تبیین شأن صدوری نفس در اثبات تجرد قوۀ خیال در حکمت متعالیه
محورهای موضوعی : کلام اسلامیرضا جمالی نژاد 1 , سید صدرالدین طاهری 2 * , ابوالفضل محمودی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی-واحد علوم و تحقیقات
2 - گروه فلسفه،دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی،دانشگاه علامه طباطبائی،تهران،ایران
3 - دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
کلید واژه: قوّة خیال, تجرّد, قیام صدوری, نفس, حس مشترک, قوای باطنی, حرکت جوهری,
چکیده مقاله :
در حکمت متعالیه، خیال یکی از مراتب ادراک،و قوه ی خیال نیز یکی از اقسام حواس باطنی به شمار می رود.ملاصدرا براهین متعددی بر تجرّد این قوه اقامه نموده است.در مقاله ی حاضر ابتدا یکی از مهم ترین براهین تجرّد قوه ی خیال بررسی می شود و پس از آن سعی شده است که با توجّه به شأن صدوری نفس نسبت به صورت های ادراکی، جوانب آن در مساله ی تجرّد قوّه ی خیال تبیین شود . در حکمت متعالیه، با نظر به شأن صدوری نفس نسبت قوّه ی خیال به صورتهای خیالی، نسبت قابلی و انفعالی نیست؛ بلکه نسبت فاعلی و صدوری می باشد، یعنی نفس، صورتهای خیالی را ابداع و انشاء می نماید. ادّعای مذکور مبتنی بر آن است که نفس در مسیر حرکت جوهری، فرآیند ادراک را اعم از ادراک حسّی، خیالی و عقلی طی نموده و در هر مرحله ای از ادراک، فاعل صورتهای حسّی، خیالی و عقلی باشد. نفس در آغاز پیدایش، فاقد تمام مراتب ادراک است؛ امّا در طی مسیر حرکت جوهری تدریجاً به مرحله ی ایجاد و انشاء صور می‌رسد. نظریه فوق دارای ابهاماتی می باشد، ابهاماتی که بر روی تجرد قوه ی خیال نیز تاثیر گذار می باشد و بدون رفع این ابهامات اثبات براهین تجرد قوه ی خیال خالی از ایراد و اشکال نیست. بیان این ابهامات زمانی می تواند مشخص و دقیق باشد که در راستای برهان تجرد قوه خیال ارائه گردد.تحقیق حاضر می تواند در راستای تبیین،ارزیابی و بررسی این ابهامات باشد.
In transcendental wisdom, imagination is one of the levels of perception, and the power of imagination is considered one of the types of inner senses. Malasdra has established several proofs for the isolation of this power. In the present article, first, one of the most important proofs of the power of imagination It is investigated and after that, it has been tried to explain its aspects in the issue of abstraction of the imagination, considering the importance of self-importance in relation to perceptual forms. In the transcendental wisdom, considering the dignity of the soul, the ratio of the power of imagination to imaginary forms is not the ratio of ability and passivity; Rather, it is an active and emitting relationship, that is, the soul invents and composes imaginary forms. The mentioned claim is based on the fact that the soul goes through the process of perception, including sensory, imaginary and intellectual perception, and is the subject of sensory, imaginary and intellectual forms in each stage of perception. At the beginning of creation, the soul lacks all levels of perception; But during the path of physical movement, it gradually reaches the stage of creating and composing images. The above theory has some ambiguities, ambiguities that also affect the celibacy of the imagination, and without solving these ambiguities, the proof of the celibacy of the imagination is not free from problems and problems. The expression of these ambiguities can be clear and precise when in The present research can be aimed at explaining, evaluating and investigating these uncertainties.
قرآن کریم
ابن سینا، (1399) الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: موسسات بوستان کتاب.
ابن سینا، (1395) النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: موسسات بوستان کتاب.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1393) قواعد کلّی در فلسفه ی اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جوادی آملی، (1396) رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اِسراء.
حسن زاده آملی، (1391) دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا نمط سوم، تصحیح جواد فاضل، قم: آیت اشراق.
راغب اصفهانی، (1333) المفردات فی غریب القرآن، تحقیق و ضبط محمد سید گیلانی، تهران : المکتبة المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه.
ملاصدرا، (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا، (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه علی اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملکشاهی، حسن، (1387) ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما).
مصباح یزدی، محمدتقی، (1394) شرح جلد هشتم اسفار، قم: آموزشی پژوهشی امام خمینی.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 66 ـ 49
تبیین شأن صدوری نفس در اثبات تجرد قوۀ خیال در حکمت متعالیه
رضا جمالی نژاد 1
سید صدرالدین طاهری 2
ابوالفضل محمودی 3
چکیده
در حکمت متعالیه، خیال یکی از مراتب ادراک،و قوه ی خیال نیز یکی از اقسام حواس باطنی به شمار می رود.ملاصدرا براهین متعددی بر تجرّد این قوه اقامه نموده است.در مقاله ی حاضر ابتدا یکی از مهم ترین براهین تجرّد قوه ی خیال بررسی می شود و پس از آن سعی شده است که با توجّه به شأن صدوری نفس نسبت به صورت های ادراکی، جوانب آن در مساله ی تجرّد قوّه ی خیال تبیین شود . در حکمت متعالیه، با نظر به شأن صدوری نفس نسبت قوّه ی خیال به صورتهای خیالی، نسبت قابلی و انفعالی نیست؛ بلکه نسبت فاعلی و صدوری می باشد، یعنی نفس، صورتهای خیالی را ابداع و انشاء می نماید. ادّعای مذکور مبتنی بر آن است که نفس در مسیر حرکت جوهری، فرآیند ادراک را اعم از ادراک حسّی، خیالی و عقلی طی نموده و در هر مرحله ای از ادراک، فاعل صورتهای حسّی، خیالی و عقلی باشد. نفس در آغاز پیدایش، فاقد تمام مراتب ادراک است؛ امّا در طی مسیر حرکت جوهری تدریجاً به مرحله ی ایجاد و انشاء صور می‌رسد. نظریه فوق دارای ابهاماتی می باشد، ابهاماتی که بر روی تجرد قوه ی خیال نیز تاثیر گذار می باشد و بدون رفع این ابهامات اثبات براهین تجرد قوه ی خیال خالی از ایراد و اشکال نیست. بیان این ابهامات زمانی می تواند مشخص و دقیق باشد که در راستای برهان تجرد قوه خیال ارائه گردد.تحقیق حاضر می تواند در راستای تبیین،ارزیابی و بررسی این ابهامات باشد.
واژگان کلیدی
قوّة خیال، تجرّد، قیام صدوری، نفس،حس مشترک، قوای باطنی، حرکت جوهری.
[1] . دانشجوی دکتری، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: rezaaa.jamali@gmail.com
[2] . عضو هیئت علمی گروه فلسفه، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Email: seyedsadrodintaheri@gmail.com
[3] . استاد گروه عرفان، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
Email: amahmoodi5364@gmail.com
تاریخ دریافت: 19/2/1402 پذیرش نهایی: 25/5/1402