بررسی تطبیقی دیدگاه استاد مطهری و دیدگاه علامه طباطبایی در قضا و قدر الاهی
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
حمید امامیفر
1
,
محمد ابراهیمی راد
2
*
1 - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اراک، اراک، ایران
2 - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اراک، اراک، ایران
کلید واژه: قضا, قدر, علت تامه, علت ناقصه, عالم مجردات, عالم مادّه.,
چکیده مقاله :
«قضا» و «قدر» الاهی یکی از مباحث مهم و مطرح در فلسفه و کلام اسلامی است. دیدگاه استاد مطهری با دیدگاه علامه طباطبایی در تبیین قضا و قدر الاهی متفاوت است. استاد مطهری قضا و قدر را در عالم مجردات و در عالم مادّه، جاری میداند و معتقد است در مجردات، قضا و قدر حتمی و غیر قابل تغییر است؛ ولی در موجودات مادی قضا و قدر غیر حتمی و قابل تغییر است. علامه طباطبایی قضا را در عالم مجردات و در عالم مادّه میپذیرد؛ ولی با توجه به ظاهر آیات و روایات وارد شده در باره قدر، قدر را مخصوص عالم ماده میداند. همچنین قضا را چه در مجردات و چه در مادیات، حتمی؛ ولی قدر را در عالم مادّه غیر حتمی میداند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، این دو دیدگاه، بهصورت تطبیقی، تبیین و مورد بررسی قرار گرفته و دیدگاه علامه طباطبایی به دلیل مطابقت با ظاهر آیات و روایات پذیرفته شده و به اشکالات وارد شده بر دیدگاه ایشان، پاسخ داده شده است.
Divine "judgment" and "destiny" (Qadha and Qadar) is one of the most important topics in Islamic philosophy and theology. Ayatollah Motahari's point of view is different from Allamah Tabatabaei's point of view in the explanation of Qadha and Qadar. Ayatollah Motahari believes that Qadha and Qadar exists both in the material and non-material world. He also divides Qadha and Qadar into certain and non-certain and believes that definite Qadha and Qadar are assigned to the immaterial world and in the material world, Qadha and Qadar are non-definite. He believes that since immaterial beings are not affected by various causes and factors and more than one path is not possible for them, their Qadha is certain and unchangeable, but since material beings are affected by various material causes and factors, their Qadha is uncertain and changeable. Although Allamah Tabatabaei accepts Qadha in both immaterial and material worlds, he considers Qadar to be specific according to the appearance of the verses and narrations about Qadar, to the material world. Also, he considers Qadha to be certain both in the immaterial and material worlds, but Qadar is not certain in the material world. In this research, with the descriptive-analytical method, these two viewpoints are compared, explained, and examined, and Allamah Tabatabaei's viewpoint is accepted due to its conformity with the appearance of the verses of Quran and traditions.
قرآن کریم.
إبراهيم مصطفى و دیگران،( بیتا )، المعجم الوسيط، مجمع اللغة العربية بالقاهرة، انتشارات دار الدعوة
ابن فارس، احمد،(1399ق)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق، عبدالسلام محمد هارون، بیروت، انتشارات دار الفكر.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (١۴١۴ق)، لسان العرب، بیروت، انتشارات دار صادر،چاپ سوم.
ابوالحسنی، فرشته؛ قربانی، هاشم،(1391)، « تحلیل انتقادی دیدگاه استاد مطهری درباره ارتباط علم پیشین، قضا و قدر الهی و اختیار بشری»، عقل و دین، شماره 6 ، ص 13-46.
برقی، احمد بن محمد بن خالد،( 1371ق)، المحاسن، تحقیق محدث، جلالالدین، قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
پاک، جواد، بهار، (1395)، «بررسی تطبیقی مسئله قضا و قدر و رابطه آن با جبر و اختیار در تفسیر کبیر و المیزان»، مطالعات تفسیری ، شماره 25، ص 153 – 174.
جوهری، اسماعیل بن حماد، (1407ق)، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق، احمد عبدالغفور عطار، بیروت، انتشارات دار العلم للملايين، چاپ چهارم.
حسینی زبیدی، سید محمد مرتضی، (بیتا)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: ، انتشارات دار الفکر.
خواجه گير، علیرضا ، (1392)،«تبيين مرتبه علم الهي در مرتبه قضا از ديدگاه ملاصدرا و علامه طباطبايي، الهيات تطبيقي، شماره 9، ص 91-104.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد،( 1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، انتشارات دار القلم، چاپ اول.
شاهرودی، سید مرتضی حسینی و ديگران، (١٣٩۴)، «بررسی تحلیلی نظر علامه طباطبایی دربارۀ قضا و قدر با رویکرد تفسیری - روایی – فلسفی»، آموزههای فلسفۀ اسلامی، شماره 16، ص 3-26.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1981م) ،ا لحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، بیروت، انتشارات احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،( بیتا)، الحاشية على الهيات الشفاء، انتشارات بيدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،(1354ش)، المبدأ و المعاد، چاپ اول، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران.
صدوق، محمّد بن علي بن الحسين بن بابويه القمّي،(بیتا)، التوحيد، المحقق، السيد هاشم الحسيني الطهراني، قم، انتشارات جماعة المدرّسين في الحوزة العلمية.
طباطبایی، سیدمحمدحسین،(1394 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، انتشارات موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
طباطبایی، سیدمحمدحسین،(1392ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، انتشارات موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
طباطبایی، سیدمحمدحسین،(1393ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم،انتشارات موسسه مطبوعاتي اسماعيليان، چاپ سوم.
طباطبایی، سیدمحمدحسین،(1386 ش)، ،نهایه الحکمه، قم، انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، چاپ چهارم.
عشريه، رحمان،( 1399)، «قلمرو عینی و علمي الاهي با تكيه بر آيه 21 سوره حجر در انديشه علامه طباطبايي»، تحقيقات علوم قرآن و حديث سال 17 ، شماره 3،ص 147-169.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق،(1407ق)،الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
کیاهور، سمیه،( 1401)،«قضا و قدر از دیدگاه ابن سینا ، ملاصدرا و علامه طباطبایی»، «پژوهشهای نوین در آموزههای قرآن و سنت » پیاپی 9، ص 93-116.
مجلسی، محمدتقی( 1403)، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء ، چاپ دوم.
مروی، محمدحسین،( 1398)، بررسی رابطه اختیار و تقدیر در هستی از منظر علامه طباطبایی، فلسفه دین ، شماره 3، 521-542.
مرادی، حسن،بهار ،( 1394)، «نسبت طینت، قضا و قدر با اختیار انسان از دیدگاه علامه طباطبایی»، فلسفه دین ، شماره 3، ص 165- 184.
مصطفوى، حسن ،(1368 ش)،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول.
مطهری، مرتضی،(1378ش) ، انسان و سرنوشت، تهران، انتشارات صدرا، چاپ هجدهم.