نظام اندیشگانی اسلامی و مشارکت اقتصادی و اشتغال زنان
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمحمدعلی اخویان 1 * , امیرعباس مهدوی فرد 2 , رحمان زارع 3
1 - عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم
2 - عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم
3 - دانشجوی دکتری دانشگاه قم
کلید واژه: اشتغال زنان, نقش مادری, نقش همسری, تزاحم, آیات و روایات.,
چکیده مقاله :
اشتغال زنان ازجمله مباحث مهم در حوزه مطالعات زنان است که نظریه ها و آراء متفاوتی را در پی داشته است. مسئلهای که ما به دنبال تحلیل آن هستیم این است که در رویکرد دینی و آموزه های وحیانی در تزاحم میان نقشهای کلیدی زن همچون همسرداری و فرزندآوری با اشتغال خارج از خانه اولویت با کدام است؟ این پژوهش با نگاهی تحلیلی ضمن بررسی رویکردهای سه گانه در مورد اشتغال زنان و بیان معایب و محاسن آن به این نتیجه دست‌یافت که از منظر آیات و روایات، نقش همسری و مادری برای زنان در اولویت تکالیف الهی و دارای بار ارزشی و اخلاقی است و اشتغال هرچند حق زنان است؛ اما تکلیف ایشان نیست. بنابراین در موارد تزاحم اشتغال با نقش های اصلی زنانه یعنی همسری و مادری، ضمن رعایت این اولویت باید انگاره های اخلاقی و فقهی موردتوجه خاص قرار گیرد و با رعایت سلامت اخلاقی در روابط اجتماعی زن و مرد، حفظ حرمت و کرامت زن، اولویت مصالح خانواده، لحاظ تفاوت های تکوینی بین زن و مرد و نیز توجه به معایب و محاسن اشتغال به این مسئله توجه نمود. پژوهش حاضر درنهایت راهکارهایی را جهت حل تزاحم ارائه می دهد. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی با رویکرد وحیانی و استناد به آیات و روایات و آراء اندیشمندان به تحلیل آراء می‌پردازد.
Women's employment is one of the most important topics in the field of women's studies, which has led to different theories and opinions. The problem we seek to analyze is what is the priority in the religious approach and revelatory teachings in the conflict between the key roles of women such as marriage and childbearing by working outside the home? This study, with an analytical look, while examining the three approaches to women's employment and expressing its disadvantages and advantages, came to the conclusion that from the perspective of verses and hadiths, the role of wife and mother for women is a priority in divine duties and has a value and moral burden. Employment, though, is a women's right; But it is not their job Therefore, in cases of conflict between employment and the main female roles, ie wife and mother, while observing this priority, moral and jurisprudential ideas should be given special attention, and by observing moral health in social relations between men and women, preserving the dignity of women is a priority. Family interests paid attention to this issue in terms of developmental differences between men and women, as well as the disadvantages and advantages of employment. The present study finally offers solutions to resolve the conflict. This article analyzes the opinions in a descriptive and analytical method with a revelatory approach and citing verses, narrations and opinions of thinkers.
قرآن کریم
ابن¬شعبه حراني، حسن بن علي، تحف¬العقول في اخبار آل¬الرسول، قم، جامعه مدرسين، ۱۴۰۴ ق، چ ۲
اصفهاني، سيد ابوالحسن، وسيله النجاه (مع حواشي الامام الخميني)، قم، مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خميني، 1422 ق، چ 1
آيزاك، آسيموف، اسرار مغز آدمي، ترجمه محمود بهزاد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1372.
آنتونی گیدنز، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران، نشر نی، 1378.
باقری، خسرو، مبانی فلسفی فمینیسم، تهران ورزات علوم، تحقیقات و فناوری، 1382.
پناهي، علي احمد، سبک زندگي: همسرداري از منظر دين با رويکرد روان¬شناختي، قم، مؤسسه امام خميني، 1393، چ
پيز، آلن و پيز، باربارا، چرا مردان گوش نمي¬دهند و زنان نمي¬توانند نقشه بخوانند، ترجمه ميترا ميرشکار، تهران، نشر علم، 1387، چ 1
جمعي از نويسندگان، جستاري در هستي¬شناسي زن: زن در فرهنگ و انديشه اسلامي، قم، مؤسسه امام خميني، 1388، چ 3
جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آیینه جلال و جمال، قم، مرکز نشر اسراء، 1377.
چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده در اسلام و فمینیسم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) 1389.
حسینی تهرانی، محمّد حسین، رساله بدیعه، تهران، صدرا، 1372.
حسينی، سيد هادی، تفاوتهاي بيولوژيك زن و مرد «بدن، روان و هوش» مجله¬ی کتاب نقد، زمستان، شماره17، 1379.
___________، كتاب زن، تهران، اميركبير، 1381.
حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، موسسه آل¬البیت علیهم السلام، 1413ق، چ1
خدا رحيمي، سیامک و ديگران، روان شناسي زن، تهران، انتشارات مردمك، 1377.
خسرو، نقدسی نیا، احکام اختصاصی دختران و زنان، موسسه فرهنگي انتشاراتي ائمه، 1386.
دبوار، سيمون، جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوي، تهران، نشر توس، 1380، چ 4
دورانت، ويل، لذات فلسفه، ترجمه عباس زرياب، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1384، چ 17
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، ج ۲، دانشگاه تهران، 1337.
رضايي اصفهاني، محمدعلي، پرسش و پاسخ¬هاي قرآني، قم، پژوهش‌هاي تفسير و علوم قرآني، 1385
زعفرانچی، لیلا سادات، اشتغال زنان، مجموعه مقالات، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، مقاله¬ی اشتغال زنان، عوامل، پیامدها و رویکردها، محمد رضا زیبایی نژاد، 1388.
زيبايي نژاد، محمدرضا، جايگاه خانواده و جنسيت در نظام تربيت رسمي، قم، نشر هاجر، 1391، چ 1
____________، هويت و نقش¬هاي جنسيتي (مجموعه مقالات)، تهران، مرکز امور زنان و خانواده، 1388، چ 1
السباعي، مصطفى بن حسني، المرأة بين الفقه و القانون، بيروت، دار الوراق للنشر والتوزيع،1420.
ساروخانی، باقر، مقدمه¬ای بر جامعه¬شناسی خانواده، تهران،سروش،1370
سازمان امور اداری و استخدامی کشور، شناخت جایگاه زنان و چگونگی کارگزاری آنان در دستگاههای دولتی، تهران، دفتر بررسی ارزشهای حاکم بر نظام اداری، 1369.
سامرويل، جنيفر، فمينيسم و خانواده، ترجمه محمود ارغوان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگي و اجتماعي، 1388، چ 1
شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، 1409 ق.
شیخ صدوق، محمدبن علی، الامالی، تهران، کتابچی، 1376
_______________، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دارالشریف الرضی، 1406ق
_______________، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، 1395ق
طباطبايي، محمدحسين، الميزان، بيروت، مؤسسه الاعلمي،1411 ق
طبرسي، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، قم، الشريف الرضي، 1412 ق، چ 4
طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق،
عاشور، قاسم، 1000 سؤال و جواب في القرآن الکريم، بيروت، دار ابن¬ حزم، 1422 ق، چ 1
عباسی شوازی، محمدجلال، خواجه صالحی، زهره، سنجش استقلال، مشارکت اجتماعی و تحصیلات زنان بر تمایل به فرزندآوری(مطالعه موردی شهر سیرجان).
علاسوند، فريبا، زن در اسلام، قم، نشر هاجر، 1390، چ 1
علی محمدی، کاظم ، آسیب شناسی اشتغال زنان از نگاه اسلام و روان¬شناسی؛ به نقل از کتاب «مجموعه مقالات همایش خانواده و جنسیت»، قم، موسسه امام خمینی،1390.
قائمي، علي، سازندگي و تربيت دختران، تهران، انجمن اولياء و مربيان، 1369، چ 1
قطب، سید محمد ، جامعه شناسی تاریخی زن، ترجمه محمد علی عابدی، تهران، البرز، بی تا.
کارل، الکسيس، انسان موجودي ناشناخته، ترجمه عنايت (عنايت‌الله شکيبا پور)، تهران، امير بهادر، 1378، چ 8
كريستين، جان، استخوان شناسي و مفصل شناسي، ترجمه صوفيا نقدي، انتشارات نخل، 1375.
کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی (ط.اسلامیه)، ، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407
ليثي واحدي، علي ¬بن محمد، عيون¬الحکم و المواعظ، قم، دارالحديث، 1376، چ 1
مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، انتشارات علمي،1403ق
مصباح يزدي، محمدتقي، پرسش¬ها و پاسخ¬ها، قم، مؤسسه امام خميني، 1391، چ 8
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، قم، نشر صدرا، 1387، چ 1
معاونت پژوهش، جنسيت از منظر دين و روان¬شناسي (مجموعه مقالات)، قم، مؤسسه امام خميني، 1390، چ 1
ملک¬زاده، فهيمه، تأثير جنسيت بر اشتغال، تهران، نشر جامعه¬شناسان، 1392، چ 1
موسوی، یعقوب، تعارض اشتغال زنانه در خانه و اجتماع، مرکز امور زن و خانواده، تهران، 1384.
مهدوی، محمد صادق، دولتی، غزاله، نگاهی به اصل برابری فمنیسم و موانع اشتغال زنان، مباحث بانوان شیعه، پاییز 1385، ش9.
مهريزي، مهدي، شخصيت و حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1386، چ2
مهوش کهریزی، علی مرادی، فصل نامه علمی-پژوهشی پژوهش نامه اخلاق، سال هشتم، تابستان 1394، شماره 28، ص 23-40
نوري، حسين ¬بن محمدتقي، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البيت، 1408 ق، چ 1
هاجری، عبدالرسول، فمینیسم جهانی و چالش های پیش رو، قم، بوستان کتاب، 1386.
هورناي، کارن، روان¬شناسي زن، ترجمه محمدحسين سروري، تهران، نشر دانژه، 1382، چ1
یزدی، محمّد کاظم، عروة الوثقی، قم، لطفی، 1366.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، شیری، علی، کتاب الإمامة و السیاسة، دار الأضواء، بیروت، 1410.
كليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط-الاسلاميه)، تهران، دار الكتب الإسلامية، چ 4، 1407 ق.
فنایی اشکوری، محمد، منزلت زن در اندیشه اسلامی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۷.
مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، نشر صدرا، چ 35، 1382.
زيبايي نژاد، محمدرضا، درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام، قم، نشر هاجر، چ 11، 1389.
مصباح، محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین عبدالحکیم سلیمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1388.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 60 ـ 31
نظام اندیشگانی اسلامی و مشارکت اقتصادی و اشتغال زنان
محمدعلی اخویان 1
امير عباس مهدوي فر 2
رحمان زارع 3
چکیده
اشتغال زنان ازجمله مباحث مهم در حوزه مطالعات زنان است که نظریهها و آراء متفاوتی را در پی داشته است. مسئلهای که ما به دنبال تحلیل آن هستیم این است که در رویکرد دینی و آموزههای وحیانی در تزاحم میان نقشهای کلیدی زن همچون همسرداری و فرزندآوری با اشتغال خارج از خانه اولویت با کدام است؟ این پژوهش با نگاهی تحلیلی ضمن بررسی رویکردهای سهگانه در مورد اشتغال زنان و بیان معایب و محاسن آن به این نتیجه دست‌یافت که از منظر آیات و روایات، نقش همسری و مادری برای زنان در اولویت تکالیف الهی و دارای بار ارزشی و اخلاقی است و اشتغال هرچند حق زنان است؛ اما تکلیف ایشان نیست. بنابراین در موارد تزاحم اشتغال با نقشهای اصلی زنانه یعنی همسری و مادری، ضمن رعایت این اولویت باید انگارههای اخلاقی و فقهی موردتوجه خاص قرار گیرد و با رعایت سلامت اخلاقی در روابط اجتماعی زن و مرد، حفظ حرمت و کرامت زن، اولویت مصالح خانواده، لحاظ تفاوتهای تکوینی بین زن و مرد و نیز توجه به معایب و محاسن اشتغال به این مسئله توجه نمود. پژوهش حاضر درنهایت راهکارهایی را جهت حل تزاحم ارائه میدهد. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی با رویکرد وحیانی و استناد به آیات و روایات و آراء اندیشمندان به تحلیل آراء می‌پردازد.
واژگان کلیدی
[1] . عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم. (نویسنده مسئول) Email: ma_akhaviyan@yahoo.com
[2] . عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم. Email: aa.mahdavifard@qom.ac.ir
[3] . دانشجوی دکتری دانشگاه قم. Email: zare1397@gmail.com
تاریخ دریافت: 10/6/1399 پذیرش نهایی: 13/8/1399