بررسی تطبیقی مفهوم وحی از منظر سه فیلسوف و متفکر اسلامی ملاصدرا، علامه طباطبایی و لاهیجی
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، بم
کلید واژه: مقایسه, وحی, ملا صدرا, لاهیجی, علامه طبا طبایی.,
چکیده مقاله :
مقاله حاضر به بررسی تطبیقی مفهوم وحی از منظر سه فیلسوف و متفکر اسلامی، ملاصدرا، علامه طباطبایی و لاهیجی میپردازد. وحی به عنوان یک پدیده الهی و فرآیند انتقال معرفت الهی به انسانها، همواره موضوعی مهم در فلسفه اسلامی بوده است. ملاصدرا با محوریت فلسفه مشاء و اندیشههای حکمت متعالیه، به تبیین رابطه بین عقل و وحی و نقش آن در کمال انسانی پرداخته است. او با تأکید بر وجود حقیقت واحد و متعالی، وحی را به عنوان تجلی علم الهی و وسیلهای برای هدایت بشر معرفی میکند. از سوی دیگر، علامه طباطبایی در تفسیر و تحلیل قرآن، به بررسی عمیقتر ابعاد وحی و نقش آن در شکلگیری معارف دینی میپردازد. او تأکید دارد که وحی، نه تنها یک منبع معرفتی، بلکه یک فرایند تربیتی و هدایتگر است که انسانها را به سوی کمال و رستگاری رهنمون میسازد. لاهیجی نیز با نگاهی فلسفی و عرفانی به وحی، ضمن تأکید بر جنبههای باطنی و شهودی آن، به تحلیل تجربههای وحیانی و تأثیر آن بر روح و روان انسان میپردازد. او معتقد است که وحی، به عنوان یک واقعیت الهی، میتواند به ارتقاء روحانی انسان و درک عمیقتر از وجود و حقیقت کمک کند. این مقاله ضمن مقایسه و تحلیل دیدگاههای این سه متفکر، به بررسی نقاط اشتراک و افتراق آنها در فهم وحی و تأثیر آن بر زندگی انسان میپردازد و سعی دارد تا ابعاد گوناگون فلسفی، کلامی و عرفانی وحی را در اندیشه اسلامی روشن کند.
This article presents a comparative study of the concept of revelation from the perspectives of three prominent Islamic philosophers and thinkers: Mulla Sadra, Allameh Tabataba’i, and Lahiji. Revelation, as a divine phenomenon and a process of transmitting divine knowledge to human beings, has always been a significant subject in Islamic philosophy. Mulla Sadra, within the framework of Peripatetic philosophy and his Transcendent Theosophy, explains the relationship between reason and revelation and its role in human perfection. Emphasizing the existence of a single transcendent truth, he introduces revelation as the manifestation of divine knowledge and as a means of guiding humanity. On the other hand, Allameh Tabataba’i, through his interpretation and analysis of the Qur’an, provides a deeper exploration of the dimensions of revelation and its role in shaping religious knowledge. He emphasizes that revelation is not only an epistemic source but also a pedagogical and guiding process that directs human beings toward perfection and salvation. Lahiji, from a philosophical and mystical perspective, highlights the inner and intuitive aspects of revelation, analyzing revelatory experiences and their impact on the human soul and psyche. He argues that revelation, as a divine reality, can contribute to spiritual elevation and to a deeper understanding of existence and truth. By comparing and analyzing the views of these three thinkers, the article seeks to examine the points of convergence and divergence in their understanding of revelation and its impact on human life, aiming to shed light on the diverse philosophical, theological, and mystical dimensions of revelation in Islamic thought.
ابن منظور محمد بن مکرم (1375) لسان العرب ج15 بيروت: دارصادر: داربيروت
ابن فارس، ، احمد (1404ق) مقاییس اللغة، ج 6، مکتب الاعلام الاسلامی،
افندی عبدالله بن عيسي بيگ (1389) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ترجمه محمدباقر ساعدي. مشهد: بنياد پژوهشهاي اسلامي
آشتیانی ، جلال الدین (1378) منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج1، قم دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم. مرکز انتشارات
تهرانی، آقابزرگ، بی تا ،طبقات اعلام الشیعه به کوشش علینقی منزوی اسماعلیان
جعفری محمد (1389ق) چیستی وحی از دید گاه ملا صدرا معرفت کلامی، سال اول شماره دوم
دوانی، علی(1380) دورنمایی از زندگانی صدرالمتألهین شیرازی، چاپشده در ملاصدرا و حکمت متعالیه، مجموعه مقالات همایش ملاصدرا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول،
راغب اصفهانی، (1416ق) مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، الدار الشامیٌة، بیروت،1416ه.ق.
الشرتوني سعيد الخوري ا، اقرب الموارد، ج 2، واژه ي وحي.
طریحی فخرالدین (375 ) مجمع البحرين، ج 15، تهران ، مکتبه مرتضوی چاپ سوم
طباطبایی علامه سید محمد حسین(1374 )، المیزان فی تفسیر القرآن ج اول تهران چاپ
........... (1375). قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم.
ضیایی، حسین و مجید حمیدزاده جباری، (۱۳۸۶ش) تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، حکمت، چاپ اول،
عطایی نظری حمید (1392) فیاض لاهیجی و اندیشههای کلامی او، دفتر نشر معارف وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه .
فراهیدی خلیل بن احمد(1409ق) کتاب العین تحقیق: ابراهیم سامرائی قم موسسه الهجره
گویا موی محمد قدرت الله (1387) تذکره نتایج الافکار، مصحح یوسه بیگباباپور، قم مجمع ذخائر اسلامی
المهاجر، شیخ جعفر (1431 ق 2010 م) اعلام الشیعة، ج۲، بیروت دارالمؤرخ العربی
مدرس تبریزی، محمد علی (1395ش) ریحانة الادب، ج ۴، قم، موسسه امام صادق(ع)
ملا صدرا، صدرالدین شیرازی .الشواهد الربوبيه في مناهج السلوکيه، تصحيح سيدمصطفي محقق داماد، تهران، بنياد حکمت اسلامي صدرا، 1382،
........( 1383ش). الحکمة المتعاليه في الاسفار العقلية الاربعه، ج 8، تصحيح علي اکبر رشاد، تهران، بنياد حکمت اسلامي صدرا
........(1381 ش) المبدأ و المعاد، تصحيح دکتر محمد ذبيحي و دکتر جعفر شاه نظري، تهران، بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج 2،
.........(1358ش) الواردات القلبية في معرفه الربوبيه، مترجم احمد شفيعي، انتشارات انجمن فلسفه ايران ،
.........( 1387ش). شرح الاصول الكافى. تصحيح، تحقيق و مقدّمه: سبحانعلى كوشا. به اشراف سيّد محمّد خامنهاى. تهران: انتشارات بنياد حكمت اسلامى صدرا.ج 5،
لاهیجی، عبدالرزاق، (1383ش) گوهر مراد، چاپ اول، نشر سایه، تهران،
نعمه، عبدالله (1366ش 1987م) فلاسفة الشیعة حیاتهم و آراءهم، بیروت دار مکتبه الحیاه
نصرآبادی میرزا محمدطاهر (1378)، تذکره نصرآبادی، ج ۱، چاپ احمد مدقّق یزدی، یزد.