تعارض عقل و نقل و روش حل آن در کلام تفکیکی و فلسفی شیعه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
کلید واژه: روش علم کلام, کلام فلسفی, کلام تفکیکی, تعارض عقل و نقل. ,
چکیده مقاله :
از جمله مسائل روش شناختی، بویژه در صورت تعدد منابع معرفت، مساله همسازی در نسبت بین داده ها، همچنین دادوستدها و روش حل تعارضات احتمالی است. فرض تعارض در یک نگاه کلان در دو سطح درون منبعی و بینامنبعی قابل طرح است. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی تعارض دلیل عقلی و نقلی و راه برون رفت از آن را از منظر دو روی آورد کلامی، یعنی کلام عقلی- فلسفی رایج و غالب در تاریخ تفکر کلامی شیعه و دیگری از نگاه کلام تفکیکی بررسی، مقایسه و ارزیابی کند. مقاله به لحاظ مقام گردآوری از روش کتابخانه ای و در مقام داوری از روش عقلی- تحلیلی بهره می گیرد. ماحصل تحقیق این است که کلام فلسفی و به تعبیری کلام عقلی اصطلاحی رایج هم در تعیین حوزه تعارض و هم در راه حل آن بنیاد قویم تری دارد و کلام تفکیکی حتی با تقریب به کلام عقلی اصطلاحی در برخی مواضع، از سختگی کافی برخوردار نبوده و نسبت به حل پاره ای فروض ناگویا است.
A methodological problem, wich becomes more important in case of multiplicity of resources of knowledge, is the relation between the datas of those resources, their cooperations and solving the conflictions wich may occur between them. The probable confliction can be considered within the datas of a single resource, as it can be considered within the datas of several resources. The present issue is aimed to study and evaluate the resolution to problem of conflict, between narrative and rational reasons, from the view point of Shia rational-philosophical and Tafkik theology. The method of discovery in the issue is biblical and the method of evaluation is rational analythics. The resuls is, however, preference of the solution suggested by the rational theology and critising and Tafkiki one.
اصفهانی، میرزامهدی، ابواب الهدي، تحقیق: حسن جمشیدی، مقدمه، قم: موسسه بوستان کتاب، چاپ اول، 1385.
____________، اساس معارف قرآن، مشهد، مرکزاسناد آستان قدس رضوی، شماره .1094.
____________، انوار الهدایه، القضاء، القدر و البداء، تحقیق و نشر موسسه معارف اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1395.
انصاری، مرتضی، فرائدالأصول، ج 1، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.
البحرانى، ابن ميثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1406.
برنجکار، رضا، «ماهیت عقل و تعارض عقل و وحی»، جستارهای اعتقادی (عقل)، قم، موسسه معارف اهلبیت(ع)، 1396.
بنی هاشمی، سید محمد، «عقل از دیدگاه میرزای اصفهانی»، «جستارهای اعتقادی (عقل)»؛ قم، موسسه معارف اهلبیت(ع)، 1396.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ج1، قم: نشر اسراء، چاپ چهارم، 1383.
____________، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، اسراء، چاپ اول، 1386.
____________، تبیین براهین اثبات وجود خدا، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، بی¬تا.
الحسينى الشيرازى، سيدمحمد، القول السديد في شرح التجريد، قم، دار الإيمان، چاپ اول، 1410 ق.
خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید با رویکرد اسلامی، قم، نشر معارف، چاپ اول، 1389.
السبحانى، جعفر، العقيدة الاسلامية، قم: موسسه الامام الصادق علیه السلام، 1383 = 1425ق.
سلطانی، ابراهیم و نراقی، احمد، کلام فلسفی (مجموعه مقالات)، تهران، موسسه فرهنگی صراط، چاپ اول، اسفند 1374.
شاكرين، حمیدرضا، روش شناسی عقاید دینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1395.
____________، هستی-شناسی و معرفت¬شناسی عقل در نگره تفکیکی، بررسی و نقد؛ ذهن، ش 82، تابستان 1399.
شعرانى، ابوالحسن، شرح فارسى تجريد الاعتقاد، تهران، انتشارات اسلاميه، بی¬تا.
الشيرازي، صدرالدين محمدبن ابراهيم (صدرالمتألهين)، تفسیرالقرآن الکریم، ج 1، قم، انتشارات بیدار، 1361ش.
____________، رساله سريان الوجود، تهران، ناشر: کارخانه اقا میرزا عباس، 1302ق.
____________، المظاهر الإلهية في أسرار العلوم الكمالية، مقدمه و تصحيح و تعليق: سيد محمد خامنهای، تهران، بيناد حكمت صدرا، چاپ اول، 1387 ش.
الصدر، السید محمّد باقر، فلسفتنا (موسوعة الشهيد الصدر ج 1)، قم: مركز الأبحاث والدراسات التخصّصيّة للشهيد الصدر، الطبعة الأولى، 1424 ه
الطباطبايى، سیدمحمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم، 1417ق.
____________، شیعه، (مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کوربن)، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، 1387.
الطوسى، خواجه نصير الدين، تجريد الاعتقاد، تحقيق حسينى جلالى، قم، دفتر تبليغات اسلامى، چاپ اول، 1407 ق.
____________، تلخيص المحصل المعروف بنقد المحصل، بيروت، دارالأضواء، چاپ دوم، 1405 ق.
قدردان قراملکی، محمدحسن، کلام فلسفی، قم، انتشارات وثوق، چاپ اول، 1383.
الكلينى، محمدبن يعقوب¬بن اسحاق، الکافی، ج1 (8جلدی)، تصحیح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407 ق.
اللاهيجى، عبدالرّزاق، شوارق الإلهام في شرح تجريد الكلام، ج1، قم، مؤسسه امام صادق. 1433ق.
لاهيجى، فياض، گوهر مراد، مقدمه زين العابدين قربانى، تهران، نشر سايه، چاپ اول، 1383ش.
الملکی المیانجی، محمدباقر، توحید الامامیه، تحقیق موسسه معارف اهل البیت (ع)، قم، نشر معارف اهل البیت (ع)، چاپ اول، 1395.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 170 ـ 149
تعارض عقل و نقل و روش حل آن در کلام تفکیکی و فلسفی شیعه
حمیدرضا شاکرین 1
چکيده
از جمله مسائل روششناختی، بویژه در صورت تعدد منابع معرفت، مساله همسازی در نسبت بین دادهها، همچنین دادوستدها و روش حل تعارضات احتمالی است. فرض تعارض در یک نگاه کلان در دو سطح درون منبعی و بینامنبعی قابل طرح است. مقاله پیش رو بر آن است تا چگونگی تعارض دلیل عقلی و نقلی و راه برون رفت از آن را از منظر دو روی آورد کلامی، یعنی کلام عقلی- فلسفی رایج و غالب در تاریخ تفکر کلامی شیعه و دیگری از نگاه کلام تفکیکی بررسی، مقایسه و ارزیابی کند. مقاله به لحاظ مقام گردآوری از روش کتابخانهای و در مقام داوری از روش عقلی- تحلیلی بهره میگیرد. ماحصل تحقیق این است که کلام فلسفی و به تعبیری کلام عقلی اصطلاحی رایج هم در تعیین حوزه تعارض و هم در راه حل آن بنیاد قویمتری دارد و کلام تفکیکی حتی با تقریب به کلام عقلی اصطلاحی در برخی مواضع، از سختگی کافی برخوردار نبوده و نسبت به حل پارهای فروض ناگویا است.
واژگان کلیدی
روش علم کلام، کلام فلسفی، کلام تفکیکی، تعارض عقل و نقل.
[1] . دانشیار گروه علمی منطق فهم دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.
Email: shakerinh@gmail.com
تاریخ دریافت: 29/9/1400 پذیرش نهایی: 19/12/1400