سیر آفاقی در اندیشه عرفانی مولانا
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
رضا حیدری نوری
1
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه)
کلید واژه: عرفان و تصوّف, سیر آفاق, سیر أنفس, حقّ, مولانا,
چکیده مقاله :
مکتب عرفان و تصوّف، متشکّل از آداب و اصولی است که شیوۀ سلوک رهپویان طریقت را تا نیل به سر منزل حقیقت، تبیین و آشکار می‌سازد. سیر و سلوک صوفیانه که شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی است، مُلهم از آیۀ شریفۀ "سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أنفسِهم حتّی یَتبیّنَ لهم أنُّه الحقُّ" (فُصّلت/53)، و سایر آیات و احادیثی است که جزو منابع مهمّ در مشرب عرفان اسلامی به شمار می‌آیند. مولانا که در ادبیات عرفانی فارسی از جایگاه و منزلتی بی بدیل برخوردار است، در آثار منظوم و منثور خود به سیر آفاقی (عالم کبیر)، و سیر أنفسی (عالم صغیر)، توجّه داشته، و سیر آفاقی را که مطالعۀ صورت تفصیلی عالم است، بر سیر أنفسی مقدّم می‌دارد.در این پژوهش به صورت تحلیلی و توصیفی بیان شده‌است که مولوی از جمله عارفانی است که جهت شناخت حقیقت، به مجاز نیز عنایت داشته، و مخلوقات عالم را تجلّی گاه جلوه و جمال حق می‌شمارد. از نظر وی ـ که به حرکت جوهری المام دارد ـ تمامی اجزای کاینات به طور مستمرّ، در حرکت و تغییر اند، وسیر آفاقی وی، از مرحلۀ جماد، تا مراتب روح و جان، و تا ورود به قلمرو ملکوت ادامه دارد. مولانا در سیر آفاقی، با نگاه عمیق و نافذ – که خود، آن را «سبب سوراخ کن» نامیده – از حجابهای ظاهری موجودات، عبور نموده، و از مشاهدۀ مصنوع به صانع، و از فعل به صفت، و از صفت، به دیدار ذات نایل گردیده است. او در سلوک صوفیانه و سیر آفاقی خود، در ورای چهرۀ ظاهری عناصر هستی، و در آیینۀ ممکنات و اجزای عالم، به مشاهدۀ چهرۀ محبوب ازلی و ابدی پرداخته است.
The school of mysticism and Sufism consists of principles and traditions that reveal the method of behavioral way for truth seekers up in achieving to explain it. Mysticism traveling and good behavior that consist of soul-travelling and self-sense finding trends inspired from the respectful verse” In the near future We will show them Our Signs throughout the universe as well as in their own souls to prove that this Ou’ran is the truth… (Fussilt 53): and other verses and traditions whereof portions of important Persian mysticism sources of Islamic mysticism with rare matchless natural disposition of high degree of standing and ranking. In his works whether verse or prose he has glanced to soul traveling trends of the Great World (Aa’lam-e-Kabir), and self-seeking (Aa’lam-e- Sagh’ir), and he prefers self-seeking which is the study of the world detailed visage to soul seeking trends. He is of mystical persons who for truth-recognizance has also paid attention to metaphors, and regards the world creatures the signs of truth manifestation and beauty. From his point of view-pointing to substance motion- he knows all the cosmos’ constituents in continual motion and change. And his soul seeking trend continues from the phase of inanimate object to the degrees of soul and spirit and up to the arrival in the kingdom of heaven. Mo’lana in his elf-seeking trend, with a deep and influential glance, which he names it “cause of boring”, has passed through the apparent veils of creatures, and he has achieved the observance from creatures to creator, from deed to attribute, and from attribute to viewing the Supreme Being. He behind the apparent facial elements of being, and in Sufism travelling and his self-seeking trend, in the world of possibilities and constitutes has dealt with the observation of the unending and eternal beloved face
1- قرآن کریم
2- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1380)، دفتر عقل و آیت عشق، ج1، چاپ اوّل، انتشارات طرح نو.
3- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1393)، اسماء و صفات حق، چاپ ششم، سازمان چاپ و انتشارات.
4- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1394)، از محسوس تا معقول، چاپ اول، انتشارات موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران
5- انصاری هروی، خواجه عبدالله ، ابو اسماعیل، (1362)، طبقات الصّوفیه، مقابله و تصحیح و تحشیه، محمد سرور مولایی، انتشارات توس.
6- بحرالعلوم، (1370)، رسالۀ سیر و سلوک، مقدمه و شرح آیة الله سید محمد حسینی تهرانی، چاپ دوّم، انتشارات حکمت.
7- پورنامداریان، تقی، (1388)، در سایۀ آفتاب، چاپ اول، نشر سخن.
8- جامی، نورالدّین عبدالرّحمن، (1390)، نفحات الانس، مقدمه و تصحیح و تعلیقات، محمود عابدی، چاپ ششم، انتشارات سخن.
9- خوارزمی، کمال الدّین حسین بن حسن، (1384)، جواهر الاسرار و زواهر الانوار، مقدمه و تصحیح و تحشیه، محمد جواد شریعت، ج 2 و 3 و 4، چاپ اوّل، انتشارات اساطیر.
10- زرّین کوب، عبدالحسین، (1382)، ارزش میراث صوفیّه، چاپ یازدهم، انتشارات امیرکبیر.
11- زرّین کوب، عبدالحسین، (1383)، سرّ نی، چاپ دهم، انتشارات علمی.
12- سجّادی، جعفر، (1368)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هشتم، انتشارات طهوری.
13- صفا، ذبیح الله، (1387)، تاریخ ادبیات ایران، ج2، چاپ اوّل، نشر نگاه معاصر.
14- غزّالی طوسی، ابوحامد محمّد، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، ج1، چاپ پانزدهم، انتشارات علمی و فرهنگی.
15- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1378)، ترجمه، تکمله و بررسی (احادیث مثنوی) احمد خاتمی، چاپ دوّم، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی
16- قشیری، عبدالکریم بن هوازن، (1388)، رسالۀ قشیریّه، مترجم: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دهم، انتشارات علمی و فرهنگی
17- لاهیجی، شمس الدّین محمد، (1391)، شرح گلشن راز، مقدمۀ تصحیح و تعلیقات، محمدرضا برزگر خالقی، عفت کرباسی، چاپ دهم، انتشارات زوّار
18- مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد، (1363)، شرح التّعرّف لمذهب التّصوّف، مقدّمه و تصحیح و تحشیه، محمد روشن، ربع چهارم، چاپ اوّل، انتشارات اساطیر.
19- معصومعلیشاه، محمد معصوم شیرازی، نایب الصّدر، (1382)، طرائق الحقایق، به کوشش محمد جعفر محجوب، ج1، چاپ دوّم، انتشارات سنایی.
20- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1380)، کلیّات دیوان شمس تبریزی، با مقدّمه و تصحیح محمّد عباسی، چاپ یازدهم، چاپخانه آینده.
21- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1375)، فیه ما فیه، تصحیح و اهتمام حسین حیدرخانی (مشتاقعلی)، چاپ اوّل، انتشارات سنایی.
22- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1381)، مثنوی معنوی، مطابق با نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون، چاپ پنجم، نشر پیمان.
23- میبدی، ابوالفضل رشید الدّین، (1361)، کشف الاسرار، به سعی و اهتمام، علی اصغر حکمت، جلد 2، چاپ سوّم، انتشارات امیرکبیر.
24- نجم الدّین کبری، (1390)، آداب الصّوفیّه و السّائرالحائر، به اهتمام مسعود قاسمی، چاپ اوّل، انتشارات طهوری.
25- نصر، حسین، ویلیام چیتیک، آنماری شیمل، (1393)، گنجینۀ معنوی مولانا، ترجمه و تحقیق، شهاب الدّین عباسی، چاپ پنجم، انتشارات مروارید
26- نسفی، عزیزالدّین، (1350)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، ترجمه مقدمه، ضیاءالدّین دهشیری، انتشارات طهوری، انجمن ایران شناسی فرانسه.
27- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1389)، کشف المحجوب، مقدمه تصحیح و تعلیقات، محمود عابدی، چاپ ششم، انتشارات صدا و سیما.
28- همایی، جلال الدّین، (1362)، مولوی نامه، ج2، چاپ پنجم، انتشارات آگاه.