گونه سنجی رابطه باورهای دینی و باورهای اخلاقی
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
منیژه عاملی
1
(دانشگاه ادیان و مذاهب)
محسن جوادی
2
حمید ملک مکان
3
(دانشگاه تهران)
مهدی فرمانیان
4
(دانشگاه ادیان و مذاهب قم)
کلید واژه: دین, اخلاق, تعامل, تقابل, تباین.,
چکیده مقاله :
به اعتقاد بسیاری از فیلسوفان سابقه بحث از رابطه دین واخلاق به قدمت خود فلسفه است.امّا افلاطون با طرح گفتگوی سقراط با اوثیفرون شکل جدّی تری به آن داد. بحث از رابطه دین واخلاق درمیان مسلمانان به عنوان یکی از مسائل مهم کلامی مورد مداقّه بوده و به پیامدهای اخلاقی آن کم تر پرداخته اند. امّا رابطه دین واخلاق در اشکال مختلفی متصوّر است که در این نوشتار به حصر عقلی سه گونه«تباین دین از اخلاق» ،«تقابل دین با اخلاق»و«تعامل دین و اخلاق» سنجیده و در این میان ضمن تأیید تعامل دین واخلاق ،چگونگی و جهت این رابطه ارزیابی می‌گردد. درامتداد این بحث برای تبیین وابستگی اخلاق به دین،از میان گونه های مختلف وابستگی اخلاق به دین،وابستگی«معنا شناختی»،«وجودشناختی»،«معرفت شناختی»و«روان شناختی» اخلاق به دین را می سنجیم. درحقیقت گونه سنجی رابطه دین واخلاق با رویکرد علمی-پژوهشی،ما را به این نتیجه می‌رساند که اخلاق زاییده حقیقی ترین منبعی است که همه خیرات،مصالح و سعادات از آن ناشی می شوند و آن«دین»است.
Many philosophers believe that the history of the relationship between religion and morality is as old as philosophy itself. But since the time of Plato, Socrates' conversation with Othifron has taken on a more serious form. The discussion of the relationship between religion and morality among Muslims has been considered as one of the important theological issues and less attention has been paid to its moral consequences. However, the relationship between religion and morality is imagined in different forms. In this article, three types of "religion contrast with morality", " religion opposition with moral " and "interaction of religion and morality" have been rationally evaluated. In order to explain the dependence of morality on religion, we examine the "semantic", "ontological", "epistemological" and "psychological" dependence of morality on religion among the different types of moral dependence on religion. In fact, the typology of the relationship between religion and ethics and the scientific-research approach leads us to the conclusion that morality is the most real source from which all goodness, interests and happiness come, and that is "religion".
قرآن کریم.
ادواردز، پل؛ بورچرت، دونالد ام (1392)، دانشنامه فلسفه اخلاق، ترجمه انشاءالله رحمتی، نشرسوفیا، تهران.
افلاطون (1380)، دوره آثار افلاطون، ج۱، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، انتشارات خوارزمی، تهران.
ابن¬مسکویه، ابوعلی احمدبن محمد (بی¬تا)، تهذیب الخلاق و تطهیرالاعراق، مقدمه حسن تمیم، نشر بیدار، قم.
امید، مسعود (1381)، درآمدي بر فلسفه اخلاق از ديدگاه متفکران مسلمان معاصر ايران، موسسه تحقيقاتي علوم اسلامي – انساني، تبریز.
ایجی، عضدالدین ( 1325ق)، شرح المواقف، ج ٨، نشر الشريف الرضي، قم.
پاپکین، ریچارد؛ آروم. استرول (1375)، کلیات فلسفه، ترجمه جلال الدین مجتبوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
پینکافس، ادموند (1384)، ازمسئله محوری تا فضیلت گرایی، ترجمه سیدحمیدرضا حسنی و دیگران، دفتر نشر معارف، قم.
تفتازانی، سعد الدين (1409ق)، شرح المقاصد، محقق عبدالرحمن عمیره، ج٢، نشرالشریف الرضی، قم.
جوادی آملی، عبدالله (1380)، انتظار بشر از دین، مرکز نشر اسراء، قم.
دانش، جواد (1392)،دین واخلاق؛ بررسی گونه¬های وابستگی اخلاق به دین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
روبیژک، پل (1381)، ارزش‌های اخلاقی در عصر علم، ترجمه نفیسه و محبوبه ساطع، انتشارات حکمت، تهران.
ریچلز، جیمز (1387)، فلسفه اخلاق، ترجمه آرش اخگری، انتشارات حکمت، تهران.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان، ج١و 5 و11و16، مکتبة نشر الاسلامی، قم.
_______ (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج٢، انتشارات صدرا، قم.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1387)، اخلاق ناصری، تحقیق مجتبی مینوی و علی¬رضا حیدری، انتشارات خوارزمی، تهران.
_______ (1407ق)، تجریدالاعتقاد، محقق حسينى جلالى، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، تهران.
فرانکنا، ویلیام (1392)، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، موسسه فرهنگی طه، قم.
فروغی، محمدعلی (1391)، سیر حکمت در اروپا، ج١، انتشارات زوّار، تهران.
فنایی، ابوالقاسم (1384)، دین در ترازوی اخلاق، موسسه فرهنگی صراط، تهران.
کاپلستون، فردریک (1388)، تاریخ فلسفه، ج7، ترجمه داریوش آشوری، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
کانت، ایمانوئل (1369)، بنیاد مابعدالطبیه اخلاق، ترجمه حمید عنایت وعلی قیصری، انتشارات خوارزمی، تهران.
______ (1384)، درس¬های فلسفه اخلاق، ترجمه منوچهرصانعی دره¬بیدی، انتشارات نقش و نگار، تهران.
کورنر، اشتفان (1367)، فلسفه کانت، ترجمه عزت الله فولادوند، انتشارات خوارزمی، تهران.
لارنس، سی.بکر ( 1378)، تاریخ فلسفه اخلاق غرب، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، قم.
مصباح، محمد تقی (1381)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمدحسین¬ شریفی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران.
______ (1378)، "دین و اخلاق"، قبسات، ش13، ص30-37، قم.
مطهری، مرتضی (1388)،مجموعه آثار، ج 3 و12، انتشارات صدرا، تهران.
مک¬اینتایر، السدر (1379)، تاریخچه فلسفه اخلاق، ترجمه انشاءالله رحمتی، انتشارات حکمت، تهران.
نیچه، فردریش ویلهلم (1387)، فراسوی نیک و بد، ترجمه سعید فیروزآبادی، انتشارات جامی، تهران.
هاسپرز، جان (1372)، فلسفه دین، گروه ترجمه و ویراستاری، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، قم.