نقش شیطان در تحقق شرور اخلاقی از دیدگاه فخر رازی
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - دانشجوی دکتری رشته کلام، گرایش فلسفه دین، دانشگاه قم، قم، ایران
2 - الهیات معارف اسلامی و ارشاد
کلید واژه: فخر رازی, شیطان, شرور اخلاقی, وارونگی معرفتی, مفاتیح الغیب. ,
چکیده مقاله :
از نظر فخر رازی شیطان با روش کلی وسوسه، از طریق راه‌هایی همچون تزیین، وعده دهی باطل، آرزو افکنی، سحر و ...، باعث جهت دهی اراده انسان در انجام شرور اخلاقی می‌شود. از نظر او شیطان گاه در قالب بشر متمثل می‌شود و گاه مستقیما با قوای باطنی به ویژه قوای وهم و خیال مرتبط می‌گردد و از طریق وسوسه خواطر شیطانی را به انسان القا می‌کند. خواطر شیطانی باعث غفلت انسان شده و با پدید آوردن وارونگی معرفتی اراده او را از مسیر درست منحرف می سازند. او معتقد است عواملی همچون خروج مزاج عقل از اعتدال، ضعف قوه حافظه، استعانت از قوای شهوت و غضب... از جمله عوامل اثرگذار در پذیرش خواطر شیطانی و عواملی همچون استعاذه، حکمت، عبودیت، امداد ملائکه و ... از جمله موانع پذیرش این گونه خواطر هستند. هدف این مقاله یافتن پاسخ به مسئله شر به عنوان مسئله ای جدید در دوره معاصر از خلال دیدگاه فخر رازی است. برای استخراج دیدگاه فخر رازی از روش تفسیر متن و برای بازسازی دیدگاه او در مواجهه با مسئله شر از روش تحلیلی استفاده شده است.
According to al-Razi, Satan contributes to the occurrence of moral evil by appealing to temptation (which is reified as void promises, magic, embellishment, etc.). He contends that at times, Satan represents himself as a human being, and at others communicates directly with intrinsic forces (especially estimation and imagination) and inspires satanic thoughts to individuals by temptation. Satanic thoughts result in individuals' heedlessness and by causing epistemic inversion, deviates the will from the right path. He believes that acquiescence in the Satanic thoughts results from damage to reason, poorness of memory, the appeal to lust and wrath forces, etc. and the appeal to God, wisdom, worship, angels’ help, etc. prevents people from acquiescence in such thoughts. In this article, we aim at finding a new solution to the contemporary problem of evil through the works of al-Razi. We have used the hermeneutical method for extraction of al-Razi’s ideas and the analytical method for the reconstruction of his solution to the problem of evil.
1. قرآن کریم.
2. بهشتی، احمد، علیرضا فارسی نژاد (1390ش)، «فخر رازی بر سر دوراهی جبر و اختیار»، اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی41.
3. پورحسن, قاسم, حاتمیان, علی. (1394ش)، «بررسی و نقد نظریه بسامدی شر، بر اساس تقریر وسلی سمون»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، سال سیزدهم، شماره 26.
4. ترابی، نفیسه، محسن جوادی (1394ش)، «چیستی وهم، نسبت آن با عقل و نقش آن در اخلاق و عرفان نزد ملاصدرا»، دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال سوم، شماره 20.
5. خادمی،عین الله (1395)، ـتبیین وجودی شیطان از منظر فخر رازی»، دوفصلنامه پژوهش های هستی شناختی، شماره10.
6. رازی، فخر الدین (1986م)، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، مکتبة کلیات الأزهریه، چاپ اول.
7. رازی، فخر الدین (1409ق)، عصمه الانبیاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم.
8. رازی، فخر الدین (1414ق)، القضا و القدر، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ دوم.
9. رازی، فخر الدین (1406 ق)، لوامع البینات شرح اسماء الله تعالی و الصفات، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه.
10. رازی، فخر الدین (1407ق)، المطالب العالیه من العلم الاهی، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ اول.
11. رازی، فخر الدین (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
12. رازی، فخر الدین (بی تا)، النبوات و ما یتعلق بها، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه.
13. رازی، فخر الدین (1406 ق)، النفس و الروح و شرح قواهما، تهران، افست تهران.
14. زارع، حسین، مصطفی سلیمانیان (1394)، «بررسی فلسفه وجودی شیطان»، فصلنامه تحقیقات کلامی، سال سوم، شماره 11.
15. شکر، عبدالعلی (1393)، «وسوسه شیطان و راهکارهای مقابله با آن در قرآن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره18.
16. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، چاپ اول.
17. قاسمی، علی محمد (1381ش)، «شیطان شناسی در قرآن»، معرفت، شماره62.
18. طاهریان دهکردی، بتول، جنان امیدوار (1391)، «ماهیت ابلیس از نگاه قرآن»، فصلنامه پژوهش دینی، شماره24.
19. نام آور, فاطمه, نبوی, لطف الله, سعیدی مهر, محمد (1396)، «تقریر نوین مسئلۀ منطقی شر و دفاع اختیارگرایانه» پژوهشنامه فلسفه دین، سال پانزدهم، شماره 29.