بررسی تطبیقی مساله امامت در تفسیر المنار و تفسیر تسنیم
محورهای موضوعی : کلام اسلامیتقی بوربور اژدری 1 , جعفر تابان 2 * , رضا کهساری 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان
2 - دانشگاه قم
3 - دانشگاه ازاد سمنان
کلید واژه: قرآن, امامت, بررسی تطبیقی, تفسیر المنار, تفسیر تسنیم.,
چکیده مقاله :
امامت و ولایت از کلیدواژ‌ه‌های قرآن و از بنیادی‌ترین بحث‌های کلامی میان شیعه و اهل‌سنت است. مفسران و متکلمان شیعه آیاتی از قرآن را دال بر اثبات امامت على(ع) و اهل‌بیت(ع) می‌دانند و با توجه به براهین عقلی و روایات موثق وسیره عملی پیامبر(ص) ، معتقدند که امامت یک امر انتصابی از جانب حق تعالی می باشد و زمین هیچگاه از حجت الهی خالی نخواهد بود .مفسران اهل‌سنت بر تفسیر شیعه از این آیات شبهه‌هایی واردکرده‌اند. محمدعبده و رشیدرضا (صاحبان تفسیر المنار) با تأثیر از اندیشه‌های کلامی ابن‌تیمیه و فرقۀ وهابیت به این موضوع پرداخته‌اند. در مقابل مفسران شیعه از جمله آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم کوشیده است به این شبهات پاسخ دهد و قراین محکمی برای اثبات آیات امامت بیابد. با توجه به این‌که مسئلۀ امامت به‌عنوان یکی از مناقشه‌برانگیزترین بحث‌های اعتقادی میان فرق اسلامی است، به مقایسه میان آرای متکلمان و مفسران کمتر توجه شده، هدف این پژوهش بررسی تطبیقی دو دیدگاه و بیان اختلاف‌نظر دو تفسیر شاخص اهل سنت و تشیع است. پس از نقل هفت آیه و نقل روایات معتبر از مجامع حدیثی فریقین، دیدگاه‌های صاحب المنار (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر اهل‌سنت) و دیدگاه صاحب تسنیم (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر شیعه) طرح شده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با تکیه بر داده‌های کتابخانه‌ای سامان یافته است.
Imamate and velayat are among the keywords of the Quran and one of the most fundamental theological discussions between Shiites and Sunnis. Shiite commentators and theologians believe that the verses of the Qur'an are proof of the Imamate of Ali (AS) and Ahl al-Bayt (AS), and according to the rational arguments and authentic narrations of the Prophet (PBUH), they believe that the Imamate is an appointed matter by the Almighty. And the earth will never be devoid of divine authority. The Sunni scholars have cast doubt on the Shia interpretation of these verses. Mohammed Abda and Rashid Reza (the owners of the commentary on al-Manar) have been influenced by Ibn Taymiyyah and the Wahhabi theology. Shi'ite commentators, including Ayatollah Javadi Amoli in Tasnim's commentary, have attempted to respond to these doubts and find strong evidence to prove the verses of the Imamate. Since the issue of Imamate is one of the most controversial among the Islamic doctrinal disputes, the aim of this study is to compare the views of theologians and the lesser commentators. The purpose of this study is to compare the two views and to express the disagreement between the two interpretations of Sunni and Shiite indexes. After quoting seven verses and quoting authentic narrations from the hadith assemblies of Farrqin, the views of al-Mannar (as an example of contemporary Sunni scholars) and the views of Tasnim (as an example of contemporary Shiite scholars) are outlined. This research is organized in a descriptive-analytical manner, relying on library data.
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین(1378ه.ق)، شرح نهج‌البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء الکتب‌العربیه.
ابن‌اثیر جزری، ابوالسعادات مبارک‌بن ابی‌الکرم محمد(1385)، النهایه فی غریب‌الحدیث والاثر، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
ابن‌حنبل، احمد(1404 ه.ق)، مسند، به تحقیق احمد محمدشاکر، مصر: دارالمعارف.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی(1376ه.ق)، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم: المکتبه‌الحیدریه.
ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی‌بن حسن‌بن هبه‌الله شافعی دمشقی(1415ه.ق)، تاریخ مدینه دمشق، اصفهان: دارالفکر.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر(1419ه.ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌ماجه، محمدبن یزید(1407ه.ق)، سنن، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
ابن‌منظور، ابی‌الفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم(بی‌تا)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر.
ابی‌حاتم رازی، داوود بن مهران حنظلی(بی‌تا)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الیاز.
ابی‌داود سجستانی، سلیمان‌بن اشعث‌بن عمر الازدی(بی‌تا)، سنن، بیروت: مکتبه‌العصریه.
امینی، عبدالحسین(1420ه.ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه والادب، قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌بیت.
آلوسی، محمود افندی(1417ه.ق)، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و سبع‌المثانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
بحرانی، سید هاشم(1422 ه.ق)، غایه‌المرام وحجه‌الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص والعام، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
بخاری، محمد بن اسماعیل(1407ه.ق)، صحیح، بیروت: دارالقلم.
بهبهانی، محمد باقربن محمد اکمل وحید (1389)، حاشیه مجمع‌الفائده و البرهان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ه.ق)، انوارالتنزیل و اسرارالتاویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ترمذی، محمد بن عیسی(بی‌تا)، سنن، به تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جوادی آملی، عبدالله(1392)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
حسکانی، عبیدالله‌بن احمد(بی‌تا)، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، بیروت: وزارت فرهنگ و ارشاد.
خطیب بغدادی، احمد بن علی دراسه(بی‌تا)، تاریخ بغداد او مدینه السلام، بیروت: دارالکتب الاسلامی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین(1379)، معجم‌المفردات الفاظ القرآن، بیروت: مطعبه التقدم العربی.
شُبَر، سیدعبدالله(1369)، الانوار اللامعه فی شرح زیاره الجامعه، قم: عاشورا.
شوشتری، جعفر(1378)، الخصائصالحسنه، تهران: آرام دل.
صدوق، محمدبن علی‌بن حسین‌بن موسی (1376)، الهدایه، قم: موسسه امام هادی(ع)(1380)، علل‌الشرایع، قم: مکتبه الداوری.
صفی پورشیرازی، عبدالرحیم عبدالکریم(1393)، منتهی‌العرب، تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمدحسین(1388)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
طبری، محمدبن جریر(بی‌تا)، جامع‌البیان عن تفسیرالقرآن، مصر: مطبعه‌المیمنه ـــ(1408ه.ق)، تاریخ‌الرسل و الملوک (تاریخ طبری)، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
طوسی، محمدبن الحسن(1382)، تلخیص‌الشافی، قم: محبین.
عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه(1415ه.ق)، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
عسقلانی، ابن حجر(1379)، فتح‌الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه بی تا )
عیاشی، محمد بن مسعود(بی‌تا)، تفسیر عیاشی، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
فخر رازی، محمدبن عمر(1412ه.ق)، تفسیر مفاتیح‌الغیب، بیروت: دارالمعرفه.
کلینی، محمدبن یعقوب(1363)، الکافی، به تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
مجلسی(بی‌تا)، بحارالانوار الجامعه الدرر اخبار ائمه‌الاطهار، بیروت: دارالکتب‌الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر(1366)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
نسایی، احمد بن شعیب(1408ه.ق)، سنن، با شرح سیوطی و حاشیه سندی، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
نیشابوری، ابوعبدالله(1409ه.ق)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفه.
واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی بن احمد(1414ه.ق)، اسباب‌النزول، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
خدیجه احمدی بیغش و طاهره محسنی ، فلسفه وجود و ویژگی های امام از دیدگاه تفاسیر فریقین ، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 35، 307-329
Ibnabī al-Ahidād, Ezzeddin (1378 AH), Nahj al-Balagh's commentary, correction by Mohammad Abolfazl Ebrahim, Beirut: Dari Ehya, Electrabullah.
Abnathur Teshri, Abol-Sa'adat Mobarakbn Abilarkrom Mohammed (2006), Alnhaye Phi Gribalh Hadith Valaasr, Qom: World Center of Islamic Sciences.
Ibn Hanbal, Ahmad (1404 AH), Mussand, to the research of Ahmad Mohammad Shaqir, Egypt: The Encyclopedia.
Ibnshahr Ashoub, Mohammad bin Ali (1376 AH), Mangibeb Alabayt-olib, Qom: Al-Mektah-al-Haidariyah.
Abbasaker, Abolqasem Aliban Hassanbn Hayballah Shafei Damshahi (1415 AH), History of the Medina of Damascus, Isfahan: Dar al-Fakr.
Ibn Kathir, Isma'il Bonn Umar (1419 AH), Al-Quran al-Aqiim's commentary, Beirut: The book of tales.
Ibnmajah, Mohammad bin Yazid (1407 AH), Traun, Beirut: The book of the poetry.
Ibn Mindsour, Abil Fazl Jamal al-Din Mohammad bin Makhram (Beata), Azan al-Arab, Beirut: Exported.
Abyhmat Razi, Dawood bin Mehran Hanazali (Bita), Al-Quran al-Aqzim's commentary, Riyadh: Maktobe Nazar Mostafa Elyaz.
Ayyidod Sjestani, Sulimanbn Ash'at Bin Umar al-Azadi (Beata), Sanaan, Beirut: Maktabhl-e Asriya.
Amini, Abdul Hussein (1420 AH), al-Ghadir Fiqattab and al-Sunnah valadeb, Qom: Ahlulbayt Research and Publishing Institute.
Alousi, Mahmoud Afandi (1417 AH), Rawalmayani Fayt-t'ytsir al-Quran al-Azim and Sai'al-Matsani, Qom: Islamic Printing Office.
Critical, Seyyed Hashem (1422 AH), Honors and Immigrants to My El-Amam through Al Khaza Valham, Beirut: Al-Taariq Al-Arabi Institute.
Bukhari, Mohammad bin Isma'il (1407 AH), Sahih, Beirut: Dar al-Khalam.
Behbahani, Mohammad Bagherbn Mohammad Akmal Vahid (2010), Assembly of the Assembly and Al-Burhan, Qom: Society of Teachers in the Qom Seminary.
Baydawi, Abdullah bin Umar (1418 AH), Anwaraltanzil and Sarwaraltawil, Beirut: Dar al-'Arta al-Arabi.
Thermesi, Mohammad bin Isa (Beata), Traine, to the research by Ahmed Mohammad Shakir, Beirut: Dar al-Kabul al-Ma'mieh.
Javadi Amoli, Abdullah (1392), Tonsenim Commentary, Qom: Asra.
Hasakani, Obeid Al-Bolbān Ahmad (Beata), Evidence of Al-Nazeel Al-Fattail, Beirut: Ministry of Culture and Guidance.
Khatib Baghdadi, Ahmed ibn Ali on Beata, Baghdad History of Madinah al-Islam, Beirut: Dar al-Kabul Eslami.
Ragheb Isfahani, Abolqasem Hussein (2000), Maqim al-Mafaradat al-Faqah al-Quran, Beirut: مطعبه التقدام العربی.
Shabr, Sayyid Abdullah (1369), Al-Anwar Al-Alamafi Description of Ziyarah al-Qaim, Qom: Ashura.
Shooshtari, Ja'far (1999), Al-Hanseal al-Hassaneh, Tehran: A quiet heart.
Saduq, Mohammad bin Aliban Hosseinbn Musa (1998), Alhadayee, Qom: Imam Hadi (AS) Institute (2001), Alam al-Sharqiyah, Qom: Maktab al-Dawari.
Safi Pourshirazi, Abdolrahim Abdolkarim (1393), Menthehalyar, Tehran: Tehran University.
Tabatabaei, Mohammad Hossein (2009), Al-Mizan Fatehsari Al-Quran, Qom: Islamic Publications Office, Teachers Society.
Tabari, Mohammad bin Jarir (Beata), Jalalibian al-Tutazari al-Qur'an, Egypt: Medieval Al-Mindha (1408 AH), The History of Islam and Al-Muluk (Tabari date), Beirut: A booklet.
Tusi, Mohammad bin al-Hassan (2003), Talzan-e-Shafi, Qom: Observer.
Hawizi Wedding, Abdol-ibn Juma (1415 AH), Nur al-Qal'īn, Qom: The Ism â¯l¯.
Assalqani, Ibn Hajar (1379), Fathallari fi Description of Sahih al-Bukhari, Beirut: Dar Al-Marafa Bey)
Orgy, Mohammad bin Masoud (Beata), Orgy commentary, Tehran: Maktab al-Almayyah al-Islam.
Fakhr Razi, Mohammad bin Omar (1412 AH), A commentary on Haghibib, Beirut: Daralamarrofa.
Kellini, Mohammad bin Yaghoub (1363), al-Kafi, corrected by Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Dar al-Kastallah.
Majlesi (Beata), Baharalanwar Al-Jamieh Al-Durrr News of the Immaculate Conception, Beirut: Dar al-Kattallahlamyyah.
Makarem Shirazi, Nasser (1366), Sample Commentary, Tehran: Dar al-Kastallah.
Nasayias, Ahmad ibn Shoaib (1408 AH), Trahen, with descriptions of Siouti and the Sindi border, Beirut: Daralketball allegory.
Neyshabouri, Abu Abdullah (1409 AH), Al-Mastadrak Ali-al-Sahihin, Beirut: Daralamarrofa.
Neyshaburi Unit, Abolhassan Ali ibn Ahmad (1414 AH), Asbabal-Nazwal, Beirut: Dar Al-Qalamyah.