شناسایی مفهوم انصاف در قرآن و دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن
محورهای موضوعی : کلام اسلامینرگس میرزاده 1 * , مختار ذاکری 2
1 - دانشآموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، مدرس دانشگاه فرهنگیان هرمزگان، بندرعباس، ایران
2 - استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان هرمزگان ، بندرعباس، ایران
کلید واژه: انصاف, قرآن, مفهوم پردازی, دلالت‌های فلسفی انصاف, دلالت‌های تربیتی انصاف.,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم انصاف که از مفاهیم مهم و بنیادی، اخلاقی و تربیتی قرآن کریم است، بپردازد و سپس دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. مسأله اصلی این مطالعه چیستی مفهوم انصاف در قرآن کریم و روایات و دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مسأله کلی فوق، سؤال‌های پژوهش عبارتند ازانصاف در قرآن بر کدام معانی دلالت دارد؟دلالت‌های فلسفی مفهوم انصاف کدامند؟ دلالت‌های تربیتی مفهوم انصاف کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسشهای بالا از روش تحلیلی – استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مقالهی حاضر در زمرهی مطالعات فلسفی و با رویکرد بنیادی محسوب میشود. این مطالعه نشان میدهد مفهوم انصاف در قرآن بر معانی متعددی مانند قسط، پایداری بر رعایت حقوق یتیم، اطاعت خداوند، دوری از افراط و تفریط در مناسبات اجتماعی، توجه به حقوق دیگران، رعایت حق و حقوق در گفتار و عملکرد، در رهبری و مدیریت، توجه به علم و آگاهی در نقد افراد، حق گرایی در قضاوت و داوری، انصاف در رعایت حق خداوند و در ارتباط با او دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان میدهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزششناسی، مفهوم انصاف از دو جنبه انسانشناسی و معرفتشناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاجهای تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم انصاف را باید هم در اهداف آموزش و پرورش قرار دهیم و هم در دیگر اجزای برنامه ریزی درسی مورد توجه قرار گیرد. همچنین مفهوم انصاف هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیر رسمی کاربرد دارد.
The current research aims to clarify the various meanings of the concept of fairness, which is one of the important and fundamental, moral and educational concepts of the Holy Quran, and then deduce its philosophical and educational implications. The main issue of this study is what is the concept of fairness in the Holy Quran and its traditions and philosophical and educational implications. According to the above general problem, the research questions are: What meanings does fairness in the Qur'an mean? What are the philosophical implications of the concept of fairness? What are the educational implications of the concept of fairness? In order to answer the above questions, analytical-inferential method has been used. Therefore, the present article is considered among philosophical studies with a fundamental approach. This study shows that the concept of fairness in the Qur'an has several meanings, such as installments, persistence in respecting the rights of orphans, avoiding extremes in social relationships, paying attention to the rights of others, respecting rights and rights in speech and action, in leadership and management. Paying attention to knowledge and awareness in criticizing people, right-mindedness in judgment and arbitration, fairness in observing God's right and in relation to Him is implied. On the other hand, this research shows that from a philosophical point of view, in addition to the field of values, the concept of fairness can also be investigated from two aspects of anthropology and epistemology.
قرآن
نهج البلاغه
ابن بابويه، محمد بن على،(1376)، الأمالي (للصدوق) - تهران، چاپ: ششم.
ابن بابويه، محمد بن على، (1403 ق)، معاني الأخبار - قم
ابن شعبه حرانی، (1404 / 1363 ق)،
ابن بابويه، محمد بن على، (1413 ق)، من لا يحضره الفقيه، ج 2، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ: دوم.
ابن فارس، أحمد بن فارس، (1404)، معجم مقاييس اللغة، ج 2، مکتب الأعلام الإسلامی، قم، چاپ: اول.
ابن منظور، محمد بن مكرم، (1414 ق)، لسان العرب، ج13، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ: سوم.
امانی پور، مونا، (1389)، انصاف در قرآن و حدیث، پایان نامه کارشناسی ارشد،
تحف العقول،
تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، (1366)، تصنيف غررالحكم و درر الكلم- ايران؛ قم.
دهقانپور، علیرضا؛ ژیلا بخشی، (1393)، معناشناسی احسان در قرآن، پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره 5، شماره 17، صفحه 83-61.
راغب اصفهانى، حسين بن محمد،(1374)، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج 1، مرتضوی، تهران، چاپ: دوم.
حر عاملی، (1409)، وسائل الشيعة، ج15،
خصال،
دشتی،
زمخشری، محمود بن عمر،(1391)، ترجمه تفسیر کشاف، مترجم؛ مسعود انصاری، ج 2، انتشارات ققنوس، ایران، تهران.
ساروخانی، باقر، (1393)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ج 1، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ هجدهم.
سرخسی،
شمشیری، بابک؛ شیروانی، علی، (1390)، مفهوم صبر در قرآن و دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن، دوفصلنا مه تربیت اسلامی، س 6، ش 13، صص 98-79.
شهيد ثانى، (1409 ق).زين الدين بن على، منية المريد، مکتب الأعلام الإسلامی، قم، چاپ: اول.
طباطبایی، محمد حسین،(1374)، ترجمه تفسیر المیزان، جلد:4، 7، 17، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى، ايران، قم، چاپ پنجم.
طباطبايى، محمدحسين، (1390 ه.ق).الميزان في تفسير القرآن، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات - لبنان - بيروت، چاپ: 2.
-طبرسى، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البيان في تفسير القرآن، جلد 1، 2، 6، 9، 12، ناصر خسرو، ايران، تهران، چاپ: 3.
طوسی، التبیان فی تفسر القران، دار احیاء التراث العربی، ج 6،....
طوسى، محمد بن الحسن،(1414 ق)، الأمالي (للطوسي)، ج 2، دارالثقافه، قم.
فخار نوغانی، وحیده، (1393)، معناشناسی واژه احسان در قران، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره 5، ص 32-21.
قرائتی، محسن،(1388)، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ج 5، ایران، تهران.
قرشی بنایی،
كلينى، محمد بن يعقوب، (1407 ق)، الكافي (ط - الإسلامية)، ج 2، 4، تهران، چاپ: چهارم.
لسانی فشارکی، محمد علی؛ مرادی زنجانی، حسین، (1393)، روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم، مؤسسه بوستان کتاب، ایران، قم، چاپ سوم.
لیثی واسطی، علی بن محمد، (1376)، عیون الحکم و المواعظ، ج 1، ص 427، قم، دارالحدیث.
متقی هندی، ج 3، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال،
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، (1403 ق)، بحار الأنوار، ج 72،
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، (1404 ق)، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج11، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ: دوم.
مصطفوی، (1368)، ج 12،
مظاهری، حسین؛ ابراهیم پور سامانی، جمشید؛ رحیمی، سید داریوش؛ مؤلفه و شاخص‌های سبک زندگی اسلامی، (1396)، دوره دوم، شماره 2، ص 39-13.
مغنيه، محمدجواد، (1424)، التفسير الكاشف، جلد 6، دار الكتاب الإسلامي، ايران، قم.
مكارم شيرازى، ناصر، (1371)، تفسير نمونه، جلد 19، دار الكتب الإسلامية - ايران - تهران، چاپ: 10.
هابز
نرم افزار جامع التفاسیر.
نرم افزار جامع الأحادیث.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 250 - 215
شناسایی مفهوم انصاف در قرآن و دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن
نرگس میرزاده 1
مختار ذاکری 2
|
پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم انصاف که از مفاهیم مهم و بنیادی، اخلاقی و تربیتی قرآن کریم است، بپردازد و سپس دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. مسأله اصلی این مطالعه چیستی مفهوم انصاف در قرآن کریم و روایات و دلالت‌های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مسأله کلی فوق، سؤال‌های پژوهش عبارتند ازانصاف در قرآن بر کدام معانی دلالت دارد؟دلالت‌های فلسفی مفهوم انصاف کدامند؟ دلالت‌های تربیتی مفهوم انصاف کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسشهای بالا از روش تحلیلی – استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مقالهی حاضر در زمرهی مطالعات فلسفی و با رویکرد بنیادی محسوب میشود. این مطالعه نشان میدهد مفهوم انصاف در قرآن بر معانی متعددی مانند قسط، پایداری بر رعایت حقوق یتیم، اطاعت خداوند، دوری از افراط و تفریط در مناسبات اجتماعی، توجه به حقوق دیگران، رعایت حق و حقوق در گفتار و عملکرد، در رهبری و مدیریت، توجه به علم و آگاهی در نقد افراد، حق گرایی در قضاوت و داوری، انصاف در رعایت حق خداوند و در ارتباط با او دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان میدهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزششناسی، مفهوم انصاف از دو جنبه انسانشناسی و معرفتشناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاجهای تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم انصاف را باید هم در اهداف آموزش و پرورش قرار دهیم و هم در دیگر اجزای برنامه ریزی درسی مورد توجه قرار گیرد. همچنین مفهوم انصاف هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیر رسمی کاربرد دارد.
واژگان کلیدی
انصاف، قرآن، مفهوم پردازی، دلالت‌های فلسفی انصاف، دلالت‌های تربیتی انصاف.
[1] . دانشآموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، مدرس دانشگاه فرهنگیان هرمزگان، بندرعباس، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: nargesmirzadeh93@gmail.com
[2] . استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان هرمزگان ، بندرعباس، ایران.
Email: mokhtarzakeri365@gmail.com
تاریخ دریافت: 27/8/1402 پذیرش نهایی: 30/11/1402