهران.
16. شیخ الاسلامی، سعید (1363)، تحقیقی در مسائل کلامی (از نظر متکلمان اشعری و معتزله)، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
17. عاملی، شیخ حر (بی‌تا)، الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، ترجمه کریم فیضی، انتشارات قائم آل محمد قم، چاپ دوم.
18. طاهری، سید صدرالدین (1385)، علیت، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
19. طباطبایی، محمدحسین (1388)، رساله الولایه، انتشارات مطبوعات دینی.
20. ــــــــــ، طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان.
۲۱. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1379ه ق)، مجمع البیان، معارف الاسلامیه، تهران.
۲۲. طبري، محمد (۱۴۰۸ه ق) جامع البيان في تأويل القران، دار الكتب، بيروت.
۲۳. طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن (1409ه ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی.
۲۴. طوسي، محمد [شيخ طوسي، شيخ الطائفة] (۱۴۰۲ه ق)، التبيان في تفسير القران، دار احياء التراث العربي، بيروت.
۲۵. عبدخدایی، محمد، جلوه‌گاه عرفان، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ دوم.
۲۶. ملکی، حاج میرزا جواد آقا، رساله لقاالله، ترجمه فهری، نهضت زنان مسلمان.
۲۷. نجارزادگان، فتح الله (1386)، بررسی و ارزيابی تطبيقی از مبانی و ادّله نظرية «رؤيت حق تعالی»، مجله مقالات و بررسی‌ها، دفتر 83.