تبیین مساله وجود ذهنی(نظریه شبح) و تحلیل آن
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
کلید واژه: ود ذهنی, علم, شبح, ماهیت, صدرالمتالهین,
چکیده مقاله :
مبحث وجود ذهنی(معلومات ذهنی از جهان خارج و کیفیت آن) از مباحثی طرح شده در فلسفه اسلامی است که در باب نحوه تحقق و تبیین علم نقش برجسته ای داشته است. نخستین کسی که وجود ذهنی را به عنوان مساله ای مستقل در فلسفه مطرح نمود فخر رازی است چرا که فصل ششم از فصل های باب اول- فی الوجود -کتاب "المباحث المشرقیه" را به بحثی تحت عنوان "فی اثبات الوجود الذهنی" اختصاص داده است. ذیل این مبحث نظریه ای مطرح می گردد که قائل است تنها شبح و تصویری از شیء خارجی به ذهن منعکس می گردد(این نظریه، به نظریه شبح معروف است) که مورد توجه فلاسفه اسلامی نبوده و گاهی هم مورد نقد قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن تبیین مساله وجود ذهنی و نظریه شبح، برخی نقدهای وارد شده بر این نظریه را بررسی می کند. استدلال های وارده در رد نظریه شبح که مدعی است به سفسطه منتهی می گردد و نقد دیگر اینکه در بازشناسی اشیاء مجددا باید از اشباح ذهنی مدد گرفت و مستلزم دور است را مورد پذیرش و موجه نمی داند.
The category of the mental mode of existence (mental knowledge of the external world and its quality ) is one of the concepts in Islamic philosophy that plays a significant role in terms of realizing and enlightening the science .Fakhr-e-Razi was The first figure who postulated the concept of the mental mode of existence in the realm of philosophy since he devoted the sixth unit in the first chapter-"on Existence"-to this concept in his book titled Mabahith al-mashriqiyya fi, ilm al- ilahiyyat wa – l-tabi iyyat(Eastern Studies in Metaphysics and Physics)under the argument "On proving the existence of the mental mode of existence". The aforementioned chapter is followed by an argument expounding that it is only the image and the image of an external entity can be reflected in the mind ( this theory is known as the Ghost Theory ), a theory, which is not explored in Islamic philosophy .This research with descriptive - analytical method , while explaining the problem of mental existence and Ghost theory , analyzes some of the criticisms on this theory : the arguments against the theory of the Ghost which claim to be in the end to the fallacy and another criticism that in the recognition of things should be called mental phantoms.
ابن سینا،حسین بن عبدالله،(1384ش)؛الاشارات و التنبیهات،شرح خواجه نصیرالدین محمد طوسی،قم، مطبوعات دینی.
همو،(1379ش)؛ التعلیقات،قم،بوستان کتاب.
همو،(1383ش)؛ المبداء و المعاد،قم، موسسه مطالعات اسلامی.
جوادی آملی،عبدالله.(بی تا). رحیق مختوم ، بی جا: بی نا.
حلی،حسن بن یوسف بن مطهر(1425ق)؛کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد،تصحیح حسن حسن زاده آملی ،قم،موسسه النشر الاسلامی.
رضانژاد نوشین،غلامحسین(1380ش)؛ حکمت نامه شرح و حواشی منظومه حکمت حاج ملا هادی سبزواری اشراق ، تهران،انتشارات الزهراء.
سبزواری،ملا هادی بن مهدی،(1422ق)؛ الغررالفرائد(شرح المنظومه)،تعلیق حسن حسن زاده آملی، بیروت، موسسه التاریخ العربی.
سهروردی،شهاب الدین یحیی،(1372ش.)؛مجموعه مصنفات شیخ اشراق ،تهران،موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سید رضی شیرازی(1383ش)؛درس های شرح منظومه،تهران: انتشارات حکمت.
صدر الدین شیرازی،محمد بن ابراهیم،(1425ق)؛الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم،طلیعه النور.
همو، الشواهد الربوبیه.ترجمه و تفسیر: جواد مصلح. تهران: انتشارات سروش.
همو، (بی تا .ب) التوحید الربوبیه. بی جا: بی نا.
همو،(1384ش)؛ سه رساله فلسفی، تحقیق سید جلال الدین آشتیانی، قم،دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی،سید محمد حسین،(1424 ق)؛ بدایه الحکمه،قم،موسسه النشر الاسلامیه.
همو،(1385 ش)؛ نهایه الحکمه،تصحیح و تعلیق فیاضی،قم،موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
طوسی،خواجه نصیرالدین محمد(1407 ق)؛تجرید الاعتقاد ، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
همو،(1359ش)؛ تلخیص المحصل، باهتمام عبدالله نورانی،تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
فخر رازی.(بی تا). المباحث المشرقیه. بی جا: بی نا.
کاتبی، نجم الدین علی(میرک البخاری)، حکمه العین و شرحه، مقدمه و تصحیح جعفر زاهدی، مشهد،دانشگاه فردوسی مشهد،بی تا.
مطهری، مرتضی.(1380ش)؛مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.