مفاهیم و تفکّرات شیعی در شعر صائب تبریزی
محورهای موضوعی : عرفان و معنویت دینیمریم آسرایی 1 , ایرج مهرکی 2 * , آذر دانشگر 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، کرج
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد کرج
3 - ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه آزاد واحدکرج
کلید واژه: شیعۀ اثنا عشری, صائب, عصر صفوی, اصول اعتقادات, مفاهیم شیعی,
چکیده مقاله :
شکل گیری حکومت صفویه، حمایت شدید پادشاهان این سلسله از آیین اهل‌بیت(ع)، ایجاد زمینه های مساعد اجتماعی و فرهنگی، نقشی بسزا در تقویت شعر آیینی و مذهبی داشته است. دودمان صفوی برحسب سیاست خود و ضدّیتی که با دولت سنّی عثمانی داشتند به رسمی کردن مذهب شیعه و رواج تشیّع پرداختند و پادشاهان این سلسله شاعران را تشویق به سرودن اشعاری با مضامین شیعی و ستایش از ائمّۀ شیعی کردند که نتیجۀ آن در ادبیات فارسی سبب سروده شدن اشعاری بود که به جای مدیحه و شعر درباری، به مدح و منقبت اولیای دین و ذکر کرامات ائمّه اطهار و مصیبت شهیدان کربلا می‌پرداخت. صائب بزرگ‌ترین شاعر ایرانی عصر صفوی است که به سرودن اشعار و قصاید شیعی زیبا و سرشار از عاطفۀ صادق و پویا، همّت گمارده است. در این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته میشود، نوع نگاه صائب به این مسأله و چگونگی تجلّی امامان در شعرش بررسی می‌گردد. پس از مطالعه و بررسی مشخص می-شود عواملی چون شکل‌گیري حکومت شیعی صفویه، عنایت و توجّه ویژه پادشاهان آن به اشاعه و ترویج فرهنگ شیعی، ایجاد بستر مساعد اجتماعی و فرهنگی، در گسترش و رسوخ مفاهیم و عناصر شیعی نقشی غیرقابل انکار داشته است. این مفاهیم و تفکّرات در شکل‌ها و قالب‌هایی بازتاب‌یافته است.
The formation of the Safavid government, the strong support of the kings of this dynasty for the religion of the Ahl al-Bayt (AS), and the creation of favorable social and cultural contexts has played a significant role in strengthening religious poetry. The Safavid dynasty, in accordance with their policy and their opposition to the Sunni Ottoman government, formalized the Shia religion and the spread of it. Furthermore, the Safavid kings encouraged the poets to compose poems with Shia themes and praising Shia Imams, and the result in Persian literature was the writing of poems that, instead of praising and courtly poetry, praised the saints and mentioned the virtues of the Imams and the suffering of the martyrs of Karbala. Saeb is the greatest Iranian poet of the Safavid era who had made efforts to compose beautiful Shia poems that are full of honest and dynamic emotion. In this research, which has been written in a descriptive-analytical method, the viewpoint of Saeb to this issue and how the Imams manifest in his poetry are examined. After studying and analyzing, it is found that factors such as the formation of the Safavid Shia government, the special attention of Safavid kings to the spread and promotion of Shia culture, creating a favorable social and cultural context, had an undeniable role in the spread and penetration of Shia concepts and elements. These concepts and thoughts are reflected in forms and templates.
قرآن کریم
براون، ادوارد (1369) تاریخ ادبیات ایران از آغاز صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، مروارید
بهار، محمدتقی (1373) سبک‌شناسی، ج 3، تهران: امیرکبیر
دریاگشت، رسول (1371) صائب و سبک هندی، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد
زرین‌کوب، عبدالحسین (1375) روزگاران دیگر، تهران: سخن
جعفریان، رسول (1379) صفویه در عرصة دین، فرهنگ و سیاست، قم: پژوهشکده حوزه ودانشگاه
ــــــ ، ــــــ (1388) تاریخ تشیع در ایران، چاپ سوم، تهران : علم
ریاحی، محمد امین (1373) کسایی مروزی، تهران: علمی
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1378) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نشرنی
شیخ‌مفید (1388) اوائل‌المقالات فی‌المذاهب و المختارات، ترجمه و تحقیق سجاد واعظی، تهران: نشر آذینه گل‌مهر
صائب‌تبریزی، میرزامحمدعلی (1370-1366) دیوان، دورۀ 6 جلدی، تصحیح محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ــــــ ، ــــــ (1373) کلّیات، با مقدمة امیری‌فیروزکوهی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیّام
صفا، ذبیح‌الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، تهران: انتشارات فردوس
ــــــ ، ــــــ (1380) تاریخ ادبیات در ایران، ج 1، چاپ شانزدهم، تهران: فردوس
طباطبایی (1362) تفسیرالمیزان، ج 1، ترجمه سید محمدباقر موسوی‌همدانی، تهران: کانون انتشارات محمدی
طغیانی، اسحاق (1385) تفکر شیعه و شعر دورۀ صفوی، اصفهان: دانشگاه اصفهان
قمی‌طاب‌نژاد، عباس (1376) نگاهی بر زندگی چهارده معصوم (ع) ترجمه انوارالبهیه، ترجمه محمّدمهدی اشتهاردی، چاپ‌دوم، قم: انتشارات ناصر
کسروی، احمد (1322) شیخ‌صفی و تبارش، کتابخانه پایدار
کلینی، محمدبن‌یعقوب (بی‌تا) الاصول من الکافی، تصحیح غفاری، بیروت: دارالصعب
گلچین‌معانی، احمد (1381) فرهنگ اشعار صائب دورۀ دو جلدی، تهران: امیرکبیر
مشکور، محمدجواد (1373) فرهنگ فرق اسلامی، چاپ دوم، مشهد: آستان قدس رضوی
محدثی خراسانی، زهرا (1388) شعر آیینی و تأثیرات انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا
معین، محمد (1387) فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 32 ـ ۷
مفاهیم و تفکّرات شیعی در شعر صائب تبریزی
مریم آسرایی 1
ایرج مهرکی 2
آذر دانشگر 3
چکیده
شکلگیری حکومت صفویه، حمایت شدید پادشاهان این سلسله از آیین اهل‌بیت(ع)، ایجاد زمینههای مساعد اجتماعی و فرهنگی، نقشی بسزا در تقویت شعر آیینی و مذهبی داشته است. دودمان صفوی برحسب سیاست خود و ضدّیتی که با دولت سنّی عثمانی داشتند به رسمی کردن مذهب شیعه و رواج تشیّع پرداختند و پادشاهان این سلسله شاعران را تشویق به سرودن اشعاری با مضامین شیعی و ستایش از ائمّۀ شیعی کردند که نتیجۀ آن در ادبیات فارسی سبب سروده شدن اشعاری بود که به جای مدیحه و شعر درباری، به مدح و منقبت اولیای دین و ذکر کرامات ائمّه اطهار و مصیبت شهیدان کربلا می‌پرداخت. صائب بزرگ‌ترین شاعر ایرانی عصر صفوی است که به سرودن اشعار و قصاید شیعی زیبا و سرشار از عاطفۀ صادق و پویا، همّت گمارده است. در این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی نگاشته میشود، نوع نگاه صائب به این مسأله و چگونگی تجلّی امامان در شعرش بررسی می‌گردد. پس از مطالعه و بررسی مشخص میشود عواملی چون شکل‌گیري حکومت شیعی صفویه، عنایت و توجّه ویژه پادشاهان آن به اشاعه و ترویج فرهنگ شیعی، ایجاد بستر مساعد اجتماعی و فرهنگی، در گسترش و رسوخ مفاهیم و عناصر شیعی نقشی غیرقابل انکار داشته است. این مفاهیم و تفکّرات در شکل‌ها و قالب‌هایی بازتاب‌یافته است.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
Email: maryamasraee1358@gmail.com
[2] . دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج. ایران. (نویسنده مسئول)
Email: I.Mehr41@gmail.com
[3] . استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج. ایران.
Email: a.daneshgar2015@gmail.com
تاریخ دریافت: 21/8/1399 پذیرش نهایی: 5/11/1399