تحلیل و واکاوی نمودهای کنش اجتماعی در سلوک عملی عرفان فارسی (مورد‌کاوی: مرصادالعباد نجم‌الدّین رازی و کشف المحجوب جلّابی هجویری)
محورهای موضوعی : کلام اسلامیعلیرضا قره ویسی 1 , رضا حیدری نوری 2 * , منیژه فلاحی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
کلید واژه: جامعه‌شناسی. عرفان اجتماعی. متون نثر عرفانی. مرصادالعباد. کشف‌المحجوب.,
چکیده مقاله :
شناخت ساختار و درک ماهیّت کنش‌های اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین بخش زندگی افراد در تمامی جوامع از دیرباز تاکنون بوده است. با وجود آنکه طی چندین دهۀ گذشته مباحث بسیار زیادی پیرامون جنبه‌های گوناگون عرفان و تصوّف اسلامی صورت گرفته اما هنوز جای خالی بسیاری از تحقیقات علمی پیرامون ابعاد اجتماعی عرفان خالی است و به نظر می‌رسد می‌توان در این باره بحث‌های بسیاری را مطرح نمود. عرفان فارسی با تأثیرپذیری از جامعه هم مولّد رفتارهایی است و هم متقابلاً بر آن تأثیر گذار است و عارف به‌عنوان یک کنشگر اجتماعی می‌تواند بسیاری از مشکلات نابه‌هنجاری‌ها و رفتارهای موجود در عرصۀ اجتماع را از نگاه تیزبین و وقّاد خویش بگذراند و به واکاوی مسائل جامعه و توصیه‌های اخلاقی جهت رفع عیوب و نواقص بپردازد. در این پژوهش که به‌شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و سندکاوی در دو اثر ارزندۀ عرفانی یعنی مرصادالعباد و کشف‌المحجوب صورت گرفته است، برآنیم تا نمود کنش‌های اجتماعی نجم‌الدّین رازی و جلّابی هجویری را به‌عنوان دو عارف آگاه با ساختار رفتار اجتماعی بررسی و تحلیل نماییم. یافته‌ها و نتایج پژوهش حاکی از آن است که شیخ نجم‌الدّین رازی با جهت‌گیری‌های مستقیم سیاسی ـ اجتماعی و مخاطب قرار دادن طبقات دهقانان، پیشه‌وران و... بسیاری از دغدغه‌ها و مسائل کلی جامعه را نقد و ارزیابی کرده است و هجویری با جهت‌گیری نسبتاً ملایم‌تر و ملاحظه‌گرانه علیه ریا و طغیان در خصوص مظاهر فساد به‌ویژه در میان عابدان و زاهدان و صوفی‌نمایان، گفتمان ریاکاری غالب در جامعه را مورد نقد اجتماعی قرار داده است.
Knowing the structure and understanding the nature of social actions has been one of the most fundamental and main parts of people's lives in all societies since long ago. Although there have been many discussions about various aspects of Islamic mysticism and Sufism in the past several decades, there is still a gap in many scientific researches about the social dimensions of mysticism, and it seems that many discussions can be raised in this regard. Being influenced by the society, Persian mysticism both generates behaviors and influences it reciprocally, and Arif, as a social activist, can look at many of the problems of abnormality and behavior in the social sphere from his sharp and reverent eyes and analyze the problems of the society and recommendations. Ethical to pay for defects and deficiencies. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical way, based on library studies and document analysis in two valuable mystical works, namely Mersad al-Ebad and Kashfol-Mahjub, we intend to investigate and analyze the social actions of Najmuddin Razi and Jollabi Hojawiri as two knowledgeable mystics with the structure of social behavior. . The findings and results of the research indicate that Sheikh Najmuddin Razi has criticized and evaluated many of the general concerns and issues of the society with direct political-social orientations and addressing the classes of peasants, artisans, etc. Considerably against hypocrisy and rebellion regarding the manifestations of corruption, especially among devotees and ascetics and Sufis, he has criticized the discourse of hypocrisy prevailing in the society.
قرآن کریم. ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای.
قیصری. داوود (1384). رسائل قیصری. چاپ دوم. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
کلابادی. ابوبکر (1371). التعّرف لمذهب التصوّف. به کوشش محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.
نجم‌الدّین رازی. عبدالله بن محمد (1401). مرصادالعباد. به اهتمام محمد امین ریاحی. چاپ شانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری. ابوالحسن علی بن عثمان (1389). کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی. چاپ پنجم. تهران: سروش.