فضیلت گرایی از دیدگاه امام علی (ع) در نهج البلاغه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - دانشگاه ادیان و مذاهب، قم
کلید واژه: امام علی(ع), نهجالبلاغه, اخلاق, اخلاق فضیلت, عامل اخلاقی.,
چکیده مقاله :
اساسی ترین پرسش اخلاق این است که: "چه کاری خوب است؟". سه پاسخ بنیادین به این پرسش در سه مکتب وظیفه گرا، نتیجه گرا و اخلاق فضیلت طبقه بندی شده است. از میان این سه گونه ی اخلاق، اخلاق فضیلت در دوره مدرنیسم مورد توجه پژوهشگران و اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی بوده و به عنوان یک دیدگاهی فراتر از دو دیدگاه رایج (وظیفهگرا و نتیجهگرا)، مورد تدقیق دقیق قرار گرفته است؛ می توان گفت اخلاق فضیلت نظریه ای غالب نزد امام علی(ع) و عارفان است. برای مثال آنجا که امام (ع) در نهج البلاغه، حکمت 32 نقل شده: " فَاعِلُ الْخَيْرِ خَيْرٌ مِنْهُ، وَ فَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ (شهیدی،1378، ص122). و نیز در حکمت 198"و چون گفته ی خوارج را شنيد كه حكومت جز از آن خدا نيست، فرمود: سخن حقى است كه بدان باطلى را خواهند . (شهیدی،1378،ص420). که مصداق اخلاق فضیلت می باشد. در این نوشتار تحقیقی شاخصه های فضیلت گرایی با بخشی از نظام اخلاقی نهج البلاغه مقایسه و فضیلت گرایی از منظر آن حضرت مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت مشخص گردید وظیفه گرایی و نتیجه گرایی آن حضرت با آنچه در فلسفه مدرن شناخته می‌شود متفاوت است و از گفته‌های ایشان چنین استتناج می گردد که رویکرد اخلاق فضیلت‌گرا به نظر ایشان نزدیک‌تر است.
In contemporary times, one of the major branches in ethics and philosophy of ethics is “virtue ethics". In general, the ethical question is: “What is good?” So far, three fundamental answers have been given to this question that in the three schools of Consequentialism, Deontologism, and ethics of virtue is classified. Of these three, Virtue ethics in the contemporary era has attracted the attention of Islamic and non-Islamic scholars and thinkers. This study attempts to examine how this type of ethics is reflected in the teachings of Imam Ali Based on the findings of the research, it can be said that the ethics of virtue is the dominant theory in viewpoints of Imam Ali and mystics. For example, where Imam Ali in Nahj al-Balaghah, Wisdom 32 says: “A good person is better than a good deed, and a bad person is worse than a bad deed”. In the manifestations of the ethics of virtue in the teachings of Imam Ali, the "justice" as the main virtue is emphasized. This research has been done with interpretive analytical method.
ابنحیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، مؤسسه آلالبیت، قم، چاپ دوم، 1385ق.
ادواردز، پل ، بورچرت، دونالد ام.، دانشنامه فلسفه اخلاق، ترجمه انشالله رحمتی، نشر سوفیا، چاپ اول، 1392
ارسطو، اخلاق نيكوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفي، انتشارات طرح نو، چاپ سوم، 1397
اسلوت، مایکل، سهرابی فر، وحید، اخلاق فضیلت، مجله هفت آسمان، دوره 15، شماره 59، پاییز 1392، صفحه 164-182
بحرانی، ابن میثم، شرح نهجالبلاغه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق.
برای مطالعهی بیشتر رجوع شود به: مقالهی «جایگاه عقل و تجربه در نهجالبلاغه»، پایگاه اینترنتی تخصصی نهجالبلاغه
برگسون، هانری، دو سرچشمه دین و اخلاق، ترجمه سروش حبیبی، نشر سهامی انتشار، چاپ اول، 1358
سالیوان، راجر، اخلاق در فلسفه کانت، عزت الله فولادوند، نشر طرح نو، چاپ دوم، 1389
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، انتشارات علمی و فرهنگی
طالقانی، شیرین، اخلاق فضیلت جدید، چیستی و چرایی، ماهنامه حکمت و معرفت، شماره 10، 1396
طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: موسوی همدانی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ اول، 1371ش.
طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، انتشارات شریف رضی، قم، چاپ چهارم، 1370ش.
طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، انتشارات خوارزمی، چاپ پنجم،1373
غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم، شارح هاشم رسولی، گردآورنده عبدالواحد بن محمد آمدی، نشر فرهنگ اسلامی، 1378
فارابی، ابونصر، فصول منتزعه، ترجمه حسن ملکشاهی، نشر سروش، 1382
قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت(ع)
کانت، امانوئل، بنیاد مابعد الطبیعه اخلاق، ترجمه حمید عنایت، علی قیصری، نشر خوارزمی، چاپ دوم 1394
کورنر، اشتفان، فلسفه کانت، ترجمه عزت الله فولادوند، نشر خوارزمی، چاپ سوم،1389
کی فرانکنا، ویلیام، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادی، نشر کتاب طه، چاپ چهارم،1392
محمودیان، محمد رفیع، اخلاق و عدالت، نشر طرح نو، چاپ اول، 1380
معین، محمد، فرهنگ فارسی، موسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ بیست و چهارم، 1386
ملکیان، مصطفی، حدیث آرزومندی( جستارهائی در عقلانیت و معنویت)، انتشارات نگاه معاصر، چاپ سوم، 1394.
ملکیان، مصطفی، واکاوی نظام اخلاقیِ «فضیلت¬گرایی عرفانی»، ويژه نامه چهارمین همایش نظام اخلاقی مولانا، موسسه سروش مولانا، 1394
مولانا، فیه ما فیه، شرح کامل کریم زمانی، نشر معین، چاپ هشتم، 1398
میل، جان استوارت، فایده¬گرایی، ترجمه مرتضی مردیها، نشر نی، چاپ هشتم، 1398
هولمز، رابرت ال.، مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، نشر ققنوس، چاپ چهارم،1394
A Companion to Philosophy of Religion, Edited by PhilipL.Quinn and Charles Taliaferro, Wiley-Blackwell; New Ed edition, 1999
Anscombe, G.E.M., Modern Moral Philosophy, Philosophy 33, No. 124, 1958
Battaly, Heather, Virtue, polity publication, 2015
Deigh, John, Ethics and Personality: Essays in Moral Psychology 1st Edition, Chicago press, 1992
Driver Julia, Ethics: The fundamentals, Blackwell Publishing, 2007.
Hursthouse, Roseland, Virtue theory and abortion, in Virtue ethics, Oxford university press, 1997
Kupperman, Joel. J., Virtues, character, and moral dispositions, in virtue ethics and moral education, ed. David Carr and Jan Steutel, Routledge press, 1999
MacIntyre, A. C, After virtue. A study in moral theory. Notre Dame, University of Notre Dame Press, 1984.
Mckinnon, Christine, Character, Virtue Theories, and the Vices, Broadview press, 1999
Stocker, Michael, The schizophrenia of modern ethical theories, in Virtue ethics, New York, 1997