بررسی فقهی نظریه عرفانی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب عرفا و متصوفه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
مریم سیاحی
1
(گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.)
هرمز اسدی کوه باد
2
(آزاد اسلامی رامهرمز)
مسعود پاکدل
3
(استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامھرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامھرمز، ایران)
کلید واژه: شریعت, طریقت, حقیقت, سماع. ,
چکیده مقاله :
در این پژوهش به بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب متصوفه از منظر فقهای امامیه پرداخته است. در واقع این پژوهش در باب یکی از مسائل اساسی عرفان و تصوف اسلامی یعنی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع است. شریعت را اوامر و نواهی فرستاده¬شده از سوی پروردگار برای راهنمایی بندگان می¬دانند. طریقت را هم راه و روش مخصوص سالکان که مشتمل بر احوال و مقامات است تعریف کرده¬اند و حقیقت را عرفا آخرین منزل سلوک می¬دانند که به سختی قابل توصیف است. اکثر عرفا این مرحله را توأم با حیرت می¬دانند. ما در این پژوهش در پی فهم ماهیت و ارتباط بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه هستیم. واژه های شریعت، طریقت و حقیقت و سماع در عرفان و تصوف اسلامی یک سابقه طولانی دارد. اما نکته مهم اینجاست که عرفای مکاتب گوناگون نظرات متفاوتی در این خصوص مطرح کردند. برخی از آنها شریعت را فقط در مراحل ابتدایی سلوک لازم می دانند و عارفی که به حقیقت واصل شود را بی نیاز از رعایت مناسک شریعت می‌دانند، اما برخی معتقدند انجام امور ظاهری شریعت هیچگاه از گردن انسان ساقط نمی شود حتی اگر عارف به مرحله حقیقت رسیده باشد.
ابراهيمى¬دينانى، غلا¬محسين، قواعد كلى در فلسفه اسلامى، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1380ش.
ابن منظور، لسان العرب،ج 9، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،1419ق.
ابن¬سینا، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه¬نصیرالدین طوسی و شرح قطب¬الدین رازی، قم، نشر البلاغه، 1375ش.
ابن¬سينا، حسين ابن عبدالّله، احوال النفس، به اهتمام: احمد فؤاد الاهوانى، قاهره، دار¬احياء الكتب العربيه، 1952م.
ابن¬سينا، حسين¬ابن¬عبدالّله، المباحثات، تحقيق و تعليق: محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371ش.
ابنسينا، حسينابنعبدالّله، النجاه من الغرق فى بحر الضلالات، ويرايش و ديباچه : محمدتقى دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1364ش.
ابن¬سينا، حسين¬بن-عبدالله، الشفاء (النفس)، محقق ابراهيم مدكور، مصر، الهيئة المصرية، 1975م.
ابن¬سينا، حسين¬بن¬عبدالله، رسالة نفس، تصحيح موسي عميد، تهران، انجمن آثار ملي، 1331ق.
ابن¬سینا، رسائل، قم، انتشارات: بیدار، 1400ق.
ابن¬فارس، زکریا بن الحسن، معجم مقاییس اللغۀ، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، 1421ق.
اکبریان، رضا، رادفر، نجمه سادات، معاني عقل در فلسفه فارابي، نشریه: شناخت(پژوهشنامه علوم انسانی)، 1388ش.
امیری، نفیسه، خسروپناه، عبدالحسین، عقل و عقل¬گرایی در فلسفه و قرآن، فصلنامه تخصصی پژوهش‌هاي میان رشته¬¬اي قرآنی، 1388ش.
بداشتی، علی¬اله، انسان¬شناسی شناخت عقل در پرتو عقل و نقل، 1389ش.
الجوهري أبی نصر اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)، بیروت، دارالفکر، 1419 ق.
حسین¬زاده،محمد، عقل از منظر معرفت‌شناسي، 1386ش.
دیباجی، سیدمحمدعلی، جان¬محمدی، محمدتقی، عقل فعال ابن¬سینا در نظر توماس آکویناس، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه¬ی معرفت دانشگاه شهید بهشتی، 1387ش.
زبیدي، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعۀ والنشر، 1414ق.
سجادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ج ١، ص ٣، 1373ش.
سعادت مصطفوی، حسن، شرح اشارات و تنبیهات(نمط سوم) در باب نفس، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1387ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة سید¬جلال¬الدین آشتیانی(ویراستار)، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی، 1363ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، مفاتیح¬الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران،مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی، 1363ش.
طباطبایی، محمدحسین، نهایه¬الحکمه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1362ش.
کدیور ، محسن، شکوری، نرگس، جایگاه وجودشناختی و معرفت‌شناختی عقل فعال در فلسفه مشاء، انتشارات: نامه مفید، شماره41، 1382ش.
کدیور، محسن، سالم، مریم، بررسی نقش عقل فعال در حکمت متعالیه، مقالات و بررسی¬ها، دفتر78، 1384ش.
مسعودی، جهانگیر، پیش بین، اعظم سادات، نظریه نهایی ملاصدرا در باب ادراک کلیات (عقل فعال، عقول عرضیه یا خدا)، فلسفه و کلام، 1394ش.
مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش¬هاي اسلامی آستان قدس رضوي، 1375ش.