تحلیل گفتمان ائمه (ع) با روش تقیّه بر اساس نظریه‌ی کنش گفتاری جان سرل
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمرضیه برزن 1 * , کریم نجفی برزگر 2 , اصغر قائدان 3 , سید حسن قریشی کرین 4
1 - دانشگاه پیام نور
2 - دانشگاه پیام نور
3 - دانشگاه تهران
4 - دانشگاه پیام نور
کلید واژه: تقیّه, تحلیل گفتمان, کنش گفتار, ائمه (ع), جان سرل,
چکیده مقاله :
در این مقاله برآنیم گفتمان ائمه (ع) در مسأله تقیّه را با تکیه بر نظریه ی کنش گفتاري جان سرل که در حوزه ی تحلیل گفتمان قرار دارد، بررسی کنیم. تقیّه از معتقدات کلامی- فقهی شیعه و رویکردی تاریخی برای حفظ موجودیّت اقلیت در برابر اکثریت محسوب می‌شود. یکی از شیوه های مبارزاتی ائمه(ع) در عصر اموی و عباسی، روش «تقیّه» است. ائمه(ع) بر حسب مقتضیات زمان و مکان، از تقیّه در مبارزه با دشمن و پیشبرد هدف بهره می بردند. جان سرل رابطه ی میان زبان و جامعه را از منظر فلسفی واکاوی کرده است. نظریه ی کنش گفتاری سرل کارکردهای متفاوتی دارد و در فهم پاره گفتارها باید به معنای ثانوی آن ها توجه داشت. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ گویی به این سؤال است که چگونه ائمه (ع) با روش تقیّه، از گفتارهایی استفاده کرده-اندکه معنای ثانوی آن ها مورد نظر بوده است و بیشتر از چه کنش های گفتاری بهره برده-اند؟ بررسی داده های تحقیق نشان می دهد ائمه(ع) بنا بر نظریه ی «افعال گفتاری» سرل برای پیشبرد اهداف خویش از عباراتی استفاده کرده اند که معنای ثانوی آن ها مد نظر بوده و کنش های گفتاری اظهاری، عاطفی و ترغیبی بیشترین کاربرد را داشته است، در حالی که از کنش های اعلامی و تعهدی بهره نگرفته‌اند.
In this article, we intend to examine the discourse of the Imams (as) on the issue of taqiyya, relying on John Searle's theory of speech action, which is within the domain of discourse analysis. Taqiyya is a Shi'a theological-jurisprudential doctrine and a historical approach to preserving the existence of a minority against the majority. One of the Imam's (AS) campaigns in the Umayyad and Abbasid era is the method of 'taqiyyah'. According to the requirements of time and place, the Imams used taqiyyah to fight the enemy and advance the cause. John Searle has explored the relationship between language and society from a philosophical perspective. Searle's theory of spoken action has different functions, and one must pay attention to their secondary meaning in understanding fragments. This descriptive-analytical study seeks to answer the question of how the Imams (as) used discourses with their secondary meanings and more than what actions. Have they spoken a word? Examination of the research data shows that according to the theory of "verbal verbs", Sir Imam (AS) has used expressions that have a secondary meaning in mind and that the spoken, emotional speech acts have been used to further their goals. And persuasion was most used, while not benefiting from declarative and accrual action.
قرآن کریم
نهج البلاغه (1379)، تحقیق وترجمه: محمّد دشتی، قم: انتشارات قم.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1387ق)، شرح نهج البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابن سعد، محمد بن سعد کاتب واقدی (1374)، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
اربلی، ابوالفتح (1401ق)، کشف الغمّه فی معرفةالائمه، بیروت: نشر الکتب الاسلامیه.
ادیب، عادل (بی تا)، زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، ترجمه اسدالله مبشری، بی جا.
ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله (بی تا)، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره- مصر: دار ام القری.
امین، محسن (1389)، زندگانی معصومین (ع) یا اعیان شیعه، ترجمه مصطفی گرگان بیگ، علی چراغی، تهران: مؤسسه نشر پنجره.
ایشانی، طاهره؛ معصومه نعمتی قزوینی (1393)، «تحلیل خطبه¬ی حضرت زینب(س) در کوفه بر اساس نظریه¬ی کنش گفتار سرل»، مجله¬ی سفینه، تهران، دوره¬ی 12، شماره 45، زمستان،صص 25-51.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (شیخ مرتضی)، (1375ق)، رساله فی التقیه، طبع تبریز.
ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم (1404ق)، لسان العرب، قم: انتشارات الحوزه.
بلاذری، احمدبن یحیی (1346)، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، بی جا: بنیاد فرهنگ ایران.
بحرانی اصفهانی، عبدالله (1388)، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، قم: مؤسسه امام مهدی(عج)، ج16.
بجنوردی، محمد حسن (1384)، القواعد الفقیه، ج5، قم: بصیرتی.
چپمن، شیوان (1384)، از فلسفه به زبانشناسی، ترجمه حسین صافی، تهران: گام نو.
جلالی، مریم؛ معصومه صادقی (1394)، «کنش گفتاری سرل و پیوند آن با جنسیت و جایگاه اجتماعی در گرشاسب نامه»، نشریه جامعه شناسی تاریخی، دوره 8، شماره 95، بهار و تابستان: صص 106-88.
حرانی، حسین بن علی (1363)، تحف العقول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حرالعاملی، محمدبن الحسن (1429ق)، وسائل الشیعه، بیروت: مؤسسه آل البیت. 18. _________ (1410ق)، وسائل الشیعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران: مکتبة الاسلامیة.
حکیمی، محمدرضا (1382)، امام در عینیت جامعه، قم: انتشارات دلیل ما، چ13.
حسینی معصوم، سید محمد؛ عبدالله رادمهر (1394)، « تأثیر بافت زمانی- مکانی بر تحلیل کنش گفتار»، مجله جستارهای زبانی، دانشگاه تربیت مدرس، دوره¬ی 6، شماره 3، صص 92-96.
راغب اصفهانی، حسین (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم.
سید بن طاووس (1417ق)، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، بی جا: دارالاسوه.
سرل، جان. آر (1385)، افعال گفتاری، ترجمه ی محمد علی عبداللهی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سيوطى، جلال الدين عبدالرحمن بن ابى بكر (1371ق)، تاريخ الخلفاء، تحقيق: محمد محى الدين عبدالحميد، مصر، مطبعة السعادة.
سرخسی، شمس الدین (بی تا)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفه.
شوشتری، نورالله بن شریف الدین (1409ق)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، کتابخانه عمومی آیه الله العظمی مرعشی.
صفری فروشانی، نعمت الله (1384)، نقش تقیه در استنباط، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صدوق، محمد بن علی ابن بویه (1377)، الخصال، ترجمه محمد باقر کمره ای، تهران: کتابچی.
طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتبة الاعلام الاسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، اصول کافی، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عابدینی، جواد ؛ مجتبی مصباح (1396)، « زبان و جامعه در اندیشة جان سرل، جواد عابدینی»، مجله معرفت فلسفی، سال 14، ش3، بهار، صص 185-207.
عسکری متین، سجاد؛ علی رحیمی (1392)، «تحلیل گفتمان حقوقی؛ واکاوی نقش کار گفت در بافت حقوقی»، نشریه جستارهای زبانی، شماره 15 پیاپی، زمستان، صص 172-151.
فرکلاف، نورمن ( 1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
فضائلی، مریم؛ محمد نگارش (1390)، «تحلیل خطبه ی پنجاه و یکم نهج البلاغه بر اساس طبقه بندی سرل از کنش های گفتاری»، مجله ی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی، شماره 86، بهار و تابستان، صص 81-118.
قره باغی، علی اصغر (1384)، «کتاب: رفتارهای زبانی بازنمایی¬های بی رحمانه شهرزاد قصه¬گو اثر محمد بهارلو»، مجله گلستانه، ش70،86-86.
مفید، محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) (بی تا)، الارشاد فی معرفه حج الله علی العباد، ترجمه سید هاشم محلاتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، چ2.
________(شیخ مفید) (1376)، تصحیح الاعتقادات الامامیه، قم: الموترالعالمی لالفیه.
مجلسی، محمد بن باقر بن محمد تقی (1304 ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
________ (1362)، بحارالانوار، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مغنیه، محمدجواد (1409ق)، الشیعه والتشیع، بیروت: دارالجواد. 41. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، دارالأندلس.
ون دایک، تئوان ای (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه میر فخرایی و دیگران، چ1، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
Brown, G. and Yule, G, 1989, Discourse Analysis, Cambridge University Press.
Cambridge, New York and Oakleigh