قیام صدوری ادراک حسی و یقین آوری آن: ارزیابی تأثیر فلسفه رواقی بر ملاصدرا
محورهای موضوعی : کلام اسلامیابراهیم آرش 1 , محسن فهیم 2 * , مجتبی جعفری اشکاوندی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
کلید واژه: ادراک, قیام صدوری, معرفت حسی, ملاصدرا, انطباع معرفتی, رواقیان متقدم,
چکیده مقاله :
در این تحقیق نظریه ملاصدرا درباره اتحاد حاس و محسوس در ادراک حسی بر اساس موضوع صدوری بودن ادراک حسی و یقین آور بودن آن بررسی شد. اهمیت موضوع از این لحاظ است که ملاصدرا در رابطه با این موضوع، متأثر از نظریه رواقیان بوده، و خود به این موضوع تصریح داشته است. نظریه ملاصدرا درباره معرفت حسی، به فعلیت درآمدن صور محسوسات برای نفس و به فعال بودن نفس حاسه در عالم حسی است. این نوع رویکرد به معرفت به عنوان شکلی هستی شناسانه که رابطه حاس با محسوس را نوعی رابطه تکاملی می داند، متفاوت از نظریه مشائیان است. در نظریه مشائیان، صور محسوسات در نفس مقدمه ای برای معرفت عقلانی از طریق تجرید این صور است. در صورتیکه نزد ملاصدرا نفس در مرتبه حس از این رو که صادر کننده صور محسوسات است، بجای منفعل بودن، فعال است و بنابراین معرفت در این مرحله نیز علمی و یقینی است. ملاصدرا بیان کرده که پیش از او نیز بسیاری متفکران به این قول قائل بوده اند. بنا بر همین گفته، در این تحقیق نظریه معرفت حسی ملاصدرا با نظریه انطباع معرفتی رواقیان تطبیق داده شده است. در نظریه انطباع معرفتی، رواقیان متقدم ادراک حسی را صورت برای مادۀ نفس می دانند که بر آن حک می شود. رواقیان متقدم یقینی بودن انطباع معرفتی را همسنخ بودن آن با نفس می دانند و از آن در جهت تعالی حکمت و اخلاق در افراد سود می برند. نتایج تحقیق نشان دهندۀ توجه ملاصدرا و رواقیان متقدم درباره همسنخ بودن حاس و محسوس و همچنین فعال بودن نفس در ادراک حسی برای بدست دادن معرفت یقینی حسی است. روش انجام تحقیق تحلیل محتوای آراء و نوآوری تحقیق در زمینه بدست دادن امکان گفتگو میان آراء ملاصدرا و فلسفه رواقی متقدم در زمینه معرفت شناسی است.
In this research, Mulla Sadra's theory about the union of sensory and senses in sensory perception was examined based on the issue of the emanation of sensory perception and its certainty. The importance of the issue is in the sense that Mulla Sadra was influenced by the Stoic theory in relation to this issue, and he himself clarified this issue.. Mulla Sadra's theory about sensory knowledge is the actualization of the forms of sensations for the soul and its realization in the sensory world. This kind of approach to knowledge as an ontological form that considers the relationship between the senses and the sensory perceptions as a kind of evolutionary relationship is different from the peripatetic theory. In Peripatetic theory, the forms of sensations in the soul are a prelude to rational knowledge through the abstraction of these forms. According to Mulla Sadra, the soul is active in the level of sense because it is the issuer of forms of sensations instead of being passive and therefore knowledge at this stage is also scientific and certain. Mulla Sadra has stated that, many thinkers before him had believed this promise. Accordingly, in this research Mulla Sadra's theory of sensory knowledge has been matched with the theory of epistemological impression of the early Stoics. In the theory of epistemological impression, the early Stoics consider sensory perception as the face for the matter of the soul on which it is engraved. The early Stoics consider the certainty of an epistemological impression to be synonymous with the soul and use it for the excellence of wisdom and morality in individuals. The results of the research show that Mulla Sadra and the early Stoics paid attention to the homogeneity of the senses and the activity of the soul in sensory perception to obtain sensory certainty. The method of conducting the research is content analysis and innovation of research is the possibility of dialogue between Mulla Sadra's views and early Stoic philosophy in the field of epistemology.
ابراهيمي ديناني، غلامحسين. (1394ش)، از محسوس تا معقول، تهران: موسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران.
جوادي آملي، عبدالله. (1372ش)، تحریر تمهید القواعد، قم: انتشارات الزهرا.
حسن‌زاده آملي، حسن. (1386ش)، اتحاد عاقل به معقول، چ 2 ، قم: بوستان کتاب.
سبزواري، هادی بن مهدی، (1369ش)، شرح المنظومة، تهران: نشر ناب
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1360 الف)، اسرار الآیات، تهران: انجمن اسلامي حکمت و فلسفه ايران.
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1360ب)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، 1 جلد، مشهد: المرکز الجامعي للنشر.
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1361ش)، العرشیة، 1 جلد، تهران: انتشارات مولي
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1375ش)، مجموعه رسائل فلسفی صدر المتالهین، 1 جلد، تهران: انتشارات حکمت.
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1387ش)، سه رسائل فلسفی، قم: دفتر تبليغات اسلام
صدرای شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، 9 جلد، بيروت: دار احيا التراث.
طباطبايي، سيد محمد حسين، (1416هـ)، نهایة الحکمة، قم: انتشارات اسلامي.
وفاییان، محمدحسین (1399ش) شناخت بدنمند: تبیین جایگاه و تأثیر بدن در فرایند کسب شناخت از منظر صدرالمتألهین، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، دوره 20، سری 3، پاییز شماره 76، صص138-119.
Aurelius, Marcus, (1945) Meditations, in Marcus Aurelius and his Times, ed. Irwin Edman, trans. George Long, Roslyn, NY: Walter I Black, Inc..
Cicero. (1966) On Fate, trans. H. Rackham, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Cicero. (2000) Academics, trans. H. Rackham, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Diogenes Laertius, (1991) Lives of Eminent Philosophers, Vol. II, trans. R. D. Hicks, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Epictetus, (2000) Discourses, Vols. I-II, trans. W. A. Oldfather, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Gill, C, (2003), (The Cambridge Companion to the Stoics)” The School in the Roman Imperial Period” in: 33-59.
Inwood, B, (2003), the Cambridge Companion to the Stoics: University of Toronto Publication.
Inwood, B, Lloyd, p, (2008), The Stoics Reader- Selected Writings and Testimonia, Hackett Publishing Company.
Sedley, D, (2003), (The Cambridge Companion to the Stoics)”The School, from Zeno to Arius Didymus” in: 7-33.
Sellars, John (2006), Stoicism, University of California Press.
Sextus Empiricus, (1961) Against the Mathematicians, Vols. I-II, trans. Rev. R. G. Bury, Loeb Classical Library, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Sharples, R, (1996), Stoics, Epicureans and Sceptics, an Introduction to Hellenistic Philosophy: Routledge Publication.
Stoicism, (1996), Stanford Incyclopedia of Philosophy, available at: http://plato.stanford.edu/entries/stoicism/
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 272 ـ 247
قیام صدوری ادراک حسی و یقین آوری آن:
ارزیابی تأثیر فلسفه رواقی بر ملاصدرا
ابراهیم آرش 1
محسن فهیم 2
مجتبی جعفری اشکاوندی 3
چکيده
در این تحقیق نظریه ملاصدرا درباره اتحاد حاس و محسوس در ادراک حسی بر اساس موضوع صدوری بودن ادراک حسی و یقین آور بودن آن بررسی شد. اهمیت موضوع از این لحاظ است که ملاصدرا در رابطه با این موضوع، متأثر از نظریه رواقیان بوده، و خود به این موضوع تصریح داشته است. نظریه ملاصدرا درباره معرفت حسی، به فعلیت درآمدن صور محسوسات برای نفس و به فعال بودن نفس حاسه در عالم حسی است. این نوع رویکرد به معرفت به عنوان شکلی هستی شناسانه که رابطه حاس با محسوس را نوعی رابطه تکاملی می داند، متفاوت از نظریه مشائیان است. در نظریه مشائیان، صور محسوسات در نفس مقدمه ای برای معرفت عقلانی از طریق تجرید این صور است. در صورتیکه نزد ملاصدرا نفس در مرتبه حس از این رو که صادر کننده صور محسوسات است، بجای منفعل بودن، فعال است و بنابراین معرفت در این مرحله نیز علمی و یقینی است. ملاصدرا بیان کرده که پیش از او نیز بسیاری متفکران به این قول قائل بوده اند. بنا بر همین گفته، در این تحقیق نظریه معرفت حسی ملاصدرا با نظریه انطباع معرفتی رواقیان تطبیق داده شده است. در نظریه انطباع معرفتی، رواقیان متقدم ادراک حسی را صورت برای مادۀ نفس می دانند که بر آن حک می شود. رواقیان متقدم یقینی بودن انطباع معرفتی را همسنخ بودن آن با نفس می دانند و از آن در جهت تعالی حکمت و اخلاق در افراد سود می برند. نتایج تحقیق نشان دهندۀ توجه ملاصدرا و رواقیان متقدم درباره همسنخ بودن حاس و محسوس و همچنین فعال بودن نفس در ادراک حسی برای بدست دادن معرفت یقینی حسی است. روش انجام تحقیق تحلیل محتوای آراء و نوآوری تحقیق در زمینه بدست دادن امکان گفتگو میان آراء ملاصدرا و فلسفه رواقی متقدم در زمینه معرفت شناسی است.
واژگان کلیدی
ادراک، قیام صدوری، معرفت حسی، ملاصدرا، انطباع معرفتی، رواقیان متقدم.
[1] . دانشجوی دکتری گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
Email: ebrahim.arash1972@gmail.com
[2] . استادیار گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: fahimmohsen54@gmail.com
[3] . استادیار گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
Email: jafari@iaukhsh.ac.ir
تاریخ دریافت: 5/9/1399 پذیرش نهایی: 11/11/1399