اقتضائات همنشيني «حكمت» و «كتاب» در قرآن در مسأله اثبات ولایت فقیه
محورهای موضوعی : زمینه‌های اعتقادی مسائل اجتماعی و حکومتغزاله رضایی 1 * , مهدی ایمانی مقدم 2
1 - قم- دانشگاه قرآن و حدیث
2 - مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه های استان مرکزی
کلید واژه: حکمت, ولایت, ولایت فقیه, دلایل عقلی,
چکیده مقاله :
ولايت به معناي حكومت فقيه، در فقه و در کلام به روش نقلی و عقلی مورد توجه است. مسئله اصلی نوشتار حاضر، استنادات قرآني دلایل عقلی مشروعیت ولایت فقیه با بررسي نحوي كاربرد «حکمت» و تطبيق آن با مسأله ولايت است. در قرآن، کتاب و حکمت همنشین، به معنای قرآن و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام است. اين حكمت را انبیا توسط وحی و امت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم توسط عقل و نقل دریافت مي‌كنند. بنابراين حجیت عقل برای مشروعیت ولایت بعد از معصوم نیز ادامه دارد. از سوی دیگر حکمت به معنای ولایت به دلیل همنشینی با کتاب به معنای قرآن، نمی‌تواند هر نوع حكمت و ولایتی باشد. زیرا قرآن ولایت مخالف و ضد خدا و خدايي خدا را نهی می‌کند. بنابراین مي‌توان از همنشيني «حكمت» و «كتاب» در قرآن، حجيت ولايت حتي در زمان غيبت امام معصوم و براي ولایت ولي فقیه را استنتاج كرد.
Velayat, meaning the rule of the jurisprudent, is considered in jurisprudence and in theology in a narrative and rational way. The main issue of the present article is the Qur'anic citations of the rational reasons for the legitimacy of Velayat-e-Faqih by examining the application of "wisdom" and its application to the issue of Velayat. In the Qur'an, companion book and wisdom means the Qur'an and the guardianship of Ali ibn Abi Talib (as). This wisdom is received by the prophets through revelation and the ummah of the Prophet of Islam (peace and blessings of Allaah be upon him) through reason and narration. Therefore, the authority of reason for the legitimacy of the province continues after the infallible. On the other hand, wisdom meaning guardianship cannot be any kind of wisdom and guardianship due to its association with the book meaning the Qur'an. Because the Qur'an forbids guardianship against God and the divinity of God. Therefore, it is possible to deduce from the companionship of "wisdom" and "book" in the Qur'an, the authority of guardianship even during the absence of the Infallible Imam and for the guardianship of the Supreme Leader.
قرآن کریم
نهج البلاغه
إبن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، الأمالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
إبن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
ابن درید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، لبنان: دارالعلم للملایین، 1987م.
إبن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، محقق و مصحح: عبد السلام محمد هارون، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، 1404ق.
اراکی، محسن، نظریه الحکم فی الاسلام، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1425ق.
بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیا التراث العربی، 1418ق.
تفلیسی، حبیش‌بن‌ابراهیم، وجوه قرآن، تهران: بنیاد قرآن، 1359ش.
حر عاملي، محمدبن الحسن، وسايل الشيعه، تهران: کتابفروشي اسلاميه، 1367ق.
جوادی آملی، عبد الله، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: مرکز نشر اسرا، 1378 ش.
رازی، فخرالدین، تفسیر کبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
راغب اصفهانی، ابو القاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، محقق: صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالعلم – دارالشامیه، 1412ق.
طباطبایی، سید محمد حسین،المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه ی علمیه قم، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه¬ی تفسیر جوامع الجامع، مترجم: مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1377ش.
طبرسی، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم: مترجمان، تهران، انتشارات فراهانی، 1360ش.
طریحی، فخر الدین بن محمد علی، مجمع البحرین، تهران: کتاب فروشی مرتضوی، 1375ش.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیرالعیّاشی، تهران: المطبعة العلمیه، 1381 ق.
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410 ق.
فیومی، أحمد بن محمد، المصباح المنیر، قم: موسسه دار الهجرة، 1414ق.
قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1412ق.
قمی، علی بن إبراهیم، تفسیر قمی، قم: داراالکتاب، 1367ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم: دارالحدیث، 1429ق.
مصباح یزدی، محمد تقی، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، قم، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، 1390ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
موسوی خمینی، روح الله، کتاب البیع، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1421ق.
میبدی، رشید الدین احمد بن ابی سعد، کشف الاسرار و عدة الابرار، محقق: علی اصغر حکمت، تهران: امیر کبیر، 1371ش.
نراقی، ملا محمد مهدی، انیس الموحدین، مصحح: شهید قاضی طباطبائی، تهران، دارالزهرا، 1369ش.
برنجکار، رضا، مفهوم حکمت در قرآن و حدیث، فصلنامه مبین، 1388.
رضائی، غزاله، غلامعلی، احمد، مرادی، محمد، همنشینی حکمت و کتاب در قرآن و زایش مفهومی نو، پژوهشنامه قرآن و حدیث، 1399، ش26.
شاکر، محمد کاظم، ﻧﮕﺎﻫﯽﺩﯾﮕﺮﺑﻪﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﯽﮐﺘﺎﺏﻭﺣﮑﻤﺖ، مجله پژوهش دینی، 1380، ش3.
شریفی، مهین، بررسی واژه¬ی حکمت در قرآن، نشریه¬ی بینات، 1379، ش 25.
مظاهری، حسین، ولایت فقیه از منظر عقل و قرآن، نشریه حکومت اسلامی، 1389، ش1.
مومن، محمد، مبادی ولایت فقیه، مجله حکومت اسلامی، ش2.
1- پاشایی، حسن، بررسی تطبیقی مفهوم حکمت در قرآن وعهدین، پایان نامه کارشناسی ارشد ادیان و عرفان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، 1389ش.
2- حسینی ترکستانی، سید امیر حسین، ولایت فقیه در اسلام، پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و معارف اسلامی، مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1383ش.
3- طالبی، سید علی، مفهوم شناسی حکمت در کتاب و سنت با تاکید بر آرا فلاسفه¬ی مسلمان، پایان نامه کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1386ش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 120 ـ 101
اقتضائات همنشيني «حكمت» و «كتاب» در قرآن در مسأله اثبات ولایت فقیه
غزاله رضایی 1
مهدی ایمانی مقدم 2
چکیده
ولايت به معناي حكومت فقيه، در فقه و در کلام به روش نقلی و عقلی مورد توجه است. مسئله اصلی نوشتار حاضر، استنادات قرآني دلایل عقلی مشروعیت ولایت فقیه با بررسي نحوي كاربرد «حکمت» و تطبيق آن با مسأله ولايت است. در قرآن، کتاب و حکمت همنشین، به معنای قرآن و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام است. اين حكمت را انبیا توسط وحی و امت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم توسط عقل و نقل دریافت مي‌كنند. بنابراين حجیت عقل برای مشروعیت ولایت بعد از معصوم نیز ادامه دارد. از سوی دیگر حکمت به معنای ولایت به دلیل همنشینی با کتاب به معنای قرآن، نمی‌تواند هر نوع حكمت و ولایتی باشد. زیرا قرآن ولایت مخالف و ضد خدا و خدايي خدا را نهی می‌کند. بنابراین مي‌توان از همنشيني «حكمت» و «كتاب» در قرآن، حجيت ولايت حتي در زمان غيبت امام معصوم و براي ولایت ولي فقیه را استنتاج كرد.
واژگان کلیدی
حکمت، ولایت، ولایت فقیه، دلایل عقلی.
[1] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم،.قم،ایران (نویسنده مسئول)
Email: shokret_mehraboon@yahoo.com
[2] . استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اراک، اراک،ایران.
Email: m.moghadam90@yahoo.com
تاریخ دریافت: 25/9/1399 پذیرش نهایی: 10/12/1399