بررسی مبانی کلامی انسان‌شناختی تعامل انسان با محیط زیست با تأکید بر مقام خلیفةاللهی انسان
محورهای موضوعی : زمینه‌های اعتقادی مسائل اجتماعی و حکومتمرتضی بیات 1 * , محمدناصر سقای بی ریا 2 , محمد بهشتی 3
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه اراک، اراک
2 - موسسه امام خمینی قم
3 - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
کلید واژه: محیط زیست, اسلام, انسان‌شناختی, خلیفة‌الله,
چکیده مقاله :
مقاله حاضر به تبيين مبانی کلامی انسان شناختی تعامل انسان با محيط زيست با تأكيد بر مقام خلیفةاللهی انسان مي‌پردازد. مهم‌ترين نتيجة تحقيق آن است كه بر اساس آيات قرآن كريم، محيط زيست پديده‌اي است كه براي انسان به‌عنوان خليفة‌الله خلق شده است. انسان هدف غايي محيط زيست پيرامون وي مي‌باشد، ازآنجاكه انسان به‌عنوان خليفة خداوند در زمين مسئوليت‌هاي ويژه‌اي از طرف خداوند از جمله عمران و آباداني زمين به او سپرده شده است و هرگونه تخريب و تضييع محيط زيست را برخلاف مسئوليت انسان بودن مي‌داند و هرگونه بي‌توجهي و غفلت از اين وظيفه، فرار از مسئوليت تلقي مي‌شود.
The present article explains the anthropological theological foundations of human interaction with the environment by emphasizing the position of the human as the Caliph of God. The most important result of the research is that according to the verses of the Holy Qur’an, the environment is a phenomenon that has been created for human beings as the Caliph of God. Man is the ultimate goal of the environment around him, since man, as God's Caliph on earth, has been given special responsibilities by God, including the development of the earth, and considers any destruction and loss of the environment contrary to the responsibility of being human, and any negligence to this duty is considered an escape from responsibility.
نهج‌البلاغه، 1382، ترجمۀ سیدمحمددشتی، قم، الهادی.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن، 1374، مقدمه، ترجمۀ پروین گنابادی، چ هشتم، تهران، علمی و فرهنگی.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، 1362، قانون در طب، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، چ ششم، تهران، سروش.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، 1422ق، مقاییس اللغة، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
ابن‌منظور، محمدبن‌مكرم، 1414ق، لسان‌العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ادوارد، راجرز، 1348، اکولوژی انسانی و بهداشت، ترجمۀ سیاوش آگاه، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
ارسطو، 1358، سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
بهرامی، محمد، 1379، «علی و انسان‌شناسی قرآنی»، پژوهش‌های قرآنی، سال ششم، ش 22و 23، ص 90-111.
پایکین، ریچارد و استرول آروم، 1381ف کلیات فلسفه، ترجمۀ جلالالدین مجتبوی، چ هجدهم، تهران، حکمت.
جوادی‌آملی، عبدالله، 1386، اسلام و محیط زیست، قم، اسراء.
جوادی‌آملی، عبدالله، 1380، تسنیم، قم، اسراء.
جوادی‌آملی، عبدالله، 1376، تفسیر موضوعی قرآن کریم، سیره پیامبران (1)، قم، اسراء.
حسين الخشن، 1425ق، الاسلام و البيئه خطوات نحو فقه بيئي، بيروت، دارالهادي.
حویزی، عبدعلی بن جمعه، 1383، تفسیر نورالثقلین، تصحیح هاشم رسولی محلاتی، قم، مطبعة العلمیه.
ریچارد پایکین و آروم استرول، 1364، کلیات فلسفه، ترجمۀ سیدجلالالدین مجتبوی، چ سوم، تهران، حکمت.
سبحانی، جعفر، 1364، تفسیر صحیح آیات مشکله، تهران، مؤسسه نشر بلیغ.
سیدامامی، کاووس، 1389، اخلاق و محیط زیست (رهیافتی اسلامی)، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1402ق، المیزان فی التفسیر القرآن، چ چهارم، قم، انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن‌الحسن، 1412ق، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتاب فروشی اسلامیه.
طریحی، فخرالدین، 1367، مجمع‌البحرین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طنطاوی، محمدسید، 1997، التفسیر الوسیط القرآن الکریم، مصر، دار نهضة للطباعه و النشر و التوزیع.
طوسی، محمدبن‌حسن، 1409ق، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، بيروت، داراحیاء التراث العربی.
قرضاوي، يوسف، 1421ق، رعاية البيئه في شريعة الاسلام، قاهره، دارالشرق.
قمي، شيخ‌عباس، بی‌تا، مفاتیح‌الجنان، قم، اسوه.
قیومی، احمدبن محمد بن علی المقری، بی‌تا، المصباح المنیر، بیروت، المکتبة العلمیة.
کلینی، محمدبن‌يعقوب، 1379، اصول کافی، تحقیق علی‌اكبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
كيس الكساندر، 1384، حقوق محيط زيست، محمدحسن حبيبي، چ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
لواساني، احمد، 1372، كنفرانس بين‌المللي محيط زيست در ريو، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، بيروت، الوفاء.
مراغی، احمد مصطفی، 1985، تفسیرالمراغی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
امام صادق (ع)، 1400ق، مصباح‌الشریعه فی حقیقة العبودیه، بیروت، مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
مصباح‌یزدی، محمدتقی، 1376، معارف قرآن، خداشناسی- کیهان‌شناسی- انسان‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصطفوی، حسن، 1360، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مکارم‌شیرازی، ناصر و همكاران، 1379، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
منسکیو، 1362، روح‌القوانین، ترجمۀ علی‌اکبر مهتدی، چ هشتم، تهران، امیرکبیر.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله، 1380، آداب نماز، تهران، مؤسسه چاپ و نشر آثار امام خمینی (ره).
نصری، عبدالله، 1379، مبانی انسانی در قرآن، تهران، مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
نوری طبرسی، میرزاحسین، 1408ق، مستدرک‌الوسائل و مستنبط المسائل، بيروت، مؤسسه آل‌البيت لاحياء التراث