تبیین و نقد مفهوم حق در اندیشه مدرن با تکیه بر آراء حکمت متعالیه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد مهدی گرجیان عربی
1
(دانشگاه باقر العلوم علیه السلام)
رضا آذریان
2
(دانشگاه باقر العلوم علیه السلام)
کلید واژه: حق اعتباری, حق بودن, حق حقیقی, حق داشتن, حق مدرن, حکمت متعالیه,
چکیده مقاله :
مفهوم حق یکی از پرکاربردترین واژه‌هایی است که در دانش‌های مختلفی همچون فلسفه، کلام، فقه، حقوق، سیاست، عرفان و اخلاق از آن استفاده می‌شود. این مفهوم را می‌توان از دو منظر اصلی مورد بررسی قرار داد. جنبه نخست، بعد واقعی و توصیفی مفهوم حق است که در علوم حقیقی از آن بحث می‌شود و جنبه دوم، بعد اعتباری و هنجاری آن است که در علوم انسانی و اجتماعی کاربرد ویژه‌ای دارد. هرچند تفکیک میان «حق بودن» و «حق داشتن» و تمایز میان دو کاربرد وصفی و اسمی مفهوم حق، مرز میان حقیقت و اعتبار را میان دانش‌های حقیقی و علوم اعتباری روشن می‌سازد، اما انحصار بحث حق در معنای مدرن آن(حق داشتن) در دانش فلسفه حق مدرن، به عنوان یکی از فلسفه‌های مضاف، موجب توجه انحصاری نگاه فلسفی مدرن و غفلت از اندیشه حکمت متعالیه و نگرش ناب اعتقادی اسلامی بر این بحث خواهد شد. ما ضمن بررسی فلسفه حق در معنای مدرن، نخست چیستی مفهوم حق در اندیشه حکمت متعالیه به مثابه نگرش عمیق اعتقادی، در دو عرصه حقیقی و اعتباری آن را واکاوی نموده، سپس به نقد مفهوم حق در اندیشه مدرن می‌پردازیم. ضمنا روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی و توصیفی است.
The concept of right is one of the most widely used words in various Knowledge such as philosophy, theology, jurisprudence, law, politics, mysticism and ethics. This concept can be examined from two main perspectives. The first is the real and descriptive dimension of the concept of right which is discussed in the real sciences and the second is the normative and credit dimension which is of particular use in the Humanities and social sciences. Although the distinction between "being right" and "having right" and the distinction between the nominal and nominal uses of the concept of right clarifies the boundary between truth and validity between the real sciences and the credit sciences, the monopoly of the discussion of truth in its modern sense (right). In the philosophy of modern right philosophy, as one of the redundant philosophers, it will give exclusive attention to the modern philosophical view and neglect of the idea of transcendent wisdom and pure Islamic belief in this debate. In examining the philosophy of right in the modern sense, we examine the concept of right in the idea of transcendent Philosophy as a deeply held belief in its real and credit aspects, and then critique the concept of right in modern Philosophy .The research method in this study is analytical and descriptive.
ابن سینا، حسین بن عبدالله(1403)، الاشارات و التنبیهات، چ1، قم: دفتر نشر الکتاب.
اصفهانى، محمد حسين(1418)، حاشية كتاب المكاسب، قم: نشر أنوار الهدى.
انصارى، مرتضى بن محمد امين(1415)، المكاسب المحرمة و البيع و الخيارات، قم: نشر كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى.
برونوفسکی، ج و مازلیش، ب ،)1379) ، سنت روشنفکری در غرب: از لئوناردو تا هگل، ترجمه لیلا سازگار، آگاه، تهران.
حسینی حائرى، سيد كاظم(1423)، فقه العقود، قم نشر مجمع انديشه اسلامى
خمينى، سيد روح اللّه موسوى(1379)، كتاب البيع، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره.
راسخ، محمد(1381)، حق و مصلحت، چ1، تهران: انتشارات طرح نو.
صدر المتألهين(صدر الدین محمد بن ابراهیم شیرازی)(1430)، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، لبنان، بیروت: دار احياء التراث.
طالبی، محمد حسین(1393)، درآمدی بر فلسفه حق، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طباطبایی، سید محمد حسین(1386)، نهایة الحکمة، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
کانت، ایمانوئل(1378)، درس‌های فلسفه اخلاق، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
.................... (1380)، فلسفة حقوق، مترجم منوچهر صانعي دره بيـدي، تهـران: انتشارات نقش و نگار.
فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر(1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: نشر اسماعیلیان.
مطهری، مرتضی(1385)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 1 و 2، قم: انتشارات صدرا.
_.........................(1386)، شرح مختصر منظومه، قم: انتشارات صدرا.
نائينى، ميرزا محمد حسين غروى(1373)، منية الطالب في حاشية المكاسب، به تقریر موسی بن محمد نجفی خواساری تهران: المكتبة المحمدية.
نبویان، سیدمحمود(1390)، تاریخچه و مفهوم حق، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
هارت، هربرت(1393)، مفهوم‌قانون، ترجمه‌محمد راسخ، چاپ‌چهارم، تهران: نشر نی.
Books:
Bentham, Jeremy )1987(, "Anarchical Fallacies; Being an Examination of the Declaration of Rights Issued During the French Revolution" [1794] in J. Waldron ed., inNonsense Upon Stilts: Bentham, Burke and Marx on the Rights of Man, London and New York, Methuen, pp. 46-69.Bentham, Jeremy )1970(, Of Laws in General, H.L.A.Hart(ed.), London, Athlone press.
Burke, Edmund )1987(,"Reflections on the Revolution in France" [1790], in J. Waldron ed., inNonsense Upon Stilts: Bentham, Burke and Marx on the Rights of Man, New York, Methuen, pp. 96-118.
Donnelly, Jack )1993(, Universal Human Rights in Theory and Practice, third printing, cornell university, London.
Dworkin, Ronald (2001), taking rights seriously, eighteenth printing, Harvard university press, Cambridge, usa.
Edmundson, Willim (2004), An Introduction to Rights, Cambridge, newyork.
Hart, H.L.A (2001), Essay on Bentham: Jurisprudence and Political Theory, reprinted, Oxford, NewYork.
Kant. Immanuel(1999), "Critique of Practical Reason,"in Practical philosophy.Trans & Ed.Mary _J.Gregor.Cambridge university press.
Lyons, David (1969), Rights, Claimants and Beneficiaries, American Philosophical Quarterly6, pp 173-185.
MacCormic, Neil )1977(, Rights in Legislation, Law, Morality and Society: Essays in Honour of H.L.A.Hart and J.Raz(eds.) oxford: oxford university press, pp189-209.
Raz, Joseph (1986), The Morality of Freedom, Oxford,: Clarendon press.