کنکاشی زیباشناسانه بر خطابات قرآن کریم
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد طاهری گندمانی
1
,
محمدرضا حاجی اسماعیلی
2
*
,
مهدی مطیع
3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان
2 - استاد گروه علوم قرآن و حدیث (روایات)، دانشکده الهیات و دروس اهل بیت (ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان. ایران.
3 - دانشکده‌الهیات و معارف اهلبیت(ع)، دانشگاه اصفهان
کلید واژه: خطاب, خطابات قرآنی, زیباشناختی, بلاغت. ,
چکیده مقاله :
قرآن کریم با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت ها و لطایف سخن از جانب خداوند تعالی به منظور هدایت بشر بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. این کتاب شریف بعنوان معجزه بیانی خداوند دارای مولفه های زیبایی شناختی فراوانی می باشد. خطاب و خطابات الهی بکار گرفته شده در قرآن کریم از نظر ساختار، معانی و اهداف آنها و همچنین صنایع زیبای ادبی بکار گرفته شده در این زمینه از جمله این موارد می باشند. نوشته حاضر سعی دارد با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از آیات الهی و مطالب و نظرات اندیشمندان میان رشته ای به این سوال پاسخ دهد که نقش زیباشناختی خطاب و خطابه در قرآن چیست، چه ویژگیها و چه نتایج و تاثیراتی بر مخاطبین دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش حاکی از این است که قرآن کریم از خطابه و عناصر و ظرفیت های زیبایی شناختی آن در کنار بسیاری مولفه های زیباشناختی بیانی قرآن جهت ایجاد حداکثر احساس و اداراک در مخاطبین و نهایتاً شکل گیری تاثیرات مورد نظرش بهره برداری نموده است.
The Holy Qur'an was revealed to the Holy Prophet (PBUH) by using all the capacities and subtleties of speech from God Almighty in order to guide mankind. This noble book, as a miracle of God's expression, has many aesthetic components. Divine addresses and addresses used in the Holy Quran in terms of their structure, meanings and goals as well as the beautiful literary arts used in this field are among these cases. The present article tries to answer the question of what is the aesthetic role of speech in the Qur'an, what are its characteristics, and what results and effects does it have on the audience, by using the descriptive-analytical method, by using the divine verses and the contents and opinions of interdisciplinary thinkers. ? The results of the research indicate that the Holy Qur'an has used rhetoric and its aesthetic elements and capacities along with many aesthetic components of the Qur'an in order to create maximum feelings and perceptions in the audience and finally to form the intended effects..
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، (1373) دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران.
آمدی،عبدالواهدبن محمد، (1410ق) غررالحکم و در الکلم، دار الکتاب الإسلامي، قم.
ابن فارس، احمد، (1404ق) مقایيس اللغه، تحقيق عبدالسلام هارون، دفتر تبليغات اسلامی، تهران.
ابن قتیبه،ابومحمد عبدالله بن مسلم،(1393) تأویل مشکل القرآن، شرح و تحقیق ازالسید احمد،دارالتراث، قاهره.
ابن منطور مصری، محمد بن مکرم، (1426ق) لسان العرب، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
احمدی،حبیب الله، (1376) پژوهشی در علوم قرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
بیضاوی،عبدالله بن عمر، (1418ق) انوار التنزيل و اسرار التأويل،دار احیاء التراث العربی، بیروت.
جرجانی،عبدالقاهر، (1471ق) دلائل الإعجاز في علم المعاني، دار الكتب العلمية، بیروت.
خرقانی، حسن، (1391) قرآن و زیبایی شناسی، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد.
خطابی، ابوسلیمان حمدبن ابراهیم، (1968ق.) بیان اعجاز القرآن از مجموعه ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، دارالمعارف،مصر.
زرکشی، بدرالدین، (1410ق) البرهان فی علوم القرآن، المکتبه العصریه، بیروت.
زمخشری، محمود، (1407ق) تفسیر کشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب عرب، بیروت.
سیوطی،جلال الدین عبدالرحمن، (1376) الاتقان فی علوم القرآن، مترجم سیدمهدی حائری، انتشارات امیرکبیر، تهران.
شاهسوندی، شهره،خانه زاد، امید، (تابستان 1391) زبان شناسی خطاب در قرآن ، نشریه پژوهشهای قرآنی،شماره70.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1374) تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه، قم.
طبرسی، فضل بن حسن، (1377) تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
طبرسی،فضل بن حسن، (1360) مجمع البیان فی تفسیر قرآن، انتشارات فراهانی، قم.
طیب،سید عبدالحسین، (1378) اطيب البيان في تفسير القرآن، انتشارات اسلام، تهران.
عرفان، حسن، (1379) اعجاز در قرآن کریم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، تهران.
علوی مقدم، سید محمد، (فروردین و اردیبهشت 1372) چند نکته بلاغی از قرآن کریم ، نشریه کیهان اندیشه،شماره 47.
عمید،حسن، (1375) فرهنگ فارسی عمید،تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر.
فراء، ابوزکریاء یحیی بنزیاد، (1972م) معانی القرآن، تحقیق دکتر عبدالفتاح اسماعیل شلبی، الهیئةالمصریة العامیة لکتاب، مصر.
فضیلت، محمد، (1386) زیبایی شناسی قرآن،انتشارات سمت،تهران.
فیض کاشانی، ملامحسن، (1415ق) تفسیر الصافی، چاپ دوم ،انتشارات الصدر، تهران.
فيومی، احمد بن محمد، (1414ق) المصباح المنير، چاپ دوم، دارالهجره،تهران.
قاضی عسگر، صدیقه، (1396) تحلیل خطاب‌هاي يا ايها الذين امنوا با تأکيد بر آموزه هاي اجتماعي ، پایان نامه کارشناسی ارشد.
محسنیان راد، مهدی، آشنا، حسام الدین،( تابستان 1390) مخاطبان در متن در سه کتاب مقدس، مجله علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، شماره 53.
محمدی ری شهری، محمد، (1367) میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
معماری،داود، غلام زاده، زهرا، (زمستان1392) اسلوب خطاب و نقش آن در تبیان معارف قرآنی ، پژوهشهای ادبی – قرآنی، شماره 4.
معمربن مثنی ، ابوعبیده، (1381) مجاز القرآن، تحقیق دکتر محمد فواد سزگین، ،مکتبه الخانجی، قاهره.
نجفی، محمد جواد، (1398) تفسیر آسان، انتشارات اسلامیه، تهران.
نساجی زواره، اسماعیل، (مرداد 1381) نداها و خطاب های الهی در قرآن ، مجله درسهایی از مکتب اسلام،شماره 5.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 72 ـ 51
کنکاشی زیباشناسانه بر خطابات قرآن کریم
محمد طاهری گندمانی 1
محمدرضا حاجی اسماعیلی 2
مهدی مطیع 3
چکیده
قرآن کریم با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت ها و لطایف سخن از جانب خداوند تعالی به منظور هدایت بشر بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. این کتاب شریف بعنوان معجزه بیانی خداوند دارای مولفه های زیبایی شناختی فراوانی می باشد. خطاب و خطابات الهی بکار گرفته شده در قرآن کریم از نظر ساختار، معانی و اهداف آنها و همچنین صنایع زیبای ادبی بکار گرفته شده در این زمینه از جمله این موارد می باشند. نوشته حاضر سعی دارد با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از آیات الهی و مطالب و نظرات اندیشمندان میان رشته ای به این سوال پاسخ دهد که نقش زیباشناختی خطاب و خطابه در قرآن چیست، چه ویژگیها و چه نتایج و تاثیراتی بر مخاطبین دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش حاکی از این است که قرآن کریم از خطابه و عناصر و ظرفیت های زیبایی شناختی آن در کنار بسیاری مولفه های زیباشناختی بیانی قرآن جهت ایجاد حداکثر احساس و اداراک در مخاطبین و نهایتاً شکل گیری تاثیرات مورد نظرش بهره برداری نموده است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی‌دکتری‌علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
Email: m.taherigandomani@gmail.com
[2] . استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اهلبیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.(نویسنده مسئول) Email: m.hajiesmaeili@ltr.ui.ac.ir
[3] . دانشیار گروه‌علوم قرآن و حدیث دانشکده‌الهیات و معارف اهلبیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
Email: m.mota@ltr.ui.ac
تاریخ دریافت: 21/9/1401 پذیرش نهایی: 23/12/1401