رویکرد کلامی علامه حلی(726ق) (پیشینه، نوآوری و تحول آفرینی آن درکلام امامیه)
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد حسن نادم
1
(پژوهشگاه امام صادق)
کلید واژه: مدرسه حله, علامه حلی, رویکردهای کلامی, تحولات کلامی. ,
چکیده مقاله :
تاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکرد کلامی، در مدرسه قم و بغداد ، مدون و انتقال پیدا کرد. با افول قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از جهت جامعیت، تنوع ونو آوری از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود. مدرسه ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم اسلامی، خاستگاه تحولات عدیده با رویکردهای متفاوت دراندیشه کلامی شیعه گردید. در آن میان تنها رویکرد فلسفی کلامی بود که توسط محقق طوسی بیشتر مورد توجه قرار گرفت ، دیگر رویکردها در شعاع رویکرد غالب فلسفی کمتر به چشم آمدند. از این رو این جستار برآن است، با مروری بر تحولات کلامی مدرسه حله از پیشینه، نو آوری و روند شکل گیری یکی از رویکردهای کلامی که توسط علامه حلی بوجود آمد ودر نگاه به حله مورد توجه بایسته قرار نگرفت، سخن گوید و نقش آن در تحول آفرینی کلام امامیه را بیش از پیش بنمایاند.
The history of Imami theology in its path of growth and excellence has so far left behind schools that each have played a transformative role in the growth of Imami theological thought. In the first two schools (Medina and Kufa), all Shiite beliefs and beliefs were developed, explained and established. Then, the previous heritage was codified and transferred in Qom and Baghdad schools with two theological approaches. With the decline of Qom and Baghdad, one of the great Shiite schools that emerged from the Imamiyya schools in terms of comprehensiveness, diversity and innovation was the Hillah School. A school that, in addition to creating changes in other Islamic sciences, also became the origin of many changes in Shiite theological thought with different approaches. Among them it was the only philosophical-theological approach that was given more attention by the scholar Tusi. Other approaches were less visible in the radius of the dominant philosophical approach, or some were ignored. Therefore, this article intends to review the theological developments of Hillah school from the background, innovation and the process of formation of one of the theological approaches created by Allameh Helli and to look at Hillah as it should not be considered, and its role in Show the evolution of Imami theology more than before.
ابن ادریس حلی، 1414: السرائر، قم، موسسه نشر اسلامی.
ابن طاووس، سید رضی الدین،1383: کشف المحجه لثمره المهجه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
اشمیتکه، زابینه، 1378: اندیشه های کلامی علامه حلی، ترجمه: احمد نمایی، آستان قدس رضوی.
احمدی، مصطفی، 1396:تحصیل النجاه فی اصول الدین، آیین پژوهخش،ش167و168.
افضلی، سید محمد مهدی،1389:طبقه بندی آموزه های اعتقادی در دوره های مختلف کلام اسلامی، دو فصلنامه پژوهش، شماره اول، تابستان، ص5-26.
امین عاملی، سید محسن، 1403ق: اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف.
پویان، مرتضی،1387: خواجه نصیر الدین طوسی متکلم یا فیلسوف یا هر دو، آفتاب شرق، مجموعه مقالات علمی اولین کنگره بین المللی خواجه نصیر الدین طوسی، تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی.
تستری، محمد تقی،1422: قاموس الرجال، قم، موسسه النشر الاسلامی.
تهرانی، آقا بزرگ،1972-1392: طبقات اعلام الشیعه، بیروت، علی نقی منزوی.
جبرئیلی،محمد صفر،1389: سیر تطور کلام شیعه، قم، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
حسین پوری، امین،1390: اندیشه شناسی محدثان حله، قم، دار الحدیث.
حمصی رازی، سدیدالدین،1412: المنقذ من التقلید، قم، موسسه النشر الاسلامی.
خفاجی، ثامر کاظم،1386: من مشاهیر اعلام الحله الفیحاء الی القرن العاشر الهجری، قم، کتابخانه آیه الله نجفی مرعشی.
خوانساری، محمد باقر،1390: روضات الجنات، قم، اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم،1403: معجم رجال الحدیث، بیروت، بی جا.
خیاط معتزلی، ابوالحسن، 1925و-1367ق: الانتصار، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
ذهبی، محمد بن احمد،1417: تاریخ الاسلام و وفیات الاعلام والمشاهیر، بیروت.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، 1408: التدوین فی اخبار القزوین، تحقیق عزیز الله عطاردی، بیروت، مکتبه العلمیه.
رحمتی، محمد کاظم، 1387: فرقه های اسلامی در ایران، تهران، بصیرت.
رضایی، محمد جعفر، جایگاه عقل در کلام امامیه در مدرسه بغداد، شماره 4، 1393، ص7-22.
سبحانی --------------، 1388: شهیدین در کشاکش دو جریان کلامی مدرسه حله، قم، نقد ونظر، شماره56، ص183-213.
سبحانی -------------، 1394: سلسله نشستهای تاریخ کلام امامیه، سایت سخن تاریخ.
سبحانی ------------، 1395: سلسله نشستهای تاریخ کلام امامیه، سایت سخن تاریخ.
سبحانی -------------، رضایی، محمد جعفر،1391: مدرسه کلامی اصفهان، مجله تاریخ فلسفه، شماره 11، ص111-138.
سبحانی، جعفر، 1418: موسوعه طبقات المتکلمین، قم، موسسه امام صادق(ع).
سبحانی، محمد تقی،1395: پنجمین جلسه بررسی تاریخ کلام امامیه در عصر حضور، سایت سخن تاریخ.
سلیمانی، زارعی، سبزی، عبدالرحیم، هادی، حیدر،1395: روش شناسی کلامی علامه حلی، فصلنامه کلام اسلامی، شماره 97، ص147-165.
صدوق، محمد بن علی، 1395ق: کمال الدین وتمام النعمه، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طباطبایی، سید عبدالعزیز،1417: معجم اعلام الشیعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
عباسی حسین آبادی،حسن،1395: روی آورد وجود شناسانه اوصاف الهی در اندیشه علامه حلی، پزوهشنامه کلام،سال سوم.
عسقلانی، احمد بن علی بن حجر،1971م: لسان المیزان، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
قزوینی رازی، عبدالجلیل،1358: بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض، تهران، انجمن آثار ملی.
کاشفی، محمد رضا،1387: کلام شیعه، ماهیت، مختصات ومنابع، قم، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
مادلونگ ، ویلفرد ، 1387: مکتب ها وفرقه های اسلامی در سده های میانه، ترجمه جواد قاسمی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
-------------------،1377: فرقه های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، اساطیر.محقق حلی، نجم الدین ابوالقاسم جعفر بن الحسن بن سعید،1373:
-------------------، تشیّع امامیّه و علم کلام معتزلی1362: ترجمۀ احمد آرام، چاپ شده در: شیعه در حدیث دیگران، زیر نظر دکتر مَهدی محقّق، دفتر دائرةالمعارف تشیّع، تهران.
مجلسی، محمد باقر،1403: بحار الانوار، بیروت، دارالوفاء.
مدرسی، محمد علی،1369: ریحانه الادب، تهران، خیام.
المسلک فی اصول الدین، تحقیق رضا استادی، مشهد، مجمع بحوث الاسلامیه.
مطهری، مرتضی، 1377: آشنایی با علوم اسلامی، تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی1374: مجموعه آثار، تهران ،صدرا.
مفید، شیخ، 1414: اوائل المقالات، سلسله مولفات مفیدج7، بیروت، دارالمفید.
موسوی، سید جلال الدین،مدرسه کلامی ری، نقد ونظر، سال بیست،شماره، 77، 1394، ص39-53.