نقد و بررسی دیدگاه متکلمین درباره خلق اعمال بر اساس نظریه صدر المتألهین شیرازی
محورهای موضوعی : کلام اسلامیعذرا یوسفی 1 , سیدحسن بطحایی 2 * , محمدرضا متقیان 3 , روح الله نادعلی 4
1 - دانشگاه پیام نور، قم
2 - دانشگاه پیام نور، تهران
3 - دانشگاه پیام نور، تهران
4 - دانشگاه پیام نور، تهران
کلید واژه: خلق اعمال, جبر, اختیار و اراده, صدرالمتألهین, ابوالحسن اشعری, معتزله,
چکیده مقاله :
مسئله «جبر و اختیار» از مسائل مهم کلامی و فلسفی افعال اختیاری انسان است. اندیشمندان کوشیدند هر کدام بنا به مبانی و پیش فرض های دینی، علمی و معرفتی خود به تبیین حقیقت و ابعاد این مسئله بپردازند. برخی به نظریه جبر و برخی دیگری به نظریه های اختیار گرایش پیدا کردند. متکلمین اشاعره با اذعان به توحید افعالی، بر این باورند که همه افعال بندگان مخلوق خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست انسان ایجاد می‌کند. معتزله به انگیزه نفی بدی‌ها از خداوند منکر صدور فعل عبد از خدا شده‌اند و منشأ افعال اختیاری را عبد می‌دانند. صدرالمتألهین با استفاده از دلایل عقلی و مبانی وحیانی، درصدد جمع اختیار انسان و توحید افعالی برآمده است. در این پژوهش بیان مبانی اشاعره و مبانی معتزله درباره افعال اختیاری انسان است و تحلیل و نقد آن مبانی ملاصدرا درباره افعال اختیاری انسان تبیین می‌شود و رابطه آن با توحید افعالی با توجه به دلایل عقلی و نقلی مورد تحلیل و پژوهش قرار می‌گیرد.مقاله به این رهاورد خواهد رسید که دیدگاه معتبر نزد امامیه دیدگاه ملاصدرا است.
The issue of "deterrence and free will" is one of the important theological and philosophical issues of human voluntary actions. The thinkers tried to explain the truth and dimensions of this issue based on their religious, scientific and epistemological foundations and assumptions. Some were inclined to the theory of determinism and others to the theories of free will. Acknowledging the monotheism of verbs, Ash'ari theologians believe that all the verbs of the servants are God's creation and man is the only current acquirer that God creates by man's hand. Mu'tazila, motivated by the negation of evils from God, have denied the issuance of the verb ``Abd'' from God, and consider ``Abd'' as the origin of optional verbs. Sadr al-Mutalahin, by using rational reasons and revealed principles, has sought to gather the will of man and monotheism of actions. In this research, the Ash'areh principles and Mu'tazila principles about the voluntary actions of man are explained and the analysis and criticism of Mulla Sadra's principles about the voluntary actions of man are explained and its relationship with the monotheism of verbs is analyzed and researched according to rational and narrative reasons. It will be said that the authentic view of Imamia is Mulla Sadra's view.
قرآن کریم
نهج البلاغه
اصفهانی، محمد حسین (۱۴۳۴ق)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایة، موسسه آل البیت(ع).
بدوی، عبد الرحمان (1۳۸۹)، ترجمه اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه حسین صابری مشهد مقدس: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
برنجکار، رضا (۱۳۸۱)، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،قم: موسسه فرهنگی طه.
تفتازانی، سعدالدین. (۱۴۰۹ ق)، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
جهانگیری، محسن (۱۳۸۳)، محی الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، فخر الدین (۱۳۴۱)، البراهین فی علم الکلام،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سبحانی، جعفر (1385)، بحوث فی الملل و النحل، قم: موسسه امام صادق(ع).
ـــــــــــــــــــ (۱۳۸۷)، جبر و اختیار، موسسه امام صادق (ع).
سعیدی مهر (۱۳۷۴)، علم پیشین الهی اختیار انسان، تهران: موسسه فرهنگی اندیشه.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم ( ۱۳۶۷)، الملل و النحل، چاپ محمدبن فتح‌الله بدران، افست قم.
طباطبایی، محمد حسین (۱۴۱۷ق)،. المیزان، قم: مکتب بد النشر الاسلامی.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1404ق)، اسفار اربعه،قم: مکتب المصطفوی.
ـــــــــــــــــــ (بی تا)، رساله قضا و قدر، چاپ سنگی، قم:مکتب المصطفوی.
ــــــــــــــــــ (1357)، المبداوالمعاد.تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران
عبدالوهاب ابن احمد ابن علی الشعرانی (۱۳۰۵ ق)، الیواقیت و الجواهر فی بیان عقاید الاکابر، مصر: الازهریه.
غزالی، محمد (۱۳۶۱)، تهافت الفلاسفه ترجمه علی اصغر حلبی تهران مرکز نشر دانشگاهی.
علامه حلی، حسین ابن یوسف (۱۳۸۲)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: موسسه امام صادق (ع).
قاضی عبدالجبار، احمد ( 1962-1965م)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، قاهره: دار المصریه.
قربانی، زین العابدین (1375)، جبر و اختیار(به انضمام رساله خلق الاعمال)، نشر سایه.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۷۷)، آموزش عقاید، تهران: نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــــ (۱۳۹۰)، آموزش فلسفه، قم: انتشارات موسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۹)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
ـــــــــــــــــــ (بی تا)، انسان و سرنوشت،قم: انتشارات صدرا.
قدردان فراملکی، محمد حسن (1384)، نگاه سوم به جبر و اختیار، سازمان انتشارات و پژوهش های فرهنگ و اندیشه اسلامی.
موسوی خمینی، روح الله (۱۳۶۲)، طلب و اراده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.