بررسی عوامل کم رونقی حکمت عملی در فلسفه‌ی اسلامی از ابن سینا تا ملاصدرا (با تاکید بر اخلاق)
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمحمد رضا اسدی 1 , غلامرضا بدرخانی 2
1 - دانشگاه علامه طباطبائی تهران
2 - دانشکده الاهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی تهران
کلید واژه: حکمت عملی, اخلاق, فلسفه‌ی اولی, فلسفه اسلامی,
چکیده مقاله :
در فلسفه اسلامی حکمت عملی، قسیم حکمت نظری است. ولی چه از نظر حجم تالیفات و چه تفصیل و توسعه مباحث، در مقایسه با حکمت نظری کم رونق است. شناخت عوامل این کم رونقی، می تواند زمینه ساز توسعه‌ی آن، باشد. ورود فلسفه در فضای فکری جهان اسلام با دو موضع مخالف و موافق همراه بوده است در موضع مخالف، فلسفه جایگاهی برای ورود در عرصه حکمت نظری و عملی ندارد و در موضع موافق، نوعی تلاش در جهت بومی سازی فلسفه یونان در لایه های مختلف مشاهده می‌شود که نتیجه آن احاله حکمت عملی به شریعت شده است. عوامل منجر به این احاله را، می توان عدم امکان استنتاج حکمت عملی از حکمت نظری ارسطویی و تفصیل و احاطه شریعت بر تمام دقائق حکمت عملی و عدم احساس ضرورت حکما از ورود به حکمت عملی و اهمیت فلسفه اولی در نگاه حکمای مسلمان به حسب شرافت موضوعی، برشمرد.
Practical theosophy in Islamic philosophy is a sibling of theoretical theosophy. It is expected that it is paid attention to as much as theoretical theosophy; however, both in view of writings and inclusion of subjects, it is less booming. To recognize the factors causing this situation can be an introduction to its development in accordance with the needs of the contemporary era The arrival of philosophy in the intellectual space of the Islamic world has been accompanied by two opposing stances. On the opposite side, philosophy r does not have the ability to enter into theoretical and practical wisdom, and in a favorable position, some attempt to localize the philosophy of Greece, which has led to religion Responsible for discussing practical wisdom. The factors that led the religion to discuss practical wisdom are the impossibility of deriving practical wisdom from Aristotelian theoretical wisdom, and the extent to which religion is surrounded by all aspects of practical wisdom and the lack of awareness of the necessity of the intellectuals from entering practical wisdom and the controversy between jurisprudents and philosophers And the importance of the first philosophy of Muslim philosophers.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، 1326ق، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات،چاپ دوم، دارالعرب، قاهره.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، 1375ش، الاشارات و التنبيهات، چاپ اول، نشر البلاغة، قم،
ابن سینا، حسین بن عبدالله، 1404، الشفا،(الالهیات)، چاپ اول، مکتبه ایه الله مرعشی، قم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، 1404ق، الشفاء(المنطق)،چاپ اول، مکتبه ایه الله مرعشی، قم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، 1980م، عيون الحكمة، چاپ دوم، دارالقلم، بيروت.
ارسطو،1366ش، متافیزیک، مترجم:شرف الدین خراسانی، چاپ اول، نشر گفتار، تهران.
ارسطو،1389ش، اخلاق نیکوماخوس، مترجم:محمد حسن لطفی، چاپ اول، طرح نو،تهران.
جرجی زیدان، 1336، تاریخ تمدن اسلام،ترجمه علی جواهر الکلام،چاپ اول، امیر کبیر،تهران.
جوادی آملی عبدالله، 1382، رحیق مختوم،چاپ دوم، اسراء، قم.
حلبی، علی اصغر، 1365ش، تاریخ تمدن اسلام، چاپ اول، انتشارات اساطیر، تهران.
حنا فاخوری، 1381ش، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمجید آیتی، چاپ اول، انتشارات خوارزمی.
داوری، رضا، 1379ش، مقام فلسفه در ایران، چاپ سوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
دشتکی شیرازی، غیاث الدین منصور، 1389ش، اخلاق منصوری، تصحیح علی محمد پشت دار، چاپ اول، امیر کبیر، تهران.
دشتکی شیرازی، غیاث الدین منصور،1391ش، اخلاق منصوری(به کوشش منصور ابراهیمی)، چاپ اول، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
دوانی جلال الدین،1308ق، اخلاق جلالی، چاپ اول، لکنهو.
سهروردی، یحیی بن حبش (شیح اشراق)، 1375ش، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، چاپ اول، موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، تهران.
شهرزوری، شمس الدین محمد، 1383ش، رسائل الشجرة الالهية فى علوم الحقايق الربانية، چاپ اول، موسسه حکمت و فلسفه ایران، تهران.
شیرازی قطب الدین، 1369ش ، دره التاج، چاپ سوم، انتشارات حکمت، تهران.
طباطبایی، جواد، 1385ش، زوال اندیشه سیاسی در ایران،چاپ سوم، انتشارات کویر، تهران.
طوسی، محمد بن محمد نصیرالدین، 1370ش، اخلاق ناصری، چاپ اول، نشر اسلامیه تهران.
طه حسین،1388ش، آئینه اسلام ترجمه محمد ابراهیم آیتی، چاپ اول، قدس، قم.
غزالی، محمد بن محمد، 1416ق، مجموعة رسائل الإمام الغزالى، چاپ اول، دار الفكر، بيروت.
غزالی، محمد بن محمد، بی تا، احیاء علوم الدین غزالی، چاپ اول، دارالکتاب العربی بیروت.
فارابی ابونصر،1996م، احصاء العلوم، چاپ اول،مکتبه الهلال،بیروت.
فارابی، ابونصر، 1413ق، الاعمال الفلسفیه(تحصیل السعاده)، چاپ اول، دارالمناهل، بیروت.
فخر رازی، محمد بن عمر، 1373ش، شرح عيون الحكمة، چاپ اول، موسسة الصادق (ع)، تهران.
ملاصدرا، 1360 الشواهد الربوبية فى المناهج السلوكية، چاپ دوم، المركز الجامعى للنشر، مشهد.
ملاصدرا، 1360ش، اسرار الآیات، چاپ اول، انجمن حکمت و فلسفه ایران تهران.
ملاصدرا، 1363، مفاتیح الغیب،چاپ اول ، موسسه تحقیقات فرهنگی، تهران.
ملاصدرا، 1366، شرح أصول الكافي ملاصدرا، چاپ اول، وزارت فرهنگ و آموزش عالی تهران.
ملاصدرا، 1370ش، مجموعة الرسائل التسعة، چاپ اول، مصطفوی، قم.
ملاصدرا، 1376ش، مثنوی ملاصدرا،چاپ اول ، کتابخانه مرعشی نجفی، قم.
ملاصدرا، 1381ش، كسر الاصنام الجاهلية، چاپ اول ، بنياد حكمت صدرا، تهران .
ملاصدرا، 1387ش، سه رسائل فلسفى،چاپ سوم ،دفتر تبليغات اسلامی، قم.
ملاصدرا، 1422ق، شرح الهداية الاثيرية، چاپ اول ،موسسة التاريخ العربى، بيروت.
ملاصدرا، 1981م، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، چاپ سوم، دار احیاء التراث بیروت.
ملاصدرا، بی تا، الحاشية على الهيات الشفاء، چاپ اول، انتشارات بيدار، قم.
نصر، سید حسین، 1382،صدرالمتالهین شیرازی و حکمت متعالیه، ترجمه حسین سوزنچی ، چاپ اول ،دفتر پژوهش و نشر سهروردی، تهران.