بررسی مقامات عرفانی(توبه، صبر، رضا، ورع و توکل) درآثار امام خمینی(ره)و امام محمد غزالی
محورهای موضوعی : کلام اسلامیجمال صالح زاده 1 , سید جاسم پژوهنده 2 * , علی یار حسینی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی(ره)، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران،
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز
3 - استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی، واحد مسجد سلیمان، دانشگاه آزاد اسلامی، مسجد سلیمان، ایران
کلید واژه: عرفان, امام محمد غزالی, امام خمینی, مقامات عرفانی, مراتب نفس.,
چکیده مقاله :
مقامات عرفانی یکی از مهمترین حرکات کمالی انسان به سمت جوهره هستی خلقت و خدا شناسی ره جویان این طریقت بوده است. یکی ازمهمترین مسائل پیش روی این پژوهش بررسی رویکرد عرفانی امام محمد غزالی و امام خمینی درارتباط با مقامات عرفانی بویژه مقامات(توبه، صبر، رضا، ورع و توکل)بوده است. یافته های پژوهش حاضرمبین آن است این دو عالم بزرگ،با صبغه فلسفی، اخلاقی و عرفانی و نیزرویکردی قرآنی و روایی به تببین مقامات عرفانی مذکور پرداخته اند هر چند که دربرخی موارد و بویژه درجزئیات با تفاوت های همراه باشد. روش گردآوری اطلاعات دراین پژوهش، کتابخانه ای و روش پردازش، توصیفی و تحلیلی بوده است .بعد از بررسی آرا و دیدگاههای عرفانی امام محمد غزالی و امام خمینی، روشن می شود که آرای این دو عالم درخصوص مقامات عرفانی مورد مقایسه علیرغم نزدیکی در برخی موارد با تفاوت دیدگاهی و بویژه نقد امام خمینی برآثار و دیدگاه های امام محمد غزالی همراه است و با توجه به فاصله زمانی طولانی بین دوره زمانی حیات امام محمد غزالی و حضرت امام خمینی و به دلیل استمرار و توسعه رویکردهای عرفانی توسط عرفای دیگر و بهره مندی و توسعه دیدگاه های عرفانی امام خمینی تحت تاثیر آنان، ایشان توانسته است دیدگاه های جامع تری رانسبت به عرفای قبل از خود نسبت به این مقامات عرفانی ارائه دهد.
Mystical authorities have been one of the most important movements of human perfection towards the essence of the existence of creation and the theology of the followers of this path. One of the most important issues in this study was the study of the mystical approach of Imam Mohammad Ghazali and Imam Khomeini in relation to mystical authorities, especially authorities (repentance, patience, consent, piety and trust). The findings of the present study show that these two great worlds, with a philosophical, moral and mystical aspect as well as a Quranic and narrative approach, have explained the said mystical authorities, although in some cases, and especially in details, there are differences. The method of collecting information in this research was library and the method of processing was descriptive and analytical. It is associated with differences in views and especially Imam Khomeini's critique of the works and views of Imam Mohammad Ghazali, and due to the long time interval between the life of Imam Mohammad Ghazali and Imam Khomeini and due to the continuation and development of mystical approaches by other mystics and benefit and The development of Imam Khomeini's mystical views under his influence, he has been able to provide more comprehensive views of mystics before these mystical authorities.
قرآن کریم
ابراهیمیان، حسین،( 1383) سیري در سلوك عارفان، قم: دفتر نشر معارف، چاپ اول.
ابوالقاسم، محمد(1389)، ماهیت اخلاقی غزالی، ترجمه، امیر یوسفی، در مجموعه مقالات غزالی پژوهشی، به کوشش سید هدایت جلیلی، تهران، خانه کتاب
بستانی، فؤاد افرام(1375)، فرهنگ ابجدي، تهران: نشر اسلامی، چاپ دوم
پورجوادی،نصرالله(1381)،دو مجدد(پژوهش هایی درباره محمد غزالی و فخر رازی)تهران، مرکز نشر دانشگاهی
خمینی، سید¬روح¬الله (1420)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، قم: مؤسسه پاسدار اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی.
...........................................(1378)،آداب الصلاه، تهران،موسسه تنطیم و نشر،چاپ هشتم.
.........................................(1359)،شرح دعای سحر،ترجمه سید احمد فهریی،تهران،نهضت زنان مسلمان.
.............................................( 1385) شرح حدیث جنود عقل و جهل،تهران چاپ دهم.
زرین¬کوب، عبدالحسین، (1385)، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیر کبیر.
طباطبایی، فاطمه (1387)، مراتب و درجات رضا از منظر امام خمینی، تهران: مؤسسه¬ی تنظیم و نشر امام خمینی.
سراج طوسی، ابونصر، (1914)اللمع فى التصوف، مصحح: رینولد آلین نیکلسون، لیدن: مطبعۀ بریل.
- فیض کاشانی، محمّد بن مرتضی (1378)، الحقایق فی محاسن الاخلاق بضمیمه قره العیون و مصباح الانظار، تصحیح و تحقیق سید ابراهیم میانجی، تهران: مکتبه الاسلامیه.
-غزالی، ابوحامدمحمد(1386)، کیمیای سعادت،به تصحیح حسن خدیو جم،تهران،انتشارات علمی و فرهنگی
غزالی، محمد (بی‌تا الف). إحیاء علوم الدین. جلد 1، 3، 8، 13 و 14. بیروت: دار الکتاب العربى.
کربن، هانری (1371). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه: اسدالله مبشری. تهران: امیرکبیر.
محمدبن يعقوب الكلينى،( بی تا) اصول كافى، بيروت: انتشارات بيدار، جلد 2،
نصر، سید حسین (1382). صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه. ترجمه حسین سوزنچی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
¬افراسیاب¬پور، علی¬اکبر (1390)، «بررسی «صبر» از دیدگاه امام خمینی»، پژوهشنامه¬ی متین، سال چهاردهم، شماره¬ی پنجاه و چهار، بهار 1390، صص 18-1.
امامی، علی¬اشرف و اکبری چناری، علی (1391)، «تأملی در نگرش فیض کاشانی به عرفان و تصوف»، پژوهشنامه¬ی عرفان، شماره¬ی ششم، صص 1-23.
راشدی¬نیا، اکبر (1391)، «مقامات عرفانی»، معارف عقلی، سال هفتم، شماره¬ی سوم، پیاپی 24، پاییز 1391، صص 86-53.
رودگر، محمّد¬جواد (1390)، «انقلاب اسلامی و عرفان با رویکردی به آرای امام خمینی (ره)»، فصلنامه¬ی علمی-پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال هشتم، زمستان 1390، شماره¬ی 27، صص 66-43.
خوشحال، طاهره (1382)، «مقامات عرفانی پیامبر (ص) بر اساس تأویل آیات صبر در کشف¬الاسرار و دیگر متون عرفانی زبان فارسی»، مجله¬ی علمی-پژوهشی دانشکده¬ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره¬ی دوم، شماره¬ی سی و چهارم و سی و پنجم، پاییز و زمستان 1382، صص 198-173.
ساداتی، سیامک (1398)، «بررسی اندیشه و عرفان عین¬القضات همدانی»، فصلنامه¬ی تاریخ و ایده، سال دوم، شماره ششم، خرداد 1398، صص 963-938.
سجادی، علی¬محمّد و جمعه، معصومه (1394)، «سیر تطور احوال و مقامات عرفانی تا قرن ششم هجری»، فصلنامه¬ی علمی-پژوهشی عرفانیات در ادب فارسی، سال 3، شماره¬ی 6، صص 163-140.
غنوی، امیر (1398)، «مسیر تعالی در احیاء علوم¬الدین غزالی»، پژوهشنامه¬ی عرفان، سال یازدهم، شماره بیست و یکم، پاییز و زمستان 1398، صص 81-59.
کوهی حاجی¬آبادی و شکر (1396)، «مقامات عرفانی در اندیشه¬ی ابن¬سینا و سهروردی»، حکمت عرفانی، سال پنجم، شماره اوّل، پیاپی 11، پاییز و زمستان 1396، صص 31-17.
مبلّغ، سید¬مرتضی (1387)، «ویژگی¬های نظریه¬ی سلوکی امام خمینی (ره)»، پژوهشنامه‌ی متین، 40، صص 152-132.
محمدی،محمدحسن،علی اکبر افراسیاب پور، امیر جوان آراسته،حسین خسروی(1399)عرفان امام خمینی(ره) و نقد اشو، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، سال شانزدهم،شماره 63:بهار.