نقش «توحید اجتماعی» در فلسفه علوم اسلامی با محوریت آیات قرآن مورد مطالعه: علم کلام و عرفان
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محمد عرب صالحی
1
(گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)
فریده پیشوایی
2
(موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه، قم.)
کلید واژه: توحید اجتماعی, علوم اسلامی, نقش, علم کلام, علم عرفان, موضوعات, غایت. ,
چکیده مقاله :
«توحید اجتماعی» که رویکردی نوین در فهم بنیادی¬ترین آموزه اسلام یعنی «توحید» بوده و مبانی نظری تحقق جامعه توحیدی را پشتیبانی می¬کند، کارویژه¬ها و کارکردهای مختلفی دارد که با توجه به اهمیتشان و نیز خلاء پژوهشی در این باره، پرداختن به آنها ضرورت دارد. ازجمله کارکردهای نظری توحید اجتماعی، تاثیر در علوم اسلامی و فلسفه آن بوده و این نوشتار با نگاه تحلیلی و بهره¬گیری از داده¬های کتابخانه¬ای و تمرکز بر فهم اجتماعی از آیات توحیدمحور عهده¬دار تبیین آن است. یافته¬های این مقاله که براساس رویکرد تحلیلی و روش کتابخانه¬ای سامان یافته، این فرضیه را ثابت می¬کند که غلبه گفتمان توحید اجتماعی بر فضای علمی حوزه و دانشگاه، با اثرگذاری بر موضوعات، غایات و اهدافِ علوم اسلامی مانند کلام و عرفان می¬تواند زمینه¬ساز تحول در این علوم ¬باشد. به برخی از شواهد و مصادیق آن اشاره شده است. نتیجه اینکه با خوانش اجتماعی از توحید که ریشه در آیات قرآن دارد، علوم اسلامی می¬توانند با رویکرد جدید توحیدی و متناسب با نیازهای جوامع اسلامی معاصر بازنگری شوند.
"Social monotheism" which is a novel approach to understanding the most fundamental doctrine of Islam, i.e. "monotheism", and supports the theoretical foundations of the realization of a monotheistic society, has various functions that need to be addressed due to their significance and the lack of research in this regard. Among the theoretical functions of social monotheism is its impact on Islamic sciences and their philosophy, which this article seeks to explicate, taking an analytical view, using library data, and focusing on a social comprehension of monotheistic verses. The findings of this article which is based on an analytical approach and the library method, prove the hypothesis that the dominance of the social monotheism discourse over the academic atmosphere of seminaries and universities, by influencing the topics, goals, and objectives of Islamic sciences such as theology and mysticism, may pave the way for transformation in these sciences and this article touches on its evidence and some instances. The result is that with the social reading of monotheism, Islamic sciences can be revised with a new monotheistic approach and in accordance with the needs of contemporary Islamic societies.
قرآن
نهجالبلاغه
بوذري¬نژاد، یحیی و زرع¬پيما، شاهین، (1400)، «تحليل و بررسي ابعاد معرفتي جامعة توحيدي در انديشة دکتر علي شريعتي»، نظريه¬هاي اجتماعي متفكران مسلمان، ش20، صص9-36؛
پورعباس، محمد، (1398)، «بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه دکتر شریعتی در باب توحید اجتماعی»، اندیشه نوین دینی، ش59، صص103-116؛
پورعباس، محمد و محمدرضا ابراهيم¬نژاد، (1398)، «دکترين «توحيد اجتماعي» انديشه¬اي بنيادين در تکامل هندسه توحيدي و تعالي معنوي موحدان»، پژوهش¬هاي عقلي نوين، ش7، صص117-140؛
جوادی آملی، عبدالله، (1388)، جامعه در قرآن؛ تفسير موضوعي قرآن کريم، قم: اسراء؛
خامنه¬ای، سیدعلی، (1392)، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، قم: صهباء؛
سیدقطب، (1425ق)، فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق؛
صدر، سیدمحمدباقر، (1381)، سنت¬هاى تاريخ در قرآن، تهران: تفاهم؛
طالقانى، سیدمحمود، (1362)، پرتوى از قرآن، تهران: شركت سهامى انتشار؛
طباطبايي، سیدمحمد حسين،(1390)، الميزان في تفسير القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات؛
عرب صالحی، محمد و پیشوایی، فریده، (1401)، تحلیل معنای «توحید اجتماعی» از رهگذر تبیین مؤلفه‌های آن در قرآن با تأکید بر اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای (دامت برکاته)، مطالعات تفسیری قرآن کریم مفتاح، ش8، ص25-50؛
فضل الله، سیدمحمد حسین، (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک؛
مجلسي، محمدباقر، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، بي¬جا، مؤسسةالوفاء؛
مطهری، مرتضی، (1389)، مجموعه آثار (جلد 3)، قم: صدرا؛
مكارم شيرازى، ناصر، (1371)، تفسير نمونه، تهران: دارالكتب الإسلاميه؛
https://farsi.khamenei.ir.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 236 ـ 217
نقش «توحید اجتماعی» در فلسفه علوم اسلامی با محوریت آیات قرآن
مورد مطالعه: علم کلام و عرفان
محمد عرب صالحی 1
فریده پیشوایی 2
چکيده
«توحید اجتماعی» که رویکردی نوین در فهم بنیادیترین آموزه اسلام یعنی «توحید» بوده و مبانی نظری تحقق جامعه توحیدی را پشتیبانی میکند، کارویژهها و کارکردهای مختلفی دارد که با توجه به اهمیتشان و نیز خلاء پژوهشی در این باره، پرداختن به آنها ضرورت دارد. ازجمله کارکردهای نظری توحید اجتماعی، تاثیر در علوم اسلامی و فلسفه آن بوده و این نوشتار با نگاه تحلیلی و بهرهگیری از دادههای کتابخانهای و تمرکز بر فهم اجتماعی از آیات توحیدمحور عهدهدار تبیین آن است. یافتههای این مقاله که براساس رویکرد تحلیلی و روش کتابخانهای سامان یافته، این فرضیه را ثابت میکند که غلبه گفتمان توحید اجتماعی بر فضای علمی حوزه و دانشگاه، با اثرگذاری بر موضوعات، غایات و اهدافِ علوم اسلامی مانند کلام و عرفان میتواند زمینهساز تحول در این علوم باشد. به برخی از شواهد و مصادیق آن اشاره شده است. نتیجه اینکه با خوانش اجتماعی از توحید که ریشه در آیات قرآن دارد، علوم اسلامی میتوانند با رویکرد جدید توحیدی و متناسب با نیازهای جوامع اسلامی معاصر بازنگری شوند.
واژگان کلیدی
توحید اجتماعی، علوم اسلامی، نقش، علم کلام، علم عرفان، موضوعات، غایت.
[1] . دانشیار گروه منطق فهم دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.قم.ایران.
Email: Arabsalehi@iict.ac.ir
[2] . سطح چهار تفسير تطبيقي، موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه، قم.ایران. (نویسنده مسئول)
Email: f.pishvaee@dte.ir
تاریخ دریافت: 27/1/1402 پذیرش نهایی: 20/4/1402