روش‌شناسی عقلانی مولانا در مثنوی در جهت اثبات اختیار بشری
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
ابوالفضل افشاری پور
1
,
رضا حیدری
2
*
,
رضا فهیمی
3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی،ساوه
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
3 - دانشگاه آزاد واحد ساوه
کلید واژه: جبر و اختیار, مولانا, مثنوی, فکر, روش‌شناسی عقلانی,
چکیده مقاله :
مسألۀ جبر و اختیار یکی از نکات بسیار پیچیدۀ علم کلام در دین مبین اسلام است که با توجه به برداشت‌های گوناگون فرق مختلف کلامی و نحله‌های فکری و مذهبی از جمله عارفان از آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و برداشت‌های گوناگون و بعضاً متضاد و مخالفی را به دنبال داشته است؛ تا جایی که هر یک از مشرب‌های فکری از جمله اشاعره و معتزله با توجه به زیرساخت‌های فکری و اندیشگانی خویش در جست‌وجوی مستمسکی برای اثبات عقایدشان بوده‌اند. در این میان عارفان مسلمان و از جمله مولانا جلال‌الدین در اثر سترگ خود مثنوی یکی از دلایل محکم و متقنی را که در جهت اثبات اختیار و ارادۀ بشر ذکر می‌نماید بهره‌گیری از روش عقلانی و منطقی قدرت اندیشه و تفکر در جذب خواسته‌ها و طلب کردن پدیده‌هاست که از آن با عنوان «قدر مشترک» یاد می‌نماید. مولانا به کمک روش شناسی عقلانی به دنبال اثبات مسألۀ اختیار و نفی جبر گرایی است و در پرتو اختیار و ارادۀ بشری قدرت اندیشه و فکر را به اثبات می‌رساند. یافته‌های این پژوهش که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و شیوۀ سندکاوی انجام شده است نشان می‌دهد که قدرت فکر و اندیشه در وجود انسان به عنوان نیرویی در جهت اثبات قدرت اختیار بشری در مشرب کلامی مولانا مورد توجه قرار گرفته است.
The issue of determinism and free will is one of the most complex points of theology in the religion of Islam. According to the diverse interpretations of different theological sects and intellectual and religious schools, including mystics, from the verses of the Holy Quran and the hadiths of the Prophet; it has been followed different and sometimes contradictory interpretations; to the extent that each of the intellectual societies, including the Ash'arites and Mu’tazilites, have been in constant search to prove their beliefs according to their own intellectual and ideological basis. Meanwhile, Muslim mystics, including Maulana Jalaluddin, due to his great work, Masnavi, mentions one of the strong and convincing reasons in order to prove free will and human will that the use the rational method of the thought power is in absorbing desires and seeking phenomena which is referred to as "common value". By the rational methodology, Rumi seeks to prove the subject of free will and the negation of determinism, and in the light of human free will, he proves the power of thought. The findings of this research, which has been done in a descriptive-analytical manner and based on library and documentary studies, show that the power of thought in human has been considered as a force to prove the power of free will in Rumi's theology.
قرآن کریم، ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای.
سعادتی،افسانه و همکاران (۱۳۹۶)، «رویکرد مولانا نسبت به فکر و اندیشه»، نشریۀ زبان و ادب فارسی؛ نشریۀ سابق دانشکدۀادبیات دانشگاه تبریز، سال ۷۰، شمارۀ ۲۳۵، صص۹۶-۷۳.
کرمی، بنفشه و همکاران (۱۴۰۰)،« بررسی قانون جذب در اندیشه عرفانی مولانا»، فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی سال هجدهم، شمارۀ ۶۹، صص ۳۱۴-۲۹۵.
گوهرین، سید صادق (۱۳۷۰)،منطق الطیر؛ مقامات الطیور، چاپ پنجم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۸۴)، مثنوی معنوی، به تصحیح ر.آ. نیکلسون، چاپ هفتم، تهران: نگاه.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۹۰)، فیه ما فیه، به تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
مولانا، جلال الدین محمد بلخی (۱۳۹۰)، کلیات شمس تبریزی، به تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: صدای معاصر.