مقایسه عقل و قلمرو آن از دیدگاه ملاصدرا (حکمت متعالیه) و میرزای اصفهانی(تفکیک)
محورهای موضوعی : کلام تطبیقیشهاب الدین وحیدی مهرجردی 1 * , محسن محسن مروی نام بغدادآبادی 2
1 - دانشگاه حایری میبد
2 - دانشگاه میبد
کلید واژه: ملاصدرا, میرزا مهدی اصفهانی, عقل , مراتب عقل, قلمرو عقل,
چکیده مقاله :
واژه عقل یکی از مفاهیمی است که تعاریف متعددی به خود دیده. برخی عقل را مساوق وجود انسانی دانسته و برخی آن را منشا گمراهی و سقوط از حیطه تعبد الهی دانسته. برخی آن را معادل فلسفه به کار برده و گروهی به لزوم تفکیک عقل و فلسفه حکم کرده اند. فلاسفه عقل را ارج نهاده و اهل حدیث و اشاعره آن را طرد کرده اند ملاصدرا عقل را قوّه تحليل گر و از مراتب و شئونات نفس می داند و گستره ی آن را از عقل هيولاني تا عقل مستفاد می داند اما ميرزا عقل را مخلوق و افاضه از سوي خداوند می داند «ظاهرٌ بذاته و مظهِرٌ لغيره،». عقل از نگاه وی تنها حقيقتي روشنگر است و نه از مراتب نفس. پژوهش حاضر در پي مقايسه عقل و قلمرو آن در انديشه این دوعالم بزرگ اسلامي است که شباهت ها و تفاوت های ميان آن دو را تبین می کند.
The word ‘’Reason’’, is one of the notions that have been defined variously. Some identified it with the human being and some considered it as origin of misleading and faults of Humanity and even the cause of our falling from Heaven. According to some Reason is the same as philosophy and to others it should be separated from philosophy. Philosophers have been glorifying it and the Ahl-Hadith have been denying it. Meanwhile Mulla Sadra (Muslim philosopher) considered Reason as an analytic Faculty and a being placed in highly grades of soul(Nafs), that comes in divisions from potential to Used(bi al-mostafad) Reason. On the other hand Mirza considered the Reason as a created being and as an illuminated by God which is clear by itself and a thing by which others are cleared. He sees it as a reality to insight and not as a part of soul. This research is to compare Reason between Sadra and Mirza.
قرآن کریم
آمدي، عبدالواحد ( 1408ق)، غررالحكم و دررالكلم يا مجموعه كلمات قصار حضرت علي(ع)، مترجم محمدعلي الانصاري، دارالكتاب، قم.
ابن‌منظور، (1988). لسان العرب، دار احياء التراث العربي، الطبعه الاولي، بيروت، لبنان،
الحسيني الواسطي الزبيدي، السيد محمد(1306ق)، تاج العروس، 10 جلد، المنشأه، بجماله مصر، الطبعه الاولي،، مصر.
صفي‌پوري، علامه عبدالرحيم‌بن عبدالله الكريم (1377ق.)، منتهي الارب، چاپ اسلاميه، افست، تهران.
رامپوري، غياث‌الدين محمدبن جلال‌الدين، (1363). غياث اللغات، به كوشش منصور ثروت، اميركبير، تهران.
معلوف، لويس، المنجد، (1956) المطبعه الكاتوليكيه، چاپ پنجم، بيروت.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1360) اسرار الآيات، به تصحيح محمد خواجوي، انجمن حكمت و فلسفه ايران،تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1981) الحكمه المتعاليه في الاسفار العقليه العربيه، 9 جلد، دار احياء التراث العربي، المطبعه الثالثه، بيروت، لبنان.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1362)، المبدأ والمعاد، مترجم احمدبن الحسيني اردكاني، به كوشش عبدالله نوراني، مركز نشر دانشگاهي، تهران
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1363)، تفسير القرآن، بيدار، قم.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1363)، رسائل فلسفي، با تعليق و تصحيح و مقدمة سيدجلال‌الدين آشتياني، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوم، قم.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1340) ، رسالة سه اصل، مصحح حسين نصر، مولي، تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1367) ، شرح اصول الكافي، 3 جلد، تصحيح محمد خواجوي، مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي، تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1313) شرح هدايه اثيريه، چاپ سنگي، تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1375) شواهد الربوبيه، ترجمه عبدالله نوارني، سروش، تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1360) اسرار الآيات، به تصحيح محمد خواجوي، انجمن حكمت و فلسفه ايران، تهران.
صدرالدين شيرازي، محمد ابراهيم،(1362)، مفاتيح الغيب، صحه و قدم‌له محمد خواجوي، مؤسسة مطالعات و تحقيقات نشر دانشگاهي، تهران.
طريحي، فخرالدين، مجمع البحرين، دار و مكتبه الهلال، بيروت.
اصفهاني، ميرزامهدي. ابواب الهدي، مرکز اسناد آستان قدس رضوي، شماره،12412، مشهد
___________.(بی تا)، تقريرات، ج1، مرکز اسناد آستان قدس رضوي، شماره 12480. مشهد
___________.،(بی تا1) ، معارف القرآن، صدرزاده، نسخه خطی، موسسه معارف اهل بیت. قم
.(بی تا2)حجیت القرآن، موسسه معارف اهل بیت، قم __________
___________. اعجاز القرآن، مرکز اسناد آستان قدس رضوي، شماره 12412. مشهد
مناصب النبی ،موسسه معارف اهل بیت، قم .( بی تا3).___________
اصفهانی، میرزا مهدی؛(بی تا4) تقریرات، صدرزاده، نسخۀ خطی؛ مؤسسۀ معارف اهل بیت، قم
------- (1387)؛ ابواب الهدی؛ مقدمه و تعلیق و تحقیق حسین مفید؛ انتشارات منیر، تهران
------- (1363)؛ ابواب الهدی؛ تقریر سيد محمد باقر نجفي يزدي؛ مشهد:
حکیمی، محمد رضا (1375)؛ مکتب تفکيک؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران
___________(1383)، مقام عقل، دلیل ما، قم
___________(1378)،اجتهاد و تقلید در فلسفه؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامي. تهران
سید رضی، ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی،(1379)؛ نهج البلاغه ترجمه محمد دشتی؛ ستاد اقامه نماز. تهران
كليني (1371)؛ اصول الکافی؛ ترجمه و شرح سيد هاشم رسولي؛ دفتر نشر فرهنگ اهل بيت، تهران.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 304 ـ 283
مقایسه عقل و قلمرو آن از دیدگاه ملاصدرا (حکمت متعالیه)
و میرزای اصفهانی(تفکیک)
شهاب الدین وحیدی مهرجردی 1
محسن مروی نام بغدادآبادی 2
چکيده
واژه عقل یکی از مفاهیمی است که تعاریف متعددی به خود دیده. برخی عقل را مساوق وجود انسانی دانسته و برخی آن را منشا گمراهی و سقوط از حیطه تعبد الهی دانسته. برخی آن را معادل فلسفه به کار برده و گروهی به لزوم تفکیک عقل و فلسفه حکم کرده اند. فلاسفه عقل را ارج نهاده و اهل حدیث و اشاعره آن را طرد کرده اند ملاصدرا عقل را قوّه تحليل گر و از مراتب و شئونات نفس می داند و گستره ی آن را از عقل هيولاني تا عقل مستفاد می داند اما ميرزا عقل را مخلوق و افاضه از سوي خداوند می داند «ظاهرٌ بذاته و مظهِرٌ لغيره،». عقل از نگاه وی تنها حقيقتي روشنگر است و نه از مراتب نفس. پژوهش حاضر در پي مقايسه عقل و قلمرو آن در انديشه این دوعالم بزرگ اسلامي است که شباهت ها و تفاوت های ميان آن دو را تبین می کند.
واژگان کلیدی
ملاصدرا، میرزا مهدی اصفهانی، عقل ، مراتب عقل، قلمرو عقل.
[1] . دانشیار دانشگاه میبد، میبد، ایران (نویسنده مسئول). Email: vahidishahab@gmail.com
[2] . استادیار دانشگاه میبد، میبد، ایران. Email: mohsenmarvinam@gmail.com
تاریخ دریافت: 7/5/1399 پذیرش نهایی: 14/9/1399