واکاوی بداء از دیدگاه فریقین با نگاهی به آیات و روایات
محورهای موضوعی : کلام اسلامیعلی احمد ناصح 1 , زهرا مولا قلقاچی 2 , فاطمه محمدزاده 3
1 - دانشگاه قم
2 - دانشگاه قم
3 - دانشگاه قم
کلید واژه: بداء, فریقین, لوح محو, لوح اثبات, ام الکتاب,
چکیده مقاله :
مساله «بداء» از جمله مسایلی است که علمای مذاهب اسلامی در مورد آن دیدگاه‌های مختلفی دارند. این مسئله از ویژگی‌های تفکر شیعی و متأثر از نصوص دینی است. از نظر شیعه، اعمال انسان در سرنوشتش تأثیر گذار است و خداوند براساس اعمال صالح یا ناصالح وی، تقدیرش را تغییر می‌دهد. برخلاف یهود که دست خدا را از هرگونه تغییر و تبدیل بسته می‌دانند. در اهمیت مبحث «بداء» همین بس که امام صادق می‌فرماید: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‌ءٍ مِثْلِ الْبَدَاء» از اینرو راقمان این سطور درصددند به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین هرچه بیشتر این موضوع بپردازند. به همین منظور پس از مفهوم شناسی واژه «بداء» و ذکر تفاوت آن با نسخ، به بررسی دیدگاه مفسران و علمای اهل تسنن پیرامون بداء پرداخته و ضمن نقل اقوال مشهور، دلایل شیعه بر اثبات بداء و اتهامات علیه شیعه را نیز مطرح نموده و با استدلالات عقلی و نقلی شیعه را از تهمت‌های ناروای مخالفان مبرا ساخته است. بنابراین از نگاه مسلمانان هر نوع تحول و دگرگونی تحت قدرت و سیطره تدبیر خداوند بزرگ قرار دارد و قدرت خدای سبحان علی الاطلاق نافذ است و کسی توان ممانعت از تحقق آن را ندارد. قرآن کریم که کتاب جامع و جاویدان برای هدایت است، نیز در آیاتی چند بر آن تصریح نموده است.
The issue of Beda is one of the issues The scholars of Islamic scholars have different views on them. This issue is one of the characteristics of Shiite thought and influenced by religious texts. Human actions affect its fate And God changes his destiny by virtue of his righteous deeds. Unlike the Jews, they regard the hand of God as making no change. In the importance of the issue of "Beda", the very fact that Imam Sadiq (as) says: "We are Abdullah Bashi like Al-Badda" Therefore, they seek to explain this issue in a descriptive-analytical way. For this reason, after the conceptualization of the word "Beda" and mentioning its difference with the manuscripts, He examined the views of the Sunni scholars and commentators on Beda, while quoting the famous sayings. The Shi'a's reasons for proving the Shi'a and the accusations against Shi'a have also been raised The Shi'a's reasons for proving the Shi'a and the accusations against Shi'a have also been raised Therefore, in the eyes of the Muslims, any kind of transformation under the power and dominance of the decree of the Great Lord And the power of the Almighty God is permissible, and one can not be prevented from realizing it. The Holy Qur'an, which is a comprehensive and immortal book for guidance, has also been stated in several verses
قرآن مجید
ابن بابویه، محمد بن علی (صدوق)، (1414 ق)، اعتقادات الإمامیه، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ دوم.
ـــــــــــــــــــــ، (1398 ق)، توحید صدوق، قم: جامعه مدرسین.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، (1379)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار المعرفة.
ابن شهر آشوب مازندرانی،(1369ق)، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار بیدار للنشر.
ابن فارس، أحمد،(1404ق)، معجم مقایس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن کثیر، اسماعیل بن احمد،(1419ق)، تفسیر القران العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم،(بی¬تا)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، بی تا، چاپ سوم.
احمد بن حنبل شیبانی، (1421ق)، المسند؛ بیروت: الرسالة.
اشعری، ابوالحسن،(1957م)، الانتصار و الرّدّ علی ابن الرّواندی؛ بیروت: بی نا.
آلوسی، محمود بن عبدالله، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بخاری، محمد بن اسماعیل، (1425ق)، صحیح البخاری؛ بیروت: دارالکتب العلمیه.
برنجکار، رضا، (1379)، بداء از دیدگاه معصومان علیهم السلام، قم: فرهنگ جهاد.
________(1385)، معرفت عدل الهی، تهران: انتشارات نبأ5.
بلاغی، محمدجواد،(1414ق)، خویی، ابوالقاسم، رسالتان فی البداء؛ قم: نشر یاران.
جوادی آملی، عبد الله،(1387)، تسنیم؛ قم: اسراء.
____________، (1386)، رحیق مختوم، قم: اسراء، چاپ سوم.
___________، (1385)، هدایت در قرآن، قم: اسراء، چاپ دوم.
جوهری، اسماعیل بن حماد، (1376ش)، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الأولی.
حائری تهرانی، میر سید علی؛ مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1377 ش، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1409)، الوسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
خویی، سید ابوالقاسم، (1414م)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار آیت الله خوئی.
خیاط المعتزلی، عبدالرحیم بن محمّد، (1957م)، الانتصار و الرّد علی ابن الملحد، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی¬تا)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
زمخشری، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی تبریزی، جعفر، (1379)، اضواء علی عقائد الشیعه الامامیه و تاریخهم، تهران: نشر مشعر.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد، (بی¬تا)، بحر العلوم، بیروت: دار الفکر، بی تا.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، (1404ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
طباطبایی، محمد حسین، (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم.
ـــــــــــــــــــــــــــــ، (1370)، رسائل توحیدی، ترجمه و تحقیق علی ایروانی، بی‌جا: انتشارات الزهراء،چاپ اول.
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن، (1416)، التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــــــ، (1411)، الغیبة (محقق: عبادالله سرشار طهرانی و علی احمد ناصح)، قم: مؤسسه معارف اسلامی،، چاپ اوّل.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، التفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، (بی¬تا)، قاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
قرائتی، محسن، (1383ش)، تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ یازدهم.
قرطبی، محمدبن احمد، (1364ش)، جامع الاحکام القرآن، تهرآن: ناصر خسرو.
کلینی، محمد بن یعقوب، (بی¬تا)، کافی؛ تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: مکتبه اسلامیه.
مجلسی، محمد باقر، (1403ش)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
__________، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم
مطهری، مرتضی، (1387ش)، انسان و سرنوشت، قم: انتشارات صدرا مفید، محمد بن محمد، (1387)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، تهران: آدینه گل مهر.
مکارم شیرازی، ناصر، (1371ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ملکی میانجی، محمد باقر، (1415ق)، توحید الامامیه، تهران: وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، موسسه الطباعه و النشر.
میر داماد، محمدباقر بن محمد، (1374ش)، نبراس الضیاء، قم: انتشارات هجرت.
نسائی، ابو عبدالرحمن، (بی¬تا)، سنن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
نیشابوری، مسلم بن حجاج، (1412ق)، صحیح مسلم، بیروت؛ لبنان: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
هیثمی، نور الدین، (1414ق)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، قاهره: مکتبه القدسی