مبانی معرفت‌شناختی تربیت توحيدي (امکان، منابع و موانع)
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
سیده طاهره آقامیری
1
(دانشگاه آزاد اسلامي تهران جنوب)
محمدرضا شاهرودی
2
(دانشگاه تهران)
مجید صالحی
3
(دانشگاه هنر، تهران)
محمد صافحیان
4
(دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب، تهران)
کلید واژه: مبانی معرفت‌شناختی, علم و معرفت, ابزار شناخت, موانع شناخت, تربيت توحيدي,
چکیده مقاله :
قرآن كريم در آياتي نظير: «إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى«(علق:8)؛ و«أَلَا إِلَى اللَّـهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ« (شوري:53) خداوند را غايت حركت كلي جهان و صيرورت خاص انسان معرفي كرده و بديهي است حركت به سمت هیچ غايتی، بدون معرفت و شناخت، انسان را به مقصد نهايي رهنمون نمي‌سازد؛ بنابراين حركت تکاملي انسان در نظام تربيت توحيدي، بايد عالمانه و متفكرانه باشد تا انسان بتواند به مراتبي از حيات طيّبه موعود در قرآن کریم دست‌يابد. اين حركت طبعاً از منظر کتاب آسمانی، دارای تحلیل و تفسیری ویژه وبرخاسته از جهان‌بینی الهی است كه از مباني معرفت‌شناختي تربيت سکولار، مانند مباني پوزيتيويسم، داروينيسم و اومانيسم، تجربه‌مدار، بریده از وحی و انسان -محور، جدا و متفاوت است. این مقاله با رویکرد تحلیلی توصیفی به مهم‌ترین مبانی معرفت‌شناختی تربيت توحيدي،) شامل امکان، منابع و ابزار و موانع شناخت) با استناد به آیات قرآن کریم پرداخته است. براساس یافته‌های این پژوهش، از منظر قرآن‌کریم، چون انسان از ظرفیت نامحدود معرفتی و علمی برخوردار است، پس امکان کسب معرفت برای وی قطعی و تردیدناپذیر است. برخلاف مکاتب فلسفی غرب، قرآن ابزار و منابع گوناگونی مانند حواس، عقل، شهود، وحی و الهام را برای دستیابی انسان به انواع معرفت به رسمیت شناخته است. درمنظومة تربیتی این کتاب آسمانی، ضمن تبيين موانع معرفت، استقرار نظام جامع تربیت توحیدی و صیرورت انسان به سوی حیات طیبه، مستلزم توجهبه همه ابزارهاي معرفت با حفظ مراتب آنها است. مهم‌ترین ثمره این بحث، چگونگي كسب علم يقيني و معرفت ریشه‌دار، در راستای نقش محوری آن در تحقق معرفت حق است.
The God has been claimed as the goal of the universe trend in verses of Holy Quran like: “Indeed your lord is retaining.” (Alaq-8) and “Surely to Allah all things return.” (Shawra-53). And obviously, a movement without any Goal, Knowledge and Recognition, will never guide human to final destination. Thus, the evolutionary Movement of human, through monotheistic pedagogy system, has to be wisely and thinkfully for the human to achieve some levels of the good life, promised in holy Quran. Surely this movement has its own especial interpretation and analysis, generated from divine worldview that defers from epistemological fundaments of secular pedagogy such as experimental positivism, revelation-free Darwinism and humanism. Present paper studied the most critical epistemological fundaments of monotheistic pedagogy (consisting possibility, resources and restraints), through a descriptive analysis procedure, based on Holy Quran verses. According to result of this study, since human has unlimited epistemic and scientific capabilities from Holy Quran point of view, thus, possibility of attaining knowledge is certain for him. Unlike western Philosophy schools, Quran has recognized various tools and resources such as senses, wisdom, intuition, revelation and inspiration for the human to attain various types of knowledge. Within the pedagogical system of this Holy book, beside the determination of knowledge restraints, establishment of a monotheistic pedagogy comprehensive system and escort of human towards a good life is depended the on consideration of all epistemological tools, regarding to their levels. The most crucial result of this discussion is certain science attainment, and deep knowledge, considering its major role in realization of right knowledge.
قرآن كريم.
آذرنوش، آذرتاش(1392)، فرهنگ معاصر عربی_فارسی، تهران: نشر نی.
ابن اثیر، ابوالسعادات مجدالدین مبارک بن محمد(بی‌تا) النهایه في غريب الحديث و الاثر، قم: اسماعيليان.
ابن عربی ،محی الدین (1418ق)، الفتوحات المکیه، بیروت،: دارالاحیاءالتراث العربی.
ابن فارس، احمدبن زكريا(1389ق)، معجم مقایيس اللغه، مصر:مکتبه الحلبی.
ابن ابي الحديد ( 1378 ) شرح نهج البلاغه ، بيروت دار احياء التراث العربي.
ابن منظور، محمدبن مـكرم( 1405ق)، لسـان العرب، بيروت، دار احياء التراث العربى.
انـيس، ابـراهيم و ديگـران(1425ق)، فرهنگ المعجم الوسيط (عربى ـ فارسى)، ترجمه محمد بندرريگى، چ چهارم، قم: انتشارات اسلامى.
احمدي، احمد(1388)، بن لايه‌هاي شناخت، تهران: انتشارات سمت.
بحرانی، سیدهاشم(1412)، البرهان فی تفسیرالقرآن، بیروت، لبنان: دارالهادی.
بهشتي، محمد( 1397)، مباني تربيت از ديدگاه قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
پاپينيو، ديويد( 1390)، درآمدي بر آگاهي، ترجمة: سيد كمال خرازي، تهران: انتشارات سمت.
جرجاني، مير سيد شريف( 1389) هم‌گرايي دين و دانش، ترجمة عبدالهادي بوجردي، تهران، مؤسسه تدوين و نشر آثار محمد تقي جعفري.
جوادی آملی، عبدالله( 1375) رحیق مختوم، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1386) ادب فنای مقربان، ج 2، قم: مرکز نشر اسراء.
_______( 1386) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 2، قم: مرکز نشر اسراء.
_______( 1386) تفسیرموضوعی قرآن کریم، قرآن در قرآن ، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1387) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 5، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1387) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 14، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1389) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج 19، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1393) قرآن،میزان شناخت قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
_______ ( 1395)، شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، قم: مرکز نشر اسراء
_______ (1397)، تفسیر موضوعی قرآن مجید، معرفت شناسی در قرآن، ج 13، قم:مرکز نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد( 1990)، الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دارالعلم الملایین.
داود، قیصری(1370) شرح القیصری،علی فصوص الحکم، با شرح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی.
راغب اصفهانى، حسين بن محمد، (1412)،مفردات الفـاظ القـرآن، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بـيروت، دارالشـاميه.
رازي، فخرالدين ( 1411)، المباحث المشرقيه في علم الالهيات و الطبيعيات، قم: انتشارات بيدار.
رجبي، محمود (1380)، انسان‌شناسي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).
روحانی، محمود (1366)، المعجم الاحصائی لالفاظ القران الکریم، ج 1، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
زبيدي، محمد، محمد بن محمد بن مرتضي الحسيني (1409)، تاج العروس من جواهر القاموس، بيروت: دارالهدي.
سبحاني، جعفر(1411)، نظريه المعرفه، قم: المركز العالمي للدراسات الاسلاميه.
سهروردي، شهاب¬الدین يحيي(1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 2، تصحیح هانری کربن، ج 1، تهران: انتشارات انجمن فلسفه ایران.
سيوطي، جلال الدين عبدالرحمن بن ابي بكر(1421)، اتقان فی علوم القرآن، بيروت_ لبنان: دارالكتاب العربي.
شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، ( 1425)، تصحیح سید هاشم حینی تهرانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
صدرالمتألهين، صدرالدين شيرازي، محمد بن ابراهیم، (1378)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقليه الاربعه، قم: مصطفوي.
طوسى، محمدبن حسن(1389ق)، التبيان فى تفسير القرآن، بيروت: دار احياء التراث العـربى.
طباطبایی، محمد حسین( 1372)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
طباطبایی، محمد حسين (1376)، الميزان في تفسير القران، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
______(1375)، نهایه الحکمه. ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
______(1388)، قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
______(1389)، انسان از آغاز تا انجام، به كوشش سيد هادي خسرو شاهي، قم: بوستان کتاب.
طبرسى، فضل بن حـسن (1403ق)، مـجمع البيان فـى تفسير القرآن، تهران،: ناصر خسرو.
طريحي، فخرالدين(1375)، مجمع‌البحرين، تحقيق: احمد حسين اشكوري، تهران: مكتبه المرتضويه.
طوسي، نصيرالدين(1375)، اساس الاقتباس، تهران: نشر مركز.
علم‌الهدی، جمیله( 1384)، مبانی تربیت اسلامی و برنامه ریزی درسی«براساس فلسفه صدرا»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
عین القضاه همدانی( 1360)، رساله یزدان شناخت، مقدمه و تصحصح بهمن کریمی،تهران: اقبال.
فياضي، غلامرضا(1368)، درآمدي بر معرفت‌شناسي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).
فراهيدى، خليل بن احمد( 1405ق)،كتاب العين، قم، دارالهجره.
فیض کاشانی، ملأ محسن( 1377)، علم اليقين، قم: انتشارات بیدار.
فيومي، احمد بن محمد بن علی المقری( 1414)، المصباح المنير فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسه دارالهجره.
______(بی‌تا)، تفسير الصافی، لبنان: مؤسسة الأعلمی.
قاضیزاده ودیگران(1394)،مباني هستی‌شناسی ومعرفت‌شناسی نظام اجتماعی براساس تفسیرالمیزان، فصلنامه علمی-پژوهشی، سـال پنـجم، شـماره18.
كلينى، محمدبن يعقوب(1407ق)، اصول كافـى، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
لاهيجي، عبدالرّزاق( 1383)، شوارق الالهام في شرح تجريدالكلام، تقديم و اشراف جعفر سبحاني، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
مكارم شيرازي، ناصر ( 1370)، تفسير نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر(1377)، پیام قرآن، علم و معرفت ، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
مبلغ، سید محمد حسین(1378)، شناخت در قرآن از نگاه مطهری، مشهد: فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، سال پنجم، شماره 17 و 18.
مصباح، محمدتقى( 1383) آمـوزش فلسفه، تهران، سـازمان تـبليغات اسلامى.
_______(1388)،معارف قرآن(3-1)،قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
_______(1376)،قرآن شناسی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصطفوی، حسن(۱۳۶۰)، التحقيق في كلمات القرآن کریم، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
مطهري، مرتضي( 1360)، مقدمه‌اي بر جهان‌بيني اسلامي، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1377)، مجموعة آثار، ج 13، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1368)، مسئله شناخت، تهران: انتشارات صدرا.
________ (1383)، انسان در قرآن، قم: انتشارات صدرا.
معلمي، علي(1386)، پيشينه معرفت‌شناسي اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
نجاتی، محمد عثمان( 1367)، قرآن و روان شناسی، عباس عرب، مشهد، آستان قدس رضوی.
نصر، سید حسین(1383)،آرمان‌ها و واقعیت‌های جهان اسلام، ترجمه شهاب‌الدین عباسی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
________( 1390)، اسلام، علم مسلمانان و فناوري، ترجمه: سيد امير حسين اصغري، تهران: انتشارات اطلاعات.