مقایسه آرا ابن سینا و ابن عربی درمسأله اختیار و تقدیر

محورهای موضوعی : کلام اسلامی

سمیه حیران ¹ , عباس احمدی سعدی ^{2
*} , محمد علی اخگر ³

1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، گروه الهیات ومعارف اسلامی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدفسا، فسا،ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، فسا
3 - استاديار گروه فلسفه، واحد شيراز، دانشگاه آزاد اسلامي، شيراز، ايران

تاریخ دریافت : 1402/03/18 تاریخ پذیرش : 1402/06/26 تاریخ انتشار : 1403/04/05

کلید واژه: اختیار, تقدیر, قضا و قدر, علم عنایی, اعیان ثابته, ابن سینا, ابن عربی,

چکیده مقاله :

در این تحقیق مسئلۀ اختیار در انسان و قضا و قدر الهی در آراء ابن سینا و ابن عربی بررسی و سپس مقایسه می شوند. اهمیت تحقیق به سبب ایجاد تمایز میان نگرش فلسفی ابن سینا و نگرش عرفانی-کلامی ابن عربی برای پاسخ به مسئله اختیار در انسان و تقدیر الهی است، در حالیکه هر دو متفکر رویه ای یکسان در تشریح موضوع قضا و قدر و اختیار در بحث فلسفی یا عرفانی وحدت وجود دارند. مهمترین شباهت آراء این دو متفکر در غیر ذاتی دانستن اراده در انسان است که آنرا در پرتو اراده ذاتی خداوند می دانند. مهمترین تفاوت میان آراء ابن عربی و ابن سینا در رابطه با قضا و قدر الهی تکیه و تأکید ابن سینا بر علم عنایی خداوند و تأکید ابن عربی بر حکم الهی است. این تفاوت ریشه در روش نگرش فلسفی ابن سینا و عرفانی-کلامی ابن عربی برای تحلیل موضوع است. در رابطه با اختیار در انسان ابن سینا قائل است که شخص با انجام برخی اعمال توانایی بر اعمال نظر و تغییر سرنوشت خود را دارد و خداوند با قضای الهی چنین خواسته که قطعیت و حتمیت در فعل انسان باشد و قضا پس از اختیار و اراده او باشد و قضای الهی، اختیار در فعل انسانها را مقدر داشته است. از نظر ابن عربی نیز قضا و قدر حکم الهی در مرتبه اعیان ثابته و اقتضائات آنهاست و بنابراین اراده و اختیار انسان نیز در حیطه آنهاست. و قضا و قدر نقض کننده اختیار و اراده انسان نیست. روش این تحقیق بر اساس توصیفی-تحلیلی و بر با استفاده از متون کتابخانه ای است.

چکیده انگلیسی:

In this research, the issue of free will in humans and divine destiny in the views of Ibn Sina and Ibn Arabi are examined and then compared. The importance of the research is due to the distinction between Ibn Sina's philosophical approach and Ibn Arabi's mystical-theological approach to answer the question of free will in man and divine destiny, while both thinkers have the same procedure in explaining the issue of Qada, Qadr and free will in the philosophical discussion or There are mystics of unity. The most important similarity between the views of these two thinkers is in considering the will in humans as non-inherent, which they see in the light of God's innate will. The most important difference between Ibn Arabi's and Ibn Sina's opinions regarding divine judgment and destiny is Ibn Sina's reliance and emphasis on the knowledge of God's mercy and Ibn Arabi's emphasis on divine judgment. This difference is rooted in Ibn Sina's philosophical approach and Ibn Arabi's mystical-theological approach to analyze the subject. Regarding free will in man, Ibn Sina believes that by performing certain actions, a person has the ability to exercise his opinion and change his destiny, and God has decreed such that there is certainty and certainty in man's actions, and that judgment is based on his free will and will. And the divine decree has determined the free will in the actions of humans. According to Ibn Arabi, the judgment and fate of God's decree is in the order of fixed nobles and their requirements, and therefore the will and free will of man are also in their domain. And Qada and Qadr do not violate human free will. The method of this research is based on descriptive-analytical and using library texts.

منابع و مأخذ:

ابن سینا، حسین ابن عبدالله (1360)، رسایل ابن سينا، ضياء الدين دري، تهران: انتشارات مركزي.
------------(1364)، قصیده المزدوجه في المنطق و منطق المشرقیین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
------------(1377)، الهیات نجات، ترجمه: سید یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
------------(1383)، پنج رساله، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
------------(1387)، الاشارات و التنبیهات، مصحح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
------------(1387)، الشفاء(الالهیات)، حسن حسن زاده آملی، قم:بوستان کتاب.
------------(1388)، رسائل(عیون الحکمه)، محمود شهابی، قم: آیت اشراق.
------------(1394)، دانش نامه علایی، تهران: مولی.
------------(1400)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم، مکتبه االعالم االسالمی.
------------(1366)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، ناشر دارالعرب.
ابن عربی محمد ابن علی( 1361 )، رسائل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
------------(1370)، فصوص الحکم والتعلیقات علیه، ابو العلاء عفیفی، تهران، الزهراء.
------------(1380)، فصوص الحکم، تهران، الزهراء.
------------------ (بی تا)، فتوحات مکیه، بیروت: دار صادر.
افشاگر، احمدزکی و حسن معلمی (1389)، مقاله توحید افعالی و آموزه هاي مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا، مجله طلوع، سال نهم، شماره 33.
امینی، حسن (1389)، امر بین امرین در اندیشه ابن عربی، مجله آیین حکمت، دوره 2، شماره 4.
حسن زاده آملی، حسن (1391)، شرح اشارات و تنبیهات، قم: آیت اشراق.
خادمی، عین الله (1386)، رازستانی و رمزگشایی اختلاف دیدگاه های شیخ الرئیس درباره نظام فیض، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 25، زمستان.
خوارزمی، تاج الدین(1368)، شرح فصوص الحکم، تهران، انتشارات مولی.
ژیلسون، اتین (1389)، فلسفه اسلامی و یهودی به روایت ژیلسون، ترجمه حسن فتحی، انتشارات حکمت.
سبحانی تبریزی، جعفر (1387)، جبر و اختیار، تنظیم و نگارش علی ربانی گلپایگانی، قم: موسسه امام صادق علیه السلام.
شجاري، مرتضی ( 1379)، اعیان ثابته از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا، مجله مقالات و بررسیها، دفتر 67.
قیصري رومی، داوود ( 1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح وتعلیق سید جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1394)، مجموعه آثار-انسان و سرنوشت، تهران: انتشارات صدرا.

متن کامل:

نوع مقاله: پژوهشی

صفحات 136 ـ 117

مقایسه آرا ابن سینا و ابن عربی درمسأله اختیار و تقدیر

سمیه حیران ¹

عباس احمدی سعدی ²

محمد علی اخگر ³

چکیده

واژگان کلیدی

اختیار، تقدیر، قضا و قدر، علم عنایی، اعیان ثابته، ابن سینا، ابن عربی.

[1] 2. دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران.