بررسی تطبیقی سعادت در نظرگاه قرآن و فلسفه: مطالعه‌ای بر مفاهیم و رویکردها
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
احمدرضا شاه سنایی
1
,
مجتبی جعفری
2
*
,
محسن فهیم
3
1 - عضو هیات علمی
2 - استاد یار،گروه الهیات،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد ،ایران
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
کلید واژه: سعادت, قرآن کریم, ملاصدرا, معناشناسی, رویکرد عملی. ,
چکیده مقاله :
در فرآیند درگیری میان نیروهای خیر و شر در وجود انسان، گاه تمایلات پست بر گرایش‌های عالی و عقل و فطرت آدمی چیره می شود و انسان با گناه، تن به اسارت قوای نازله نفس می دهد. بر این اساس مسئله اساسی پژوهش حاضر پرسمان سعادت است. و در پی پاسخ این سوال هستیم که راه حل قرآن کریم جهت رهایی از این ذلت و چگونگی دستیابی به سعادت چیست؟ لذا هدف این نوشتار معناشناسی سعادت در قرآن کریم است؛ اما از آنجا که رویکرد فلسفه نسبت به پرسمان سعادت نیز مورد توجه پژوهش پیش رو است؛ لذا هدف بعدی، معناشناسی و روش دستیابی به سعادت در دستگاه فلسفی با تمرکز بر آرای ملاصدرا است. یافته های پژوهش حاضر که براساس روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است، نشان می دهد که دو واژه «فوز» و «فلاح» معادل های معنایی واژه سعادت در قرآن کریم است. سعادت از دیدگاه قرآن و فلسفه، در نوع خود حائز ارزش است، این پژوهش بر آن است که مفهوم و اصول دستیابی به سعادت از دیدگاه فلسفه را با سویه‌ای تطبیقی موردبررسی قرار دهد و درواقع نسبت به نظرگاه فلسفی ارزش‌گذاری کند. در عرصه روش های نیل به سعادت، قرآن کریم دو دسته عوامل اعتقادی و عملی را مطرح نموده، این در حالی است که در دستگاه فلسفی عمدتاً به روش تزکیه نفس تأکید شده است این مقاله اهتمامی نوین در موضوع حاضر است چراکه پژوهش های سابق به جامعیت این نوشتار نمی باشند وهرکدام یکی از شاخصه ها را بررسی کرده اند.لازم به ذکر است این مقاله برگفته از رساله دکتری نگارنده می باشد.
In the process of conflict between the forces of good and evil in human beings, sometimes the low inclinations prevail over the higher tendencies and the intellect and nature of man, and man, with sin, submits to the bondage of the descending powers of the soul. Accordingly, the main issue of the present study is the question of happiness. And we are looking for the answer to this question, what is the solution of the Holy Quran to get rid of this humiliation and how to achieve happiness? Therefore, the purpose of this article is the semantics of happiness in the Holy Quran; But since the approach of philosophy to the question of happiness is also considered in the present research; Therefore, the next goal is the semantics and method of achieving happiness in the philosophical system by focusing on Mulla Sadra's views. The findings of the present study, which is based on descriptive and analytical methods, show that the two words "Fawz" and "Fallah" are semantic equivalents of the word happiness in the Holy Quran. Happiness is valuable in its own way from the perspective of the Qur'an and philosophy. In the field of methods of achieving happiness, the Holy Qur'an has introduced two categories of doctrinal and practical factors, while in the philosophical system, mainly the method of self-cultivation has been emphasized. This article is not comprehensive and each of them has examined one of the characteristics. It should be noted that this article is taken from the author's doctoral dissertation.
ابن درید، محمد بن حسن (بی¬تا). جمهره اللغه، بیروت: دارالعلم الملایین، ج 3.
ابن فارس، احمد بن فارس (1422). معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلامیه الاسلامی، ج6.
ابن عربی، محی الدین (1405). الفتوحات المکیۀ، قاهره: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب، ج 1.
ابن منظور، محمد ابن مکرم (بی¬تا). لسان العرب، بیروت، دار بیروت، کتابخانه دیجیتالی، شماره 7322.
امامی، محمدجعفر (1387). نهج‌البلاغه، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب.
امین اصفهانی، نصرت (1353). مخزن العرفان در تفسیر قرآن، بی¬جا: نشر ثقفی، ج 5.
ایزدی، محسن (1396). «تأملاتی در آثار ملاصدرا درباره سعادت قصوی (با رویکرد قرآنی)»، مجله انسان¬پژوهی دینی، سال 14، شماره 38، 104-85.
چوبینه، سجاد (1377). حکمت نظری و عملی در شاهنامه فردوسی، شیراز: نشر نوید.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی¬تا). مفردات، بیروت: دارالقلم.
شیرازی، محمدابراهیم (1380). مبدأ و معاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ج 1، 7، 9.
شیرازی، محمدابراهیم (1419). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیا التراث العربی، ج 1، 2، 3، 6، 8، 9.
شیرازی، محمدابراهیم (1981). المظاهر الالهیه في اسرار العلـوم الکمالیـه، تهران: بنياد حكمت صدرا، ج 1.
طباطبایی، محمد حسین (1374). تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین ، ج 6.
طباطبایی، محمدحسین (1430). تفسیر المیزان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). ، مجمع¬البیان، تهران: نشر ناصر خسرو، ج 7، 10.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین، تهران: نشر مرتضوی.
طیب، سید عبدلحسین (1378). أطیب البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: نشر اسلام، ج 13.
عسگری، حسن بن عبدالله (بی¬تا). الفروق فی اللغه، بیروت: دارالافاق الحدیده.
غزالی، ابوحامد (1389). کیمیای سعادت، نسخه الکترونیکی.
فارابی، ابونصر (1421). جمع بین رایی الحکیمین، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر، بیروت: دارإحياءالتراث العربي، ج 14.
فراهیدی، خلیل ابن احمد (1383). کتاب العین، قم: نشر اسوه، ج 5.
قطب، سید ابراهیم (1425). فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، ج 3.
محامد، علی (1380). «سعادت و شقاوت از دیدگاه فلسفه و دین»، مجله پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره 7 و 8، 140-121.
مدرسی، محمد تقی (1419). من هدی القرآن، تهران: نشر دار محبی الحسین، ج 18.
مـصطفوی، حـسن (1430). التـحقیق فی کلمات القـرآن الکـریم، ییروت: دارالکتب العلمیه، ج 9.
ملکوتی نیا، علی و پسندیده، عباس (1392). «بازشناسی مفهوم فلاح در قرآن و حدیث»، فصلنامه علوم و قرآن و حدیث، شماره 1.
نجار، محمدعلی؛ محمدهارون، عبدالسلام و ازهری، محمد ابن احمد (1382). تهذیب اللغه، تهران: نشر صادق.