باز شناسی بدعت از اجتهاد و علل و عوامل شکل گیری آن از منظر فریقین
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد رضا شاکری
1
(دانشگاه سمنان )
علیرضا صابریان
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان)
علي محمدي آشناني
3
(دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم دانشكده علوم قرآني تهران)
کلید واژه: بدعت, اجتهاد, شیعه, اهل سنّت,
چکیده مقاله :
بدعت در احادیث و روایات، اغلب در مقابل شریعت اسلام و سنّت پیامبر به کار رفته و مراد از آن، انجام کاري است که بر خلاف شریعت و سنّت پیامبر اکرم (ص) باشد. اجتهاد به کار بردن کوشش و توان فقیه در راه استخراج احکام شرعی عملی با شیوه استنباط است. در فقه شیعه چیزی در عرض کتاب، سنت و عقل وجود ندارد و در سایه روشنگری برگرفته از مکتب وحی از جانب امامان معصوم، راه هرگونه انحراف و انسداد بر اجتهاد شیعی مسدود شده اما ابزارهایی برای اجتهاد در سایر فرق متداول گردیده که اجتهاد بر پایه قیاس، استحسان، استصلاح و اجتهاد به رأی چهره ای ناصواب از دین ساخته است. از نظر شیعه شیوه های نادرست اجتهاد سبب بدعت در دین مي گردد، نوشته حاضر به بررسی مرز اجتهاد و بدعت در فقه امامیه و عامه از رهگذر مطالعه تطبیقی پرداخته و بدعت گذاری سبب آثار فردی همچون متضرر شدن و خسران افراد بدعت گذار و عذاب الهی شده و نیز آثار اجتماعی آن دور ساختن عامه مردم از دین می باشد. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای می باشد.
قرآن کریم با ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
نهج البلاغه.
آمدی، ابوالحسن علی بن ابوعلی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی¬تا.
ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الأثر، به کوشش زاوی و طناحی، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی¬تا (1979م).
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباري فی شرح صحیح البخاری، تحقیق محب الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه، بی¬تا.
ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقۀ في الرد على أهل البدع والزندقة، بتحقیق عبدالرحمن بن عبدالله الترکی و کامل محمد الخراط، الریاض، موسسه الرساله و دار الوطن، 1417ق.
ابن‌حزم اندلسى، علی بن احمد، الاحكام فى اصول الأحكام، بیروت، دار الحدیث، بی¬تا.
ابن رجب حنبلی، عبدالرحمن، جامع العلوم و الحکم فی شرح خمسین حدیثا من جوامع الکلم، تحقیق شعیب الارنؤوط و ابراهیم باجس، چاپ هفتم، بیروت، موسسه الرساله،1417ق.
ابن فارس، احمد، معجم المقاييس اللغه، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم، بیروت، دارالنشر، 1420ق.
ابن‌قيم جوزية، ابی بکربن ایوب، اعلام الموقعين عن رب العالمين، بیروت، دارالفکر، 1374ق.
ابن‌كثير، ابوالفدا اسماعیل ، تفسير القرآن العظيم، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1419ق.
ابن منظور، محمد، لسان العرب، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
اشرفی، عباس، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال پنجم، شماره 18، پاییز 1393ش.
بحرانی، سيدهاشم، البرهان فى تفسير القرآن، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثه، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق .
الامیدی، علی ابن ابی علی، الاحکام فی اصول احکام، قاهره، 1986م.
البروجردى، سیدمحمدحسين، جامع الأحاديث الشيعة فی احکام الشریعه، تهران، مطبعه المساحه، 1380ق.
الشبکی، تاج الدین، جمع الجوامع، شرح جلال الدین المحلی، بمبئی، 1970م.
امیدی، جلیل، فقه اسلامی از اجتهاد آزاد تا اجتهاد فی المذهب ، پژوهشنامه های فقه و حقوف اسلامی، سال چهارم شماره 8ف پاییز و زمستان 1390ق.
ترمذی، محمدبن‌عيسى، الجامع الصحيح، تحقیق احمد محمد شاکر و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی¬تا.
جناتى، محمدابراهيم، منابع اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامى، تهران،¬ کیهان، بی¬تا.
جوهري، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، چاپ چهارم، بی جا، دارالعلم الملایین،1990م.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، چاپ پنجم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
حیدر اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، بیروت، منشورات الکتب العربی، چاپ اول، 1403ق،
خطيب بغدادی، احمد بن علی، الفقيه و المتفقه، محقق ابو عبدالرحمن عادل بن یوسف الغراری، چاپ دوم، السعودیه، دار ابن الجوزی، 1421ق.
راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان داوودی، بیروت، مطبعه التقدیم العربی، 1392ق.
سبحانی تبریزی، جعفر، توسل، بدعت، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1388ش.
سعدی، ابوحبیب، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، چاپ دوم، دمشق، دارالفکر، 1408ق.
سیوطی جلال الدین عبدالرحمان، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالمعرفه، 1365ق.
الشافعي، محمد بن إدريس، الرسالة، محقق احمد شاکر، مصر، مکتبه الحلبی، 1358ق.
الشریف المرتضی، علی بن الحسین، الرسائل، قم، دارالقرآن، 1405ق.
شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، بیروت، دارالفکر، 1992م.
شیخ طوسی، محمد بن حسن ابو جعفر، الرجال، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،۱۴۱۵ ق.
صبحى صالح، ابراهیم، شرح نهج‌البلاغة، چاپ چهارم،بیروت، دارالکتاب المصری و دارالکتاب اللبنانی،2004م.
صدوق، محمد بن علی، الأمالى، بیروت، موسسه الاعلمی، 1400ق.
همو، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
طباطبايى، سيدمحمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی،1393ق.
طبرى، محمدبن‌جرير، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه،1412ق.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375ش.
الغزالى، ابوحامد محمد، المستصفى من علم الأصول و فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت، بغداد، مکتبه المثنی، 1322ق.
الفراهیدی، خلیل ابن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، قم، دارالهجره. 1409ق.
فرهنگ دوست، هادی، بدعت در اسلام، (بررسی علل و چرایی شکل¬گیری بدعت در جامعه)، 1365ش.
فیروزآبادي، مجدالدین محمد، القاموس المحیط، بیروت، دار العلم للجمیع، بی¬تا.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
مرادی، خدارحم، بدعت¬های بنی امیه،تدوین پژوهشکده حج و زیارت برای موسسه آموزشی و پژوهشی مذاهب اسلامی، تهران، نشر مشعر،1394ش.
معرفت، محمدهادى، تفسير و مفسران، چاپ سوم، قم، موسسه فرهنگی التمهید، 1385ش.
مطهری، مرتضی، ده گفتار، «اصل اجتهاد در اسلام»، انتشارات صدرا، چاپ نهم، 1373ش.
میرخانی، عزت السادات، مقاله شیوه ای اجتهاد پویا در آموزه های امامان معصوم، انتشار در مجله ندای صادق، سال هشتم، بهار 82، شماره 29.
میرزای قمی، ابوالقاسم، قوانين المحكمه فى الأصول المتقنه، محقق رضا حسین صبح، قم، احیاء الکتب الاسلامیه، 1430ق.
ميرعمادى سيد احمد، ائمه(ع) و علم اصول، قم، موسسه بوستان کتاب،1384ش.
یزدی، علی محمد، بدعت در نگاه قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1394ش.