قاعده قبح اغراء به جهل و کاربست آن در علم کلام
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
مرتضی متقی نژاد
1
(علوم و فرهنگ اسلامی قم)
کلید واژه: اغراء به جهل, نبوت, امامت, نقض غرض, قاعده سنخیت, قاعده حسن وقبح عقلی.,
چکیده مقاله :
اغراء به جهل؛ یعنی حقیقتی را مخفی کردن و شخص را در جهل نگه داشتن، یا اظهار خلاف واقع کردن است. که این کار گاهی جایز و صحیح است مانند توریه کردن و گاهی غیرجایز و ناپسند مثل قراردادن معجزه در دست پیا مبر دروغین که این قسم بر خداوند قبیح و محال است؛ چه این که این کار، ظلم، نقص و خلاف غرض به شمار می آید. قاعده قبح اغراء به جهل یکی از مهمترین قواعد به شمار می رود. تحقیق و پژوهش در گستره کاربرد این قاعده نشان خواهد داد که قاعده مذکور در اثبات مسایلی مانند وجوب لطف بر خداوند، لزوم تکلیف برای بشریت، ضرورت فرستادن پیامبران، ضرورت نصب امام، حتمیت عصمت پیامبر و امام، دلالت اعجاز بر راستگویی پیامبران و ... کارایی دارد. تحقیق حاضر با روش کتابخانه ای و رویکرد گزارشی – تحلیلی، به تفصیل کارکردهای مختلف این قاعده را در تراث مهم علم کلام مورد کنکاش و مداقه قرار داده، و روشن ساخته که این قاعده، در ابواب و مسایل مهم کلامی کارایی دارد . و در بخش پایانی مقاله مهم ترین ادله قبح اغراء به جهل برخداوند مانند قاعده سنخیت علت و معلول، قاعده حسن و قبح عقلی و قبیح و محال بودن نقض غرض مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
reverence of excessive ignorance means that a truth is hidden and a person remain in his/her ignorance or means that mentioning against truth. This sometimes is lawful and correct including mentioning something against truth and sometimes is illegal like as considering the miracle for false prophet which is impossible for God ; because this is considered as cruelty and breach. The rule of enormity of reverence of excessive ignorance is one of the most important ones. research and study in the domain of this rule will show that mentioned rule is used to prove issues like as incumbency of benefice to God , the necessity of duty for human , the necessity of sending prophet , the necessity of appointing Imam , certainty of chastity of prophet and imam , the indication of miracle on the honesty of prophet. This study has been carried out by library and report- analytic methods and has investigated the different uses of this rule in scholastic theology and has determined that this rule is used in important issues of theology. At the final section of the study , the most important reasons of enormity of reverence of excessive ignorance to God like as the rule of congruity of cause and effect , the rule of rational enormity and virtue and the impossibility of ignoring intention have been studied
قرآن کریم، ترجمه آیة الله مکارم شیرازی.
ابراهیم انیس و دیگران ،1389، المعجم الوسيط، تهران،انتشارات اسلامی.
ابن اثیر،مبارک بن محمد،1367ش ، النهایه، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن حنبل،احمد بن محمد، 1416ق،المسند، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره،دارالحدیث.
ابن سعید، یحیی بن احمد،1405ق،الجامع للشرائع، قم،موسسه سید الشهدا(ع)
ابن سینا،ابوعلی،1373ش، شفا،
ابن فارس ، احمد بن فارس،معجم مقایس اللغه،قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن ماجه (قزوینی)، محمد بن یزید، 1372ق، سنن ابن ماجه، دارالاحیاء الکتب العربیه.
ابن‌منظور،محمد بن مکرم،۱۴۰۸ ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
اخوند خراسانی ،محمد کاظم ،1413ق ، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت(ع)لاحیاء التراث.
انصاری ، مرتضی بن محمد امین،1415ق،المكاسب (تراث الشيخ الأعظم)، قم،المؤتمر العالمی.
بحرانی ، ابن میثم،1398ق،قواعد المرام، قم ، مکتبه آیت الله مرعشی.
بحرانی،ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، نشر مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی،1406ق.
ترمذی، محمد بن عیسی،1421ق،سنن الترمذی (الجامع الصحیح)،تحقیق محمودمحمد دارالکتب العلمیه.
جوادي آملي، عبدالله،1369ش، پيرامون وحى و رهبرى، قم،الزهراء.
جوینی خراسانی، ابراهیم بن محمد،1421،فراید السمطین ،بیروت،للطباعة و النشر.
حاکم نیشابوری، ابو عبدالله محمدبن عبدالله،1422ق،المستدرک علی الصحیحین،تحقیق مصطفی عبدالفادر عطا، بیروت ، دارالکتب العلمیه.
حجاج ، ماهر، 1387ش،المنتهى، تهران،محلاتی.
حسینی ، سید علی ،1389، جواهر الکلام فی معرفة الإمامة والإمام ، قم ، مرکز الحقایق الاسلامیه.
حلی ، حسن بن یوسف، 1384ش، الالفین.
حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمی زنجانی، قم، منشورات الشریف الرضی، 1363ش.
حلی، حسن بن يوسف ،1363 ،کشف المراد، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
خاتمی، احمد، فرهنگ علم کلام، تهران، انتشارات صبا، چاپ اول، 1370ش.
خلیل، ابن احمد، ۱۴۱۴ ق، ترتیب العین،به کوشش المخزومی و دیگران، قم،اسوه.
خوئى، سيّد ابو القاسم ، 1372ش ، البيان في تفسير القرآن ، ناشر انوار الهدى.
خویی، ابوالقاسم ،1430،البیان، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی.
دهخدا و دیگران، ۱۳۷۳ ش، لغت نامه، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ربانی گلپایگانی،درآمدی بر علم کلام، قم، انتشارات دارالفکر، چاپ دوم، 1381ش.
سبحانی ، جعفر، 1409ق،الالهیات، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
سبحانی، جعفر، «اقتراح»، فصل‌نامه فرهنگی اجتماعی نقد و نظر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، سال اول، ش2، بهار 1374ش.
سید جعفر سجادى،1373ش، فرهنگ معارف اسلامى،تهران،کومش.
شریف مرتضی، علی بن الحسین، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1411ق.
صفی پور شیرازی ، عبد الکریم ،1393ش،منتهی الارب فی لغَةالعرب، دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمد بن علی، 1296ق،مفاتیح الاصول ، قم، مؤسسه آل البیت(ع) .
طبرسی،فضل بن حسن ۱۴۱۵ ق، مجمع البیان، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی.
طرابلسى، ابن براج، 1411 ه ق، جواهر الفقه ، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم..
طریحی ، فخر الدین،1408ق، مجمع البحرين،انتشارات مکتب النشر الثقافه الاسلامیه.
علامه حلی، حسن بن يوسف ، 1391، باب حادی عشر، قم، دارالعلم..
علم الهدی،علی بن الحسین،1405ق،الحدود والحقائق (رسائل الشريف المرتضى)، قم، دارالقرآن الکریم.
فیروز آبادی،محمد بن یعقوب، 1415ق، القاموس المحيط ، بیروت، دارالکتب العلمیه.
فیومی،احمد بن محمدالفیومی، ۱۴۰۵ ق،المصباح المنیر، قم، دارالهجرة.
قراملکی، احدفرامرز، هندسه معرفتی کلام جدید، قم، مرکز مطالعات حوزه علمیه، بی‌تا.
قلعجی،محمد رواس ودیگران،1408ق ، معجم لغة الفقهاء،بیروت،دارالنفائس للطباعه والنشر والتوزیع.
لاهیجی، عبد الرزاق،1364 ، سرمایه ایمان،قم ، الزهراء.
محمد حس بن باقر،1362ش، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،بیروت ،داراحیاء التراث العربی.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن،1382ش، دائره المعارف قرآن کریم ، قم، بوستان کتاب.
مصباح یزدی، محمد تقی، 1378، آموزش فلسفه، قم، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
مصباح یزدی، محمد تقی،1370 ، آموزش عقاید، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمد تقی،1392ش،راه و راهنما شناسی، قم، بوستان کتاب .
مصطفوي، حسن؛1368، التحقيق فى كلمات القرآن،تهران،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مطهری ، مرتضی، 1389، آشنایی با قرآن، تهران ، انتشارات صدرا.
مطهري، مرتضي؛1378، مجموعه آثار، قم، صدرا.
مظفر، محمدرضا، 1400،المنطق،بیروت، دارالتعارف.
مفید، محمد بن محمد، 1413ق، النکت الاعتقادیه،قم، مجمع جهانی اهل بیت(ع).
مفید، محمد بن مفید، 1414،اوایل المقالات، بیروت، دارالمفید.
مقدس اردبیلی ، احمد بن محمد،1387، اصول دین،قم، بوستان کتاب.
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، 1415 ه ق ،مستند الشيعة في أحكام الشريعة ، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام.
یزدی، محمد کاظم، 1410، حاشیة المکاسب،قم ،اسماعیلیان.
http://www.al-milani.com/farsi
http://shojae.blogsky.com/print/post-52
http://www.islamquest.net/fa/archive/question/2021